ISLAMDA TANYMNYŃ EŃ ABZALY
Islamda tanymnyń eń abzaly maǵrıfatýllah - qudaıdy taný. Munyń joly da, sharty da aýyr. Bizdiń musylmandyq dinı tájirıbemizde qudaıtanýdy «AR ILIMI» dep ataıdy. Ol úshin Iasaýı jetpis maqamdyq moraldyq ólshem qoıypty.
Arly bolý ońaı emes eken. Buǵan úlken júrek kerek. Tereń oımen, aqylmen taný bul da ońaı emes. Ol úshin teorııalyq bilim kerek. Tanymnyń «ne úshin» jáne «qalaı», ıaǵnı mánine, maqsatyna jáne ádisine ıe bolý kerek. Onyń máni men maqsatyn aıqyndaý úshin de dástúrli aqıqatqa negizdelgen tájirıbeler men salystyrýlardy júzege asyratyn oılaý ádisi kerek. Osyndaı oılar osydan on bir ǵasyr buryn Farabı atamyzdy qatty mazalapty.
Naqyl men aqyldyń (Alla men adam), bilý men sezinýdiń (qal men háldiń) tutastyǵy degen ustanymdy alǵa tartypty. Osyndaı adam ǵana tanymǵa jetedi, onda da «belsendi sana» (Allanyń quty, hıkmeti, hıdaıaty) járdemi shart depti. Munda bir shart taǵy bar. Qudaı bolmysy, aqıqaty tóńireginde shart týraly aıta almaımyz. Al adam týraly shart bolmasa eshteńeni de túsindire almaımyz.
Qudaılyq jaratylystyń syryna qarasańyz kez kelgen qubylys ıaǵnı jaratylys ólshemnen turady. Ólshem ol da shart. Demek jaratylystyń ózinde shart bar. Alla sheksiz, adam shekteýli. Biraq adamǵa sheksizdikten berilgen bir qural bar. Ol – aqyl, Allaǵa qatysty shekteýli, al adam qatysty sheksiz. Bul taný, bilý ıaǵnı teorııalyq bolmystyq gnoseologııalyq turǵydan, al sezinýde aqyl sheksiz. Biraq aqyl sheksizdikti tilmen, mantyqpen túsindirý múmkindiginen ada. Olaı bolsa tanym shartpen, ol shart ta ólshemnen, ol ólshem de gnoseologııalyq, psıhologııalyq qabattardan turady eken.
Sondyqtan Abaıdyń «Aqyl» men «jan» men «Ózim» degen jumbaǵy búgingi kúnde de ózekti bolyp tur. Bul jerde «Ózim» degen ne? Men degen ne? Munyń máni maǵan ne úshin kerek? Osynyń qajettiligin negizdeımiz dep keshe Batysta nebir psıhoanalıtıkalyq mektepter qalyptasty. Menińshe osy «ózdi» tek qana psıhoanalıtıkalyq turǵydan qarastyrý jetkiliksiz. Ol úshin adamdy qorshaǵan sharttardyń bárin tutas qarastyrý kerek. Adamnyń máni rýh degenimizben de onyń «ózin, menin» uǵa almasymyz anyq.
