Karantın jaıly sharıǵat ne deıdi?
Omar bın Hattabtyń (r.a.) halıfalyǵy kezinde hıjranyń 18 jyly oba aýrýy tarady. Tarıhta bul obaǵa Amýas obasy degen at berilgen. Amýas – oba shyqqan oshaq. Palestınadaǵy Ramlá men Baıt-Maqdıs arasynda ornalasqan shaǵyn qala.
Oba Sham aımaǵynda tez tarala bastady. Bul dert 25-30 myńǵa jýyq kisiniń ómirin jalmady. Dertten kóz jumǵandar qatarynda Ábý Ýbaıda ıbn Jarrah, Muǵaz bın Jabal, Sýhaıl bın Amr (r.a.) jáne de basqa da kóptegen sahabalar sheıit boldy. Bul habar Mádına qalasyna jetkende halıfa Omardyń Sham aımaǵyna memleket basshysy retinde is saparǵa shyǵýy josparlanǵan edi.
Atalǵan oqıǵany Abdýlla bın Abbas (r.a.) eske alyp bylaı dep baıandaıdy: «Halıfa Omar (r.a.) Sham aımaǵyna saparǵa shyǵyp, Mádına qalasynan alystap, Sarǵ eldimekenine de jetip qalǵan edi. Osy kezde Sham qolbasshysy Ábý Ýbaıda (r.a.) serikterimen sýyq habar alyp keldi. Sham aımaǵynda oba baryn habarlady.
Halıfa Omar (r.a.) Ibn Abbasqa alǵashqy muhajır sahabalardy shaqyrtyp keńes qurdy. Mekkelik muhajır sahabalar bir sheshimge kele almady. Bir toby: «Úlken josparmen jolǵa shyqtyńyz. Keri qaıtqanyńyz durys bolmaıdy», - desti. Ekinshi tarap: «Sizben birge bul jolǵa Alla elshisiniń sahabalary da shyqty. Olardyń basyn báıgege tigip oba jaıylǵan jerge barǵanyńyz jón bolmas», - degen pikir bildirdi.
Halıfa ansar sahabalardy shaqyrtyp, olarmen de jeke keńes qurdy. Mádınalyq sahabalar da bir toqtamǵa kele almady. Sońynda halıfa: «Erteń jolǵa shyǵamyz. Keri oralamyz, jurtqa habar berilsin», – dedi. Muny estigen Ábý Ýbaıda (r.a.): «Allanyń taǵdyrynan qashyp barasyz ba?» – dedi.
Sonda Halıfa bul sheshimin qolbasshyǵa bylaısha túsindirdi: «Iá, Allanyń taǵdyrynan Allanyń taǵdyryna bara jatyrmyn. Eger de seniń túıeleriń bolsa, al aldyńnan bir jaǵynyń shóbi shúıgin, ekinshi jaǵy sortań jaıylym kezikse, túıelerińdi qalaýyńmen shóbi shúıgin jaǵyna jaısań da, Allanyń taǵdyrymen, sortań jaǵyna jaısań da Allanyń taǵdyrymen jaıǵan bolmaısyń ba?» dedi.
Osy kezde jeke sharýasymen júrgen sahaba Abdýrahman bın Aýf (r.a.) qaıtyp kele jatqan edi. Bolǵan jaıtty estip, halıfaǵa: Bul máselege qatysty mende Alla elshisinen (s.ǵ.s.) estigen rıýaıatym bar: «Bir jerden oba shyqty dep estiseńder, onda barýshy bolmańdar. Al eger sender turǵan jerden shyqsa, obadan qashyp ol jerden shyqpańdar», - degen edi» – deıdi. Muny estigen halıfa Omar (r.a.) qabyldaǵan sheshiminiń hadıske saı kelgenine shúkirshilik etti. Mine, bul rıýaıat juqpaly aýrý beleń alǵan kezde oryndalatyn qajetti karantın sharalary.
Sharıǵatta qorǵaýǵa alynǵan bes negizdiń ishinde: adam ómiri men densaýlyǵyn qorǵaý jáne saqtaý bar. Onyń kórinisi dáret, namaz, oraza jáne basqa da qulshylyqtarda kórinis tabady. Bul mańyzdy. Sýyq kezde salqyn sýmen dáret almaý. Naýqas adamdardyń Ramazan orazasynan ýaqytsha bosatylýy osy negizde júzege asyrylady.
Búgingi jaǵdaıǵa baılanysty Sahıh Mýslım jınaǵynda Abdýlla bın Abbas (r.a.) jańbyr quıyp turǵan kúni azanshyǵa: «Alladan basqa qudaı joq ekenine kýálik etemin, Muhammed Onyń elshisi ekenine kýálik etemin» degen azan sózderinen keıin «Namazǵa asyǵyńdar» degen sózdiń ornyna: «Úılerińde oqyńdar», - dep aıt», – degen rıýaıat bar. Rıýaıattyń jalǵasynda: «Muny jurt qup kórmegendeı syńaı tanytty. Sonda sahaba Ibn Abbas (r.a.): «Sizder buǵan tań qalyp tursyzdar ma? Menen áldeqaıda qaıyrly (ulyq, mártebeli) adam muny istegen», - dep paıǵambarymyzdy meńzegen eken. Ibn Abbas (r.a.) muny jańbyr nóserlep jaýyp turǵan ýaqytta kópshilikke jumaǵa qatysýy qıyndyq týdyratynyn túsinip, sheshim qabyldaǵan. Bul hadıs Buharı eńbeginde de kezdesedi.
Abdýlla bın Omar (r.a.) sýyq jáne daýyldy túnde namaz azanynda: «Kólikterińniń janynda namaz oqyńdar», – degen sóz aıtady. Onyń sebebin Alla elshisi (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) qatty sýyq jáne jańbyrly túnde azanshyǵa: «Kólikterińniń janynda namaz oqyńdar», - dep aıttyratyn, – deıdi. Kólikteri degeni jolaýshylap júrgende túıeleri men júkteriniń janynda. Demek, turǵylyqty jáne jolaýshyǵa da ómirine nemese densaýlyǵyna qaýip tóngende saqtyq sharalaryn jasaý qajet ekendigi rıýaıattarda aıtylǵan.
Musylman úshin ár jaǵdaı qaıyrly. Ár jaǵdaıdy óz ıgiligine qaraı ıkemdeı biledi. Osy bir kezeńdi tıimdi paıdalanyp, bala-shaǵa tárbıesine erekshe kóńil bólýge múmkindik dep bilgen jón. Bala-shaǵamen jamaǵat bop úıde qulshylyq etý, duǵa tileý – árbirimizdiń armanymyz. Ata-anasyna aıtarlyqtaı kóńil bólýge ýaqyt tappaı júrgen janǵa da bul bir múmkindik. Al oıy túzý emes adam eń qolaıly sáttiń ózinen bir min nemese kemshilik taba alady. Óıtkeni, árkimniń kózi júregindegi dittegen dúnıesine túsetini málim.
Juma namazy men bes ýaqyt namazdy meshitte jamaǵatpen oqýdy ýaqytsha toqtatý jóninde QMDB Ǵulamalar keńesi shyǵarǵan pátýasy – buqara halyqtyń densaýlyǵy men amandyǵyn saqtaý maqsatynda der kezinde qabyldanǵan sheshim. Kórshiles – Ózbekstan, Qyrǵyzstan, Tájikstan, Reseı, Túrkııa, Iran, Saýd Arabııa, Kýveıt, Mysyr, Iordanııa, Palestına, Marokka, Malaızııa elderinde de osyndaı sheshim qabyldanyp, juma namazy ýaqytsha toqtatyldy.
Qurmetti baýyrlar! Sol sebepti, ártúrli alypqashpa áńgimeler men ózge elde otyrǵan «sheıhsymaqtardyń» pátýalaryna alańdamaı QMDB pátýasyna moıynsunaıyq. Pátýa – ǵulamalardyń ortaq sheshimi. Al ol pátýaǵa baǵyný –el musylmandaryna ýájip. Bul kún de óter. Bastysy, qoǵamnyń jáne ózimizdiń amandyǵymyz úshin kórsetilgen barlyq saqtyq sharalaryn jasaıyq. Alla Taǵaladan jamaǵat bop barlyq dinı rásimderimiz ben qulshylyqtaryzdy atqaratyn kúnge jetkizsin dep tileıik! Áýmın!
Tólebı OSPAN,
Aqtóbe oblysynyń bas ımamy
