«Ǵylym – joqshylyqta baılyq, baılyqta sán»...

Qurandy ashyp úńilsek, Islam dininiń ǵylymǵa, ǵylym úırenýge qanshalyqty mańyz bergendigi týraly kóptegen aıattardy baıqaımyz. Ǵylym bilimmen kelse, bilim tek oqýmen keledi. Qasıetti Qurannyń tuńǵysh túsken «Alaq» súresiniń alǵashqy aıaty «Oqy! Jaratqan Rabbyńnyń atymen oqy!» dep bastalýy tekten-tek emes. Alla Taǵala bilim úırenýdi adam balasyna buıyryp mindettegen.

Sondyqtan da, Quranda «Zúmár» súresiniń 9-aıatynda: «... Bilgender men bilmegender teń bola ma?» – deıdi. Taǵy bir aıatta bylaı delingen: «Senderden ıman keltirgenderdiń, ǵylym bergenderdiń dárejelerin kóteredi».

Paıǵambarymyz da (s.ǵ.s.) bilim úırenýdiń musylmandar úshin óte mańyzdy paryz ekenin kórsete otyryp: «Kimde-kim bilim izdeý jolyna tússe Alla Taǵala oǵan jánnatqa barý jolyn jeńildetedi. Perishteler ǵylym izdeýshiniń talabyna razy bolyp, onyń aıaǵynyń astyna qanattaryn jaıady», – deıdi. Sondaı-aq: «Shyn máninde, ǵalymǵa kóktegiler jáne jerdegiler, tipti sýdaǵy balyqtarǵa deıin jarylqaý tileıdi», – degen.

Adamdy azǵyryp týra joldan taıdyrýshy ázázil shaıtan úshin de sharıǵatty jetik meńgergen ǵalym, bilimi shamaly qatardaǵy qarapaıym myń musylmannan áldeqaıda qorqynyshty eken. Bul jaıynda hadıste bylaı delinedi: «Bir faqıh (Sharıǵatty jetik meńgergen ǵalym) shaıtanǵa myń qarapaıym musylmannan qorqynyshtyraq».  Dinimizdi neǵurlym bilip tanı túsken saıyn azǵyrýshydan alystap, taqýalyqqa jaqyndaı túsemiz.

Paıǵambarymyz (s.ǵ.s.): «Alla Taǵala ıgilik tilegen pendesin din ǵylymynan ǵulama etedi», – deıdi. Endeshe, dinı ǵulamalyq Alla Taǵalanyń súıikti pendesine ǵana násip bolmaq. Al sol násipten úmit etýshi árbir musylmanǵa qoıylar talap: «Kimde-kim bilimdi úırense Alla Taǵalanyń razylyǵyna laıyqty bolýy úshin úırenýi tıis. Al kerisinshe tek qana dúnıeni ıelený, baılyq, mansap úshin úırengen bolsa, ol pende qııamet kúni jánnattyń ózi turmaq ıisin de sezbeıdi».

Taǵy bir hadısterinde: «Ilim úırený – erkek bolsyn, áıel bolsyn árbir musylmanǵa paryz», – delingen. Dinimizdiń osy ámirlerine sáıkes atalarymyz bilimge asa mán berip, ilim adamdaryna qurmetpen bas ıgen. Musylman bıleýshilerdiń biri Sultan Sálim Mysyrdan qaıtyp kele jatqan kezinde janynda ataqty din ǵalymy Ibn Kemalmen birge balshyqty jerden ótip bara jatady. Ibn Kemaldyń astyndaǵy attyń aıaǵynan shashyraǵan balshyq Sultan Sálimniń kıimderin lastap, Ibn Kemal qysylyp uıalady. Ustazdyń qysylyp, qymtyrylǵanyn kórgen Sultan Sálim: «Qysylma, ustazym! Ǵalymnyń atynyń aıaǵynan shashyraǵan balshyq – biz úshin áshekeı, oıý-órnek. Bul kóılek osy balshyǵymen saqtalyp, ólgende tabytymnyń ústine qoıylsyn», – dep ósıet aıtyp, ǵalymdarǵa degen qurmettiń keremet úlgisin kórsetken eken. 

Haziret Álıdiń (r.a.) Kúmáıilge aıtqan ósıeti de ǵylymnan úmittenýshige taptyrmas keńes: «Áı, Kúmáıl, ǵylym baılyqtan qaıyrly. Óıtkeni, maldy sen qorısyń, al ǵylym bolsa seni qorıdy. Ǵylym baǵyndyrýshy, baılyq baǵynýshy. Baılyq berseń azaıady, bilim berseń kóbeıedi». Sondaı-aq, Álıdiń: «Bir ǵalymnyń dárejesi aýzy berik bolsa da soǵysqa qatysyp, túnin ǵıbadat etýmen ótkizgen mýjahıd quldan joǵary», «Bir ǵalymnyń óliminen keıin ıslam áleminde qańyrap qalǵan bos oryndy, sol (ǵalym) sııaqty ǵalym ósip jetilmegenshe (orny) tolyqtyrylmaıdy», – degen de ósıetteri bar.

Ábýl Ásýad: «Ǵylymnan baǵaly nárse bolmaıdy. Óıtkeni, sultandar adamdarǵa basshy, al ǵalymdar sultandarǵa basshy», – deıdi.

Fáthı Mýsyly: «Ǵylym men hıkmetten (Alla Taǵalanyń súıikti quldaryna beretin ǵylymy) maqurym qalǵan júrek iship-jeı almaıtyn aýrý adam sekildi ólimge dýshar bolady. Óıtkeni, deneni jep-ishý arqyly saqtaımyz, al júrektiń asy – ǵylym jáne hıkmet. Júrek osy ekeýimen ómir súredi. Ǵylymsyz júrek ólimge jaqyn...», – degen.

Hasan Basrı: «Ǵalymdardyń qalamy sheıitterdiń qanymen tarazyǵa tartylady jáne aýyr basady», – deıdi.

Ibn Masǵýd (r.a.) «Ǵylym quryp ketpeı turyp, oqyńdar. Ǵylymnyń joǵalýy ǵalymdardyń ólimimen bolady. Shybyn janymdy ýysynda ustaǵan Qudiretti Allahtyń atymen ant etemin, Allah razylyǵy úshin ólgen shynaıy sheıitter ǵalymdarǵa berilgen joǵarǵy dárejelerin kórgende, ǵalym bolý úshin dúnıege qaıta kelýdi tileıdi» – deıdi.

Ibn Abbas (r.a.): «Men úshin túnniń azǵantaı da bolsyn bóligin ǵylym úırenýmen ótkizý – túni boıy ǵıbadat etýden joǵary», – deıdi.

Hasan Basrı «Baqara» súresiniń 201-aıatyndaǵy «Ýa, Rabbymyz! Bizge bul dúnıede jaqsylyq ber jáne aqyrette jaqsylyq ber» degen aıatyndaǵy bul dúnıedegi jaqsylyq bizge ǵylym jáne ǵıbadat, al aqyrettegi jaqsylyq jánnatqa kirgiz degen maǵynada aıtylǵan duǵa», – deıdi.

Zúbáır ıbn Ábý Bákir: «Ákem Irakta júrgendegi hatynda maǵan bylaı dep jazdy: «Oqy, óıtkeni ǵylym – joqshylyǵyńda baılyq, baılyǵyńda sán bolar», – degen eken.

Haziret Luqman ulyna bergen nasıhatynda bylaı degen: «Ulym! Ǵalymdardyń májilisine qatys. Kóktemde jańbyrmen jerdi kógertetin Alla hıkmet nurymen musylmandardyń kókiregin oıatady».

Ǵalymdar: «Ǵalymnyń ólimine teńizde balyqtar, aýada qustarǵa sheıin árnárse joqtap jylaıdy».

Iahıa ıbn Mýaz (r.a.): «Ǵalymdar musylman úmbetine áke-sheshelerinen de meıirimdi. Óıtkeni, áke-shesheleri olardy dúnıedegi ottan qorǵaıdy, al ǵalymdar bolsa (adamdardy) aqyrettegi ottan qorǵaıdy».

Hasan Basrı: «Ǵalymdar bolmasa, adamdardyń basqa jandylardan aıyrmashylyǵy bolmas edi. Óıtkeni, solardyń oqytýymen adamdar adamdyq dárejege jetken», – deıdi. 

Baqytjan ÓTKELBAEV