«GÚLENShILER» QOZǴALYSY
Bul materıal – Túrkııa Din isteri basqarmasyna qarasty Din isteri Joǵarǵy keńesiniń «Kendi dilinden Fetö örgütlü bir din istismari» FETO uıymynyń dindi jeke múddesine paıdalanýy óz tilinde (uıym jetekshisiniń kitaptarynan aıǵaq)» 140 bettik saraptamalyq materıalyna súıene otyryp ázirlendi.
«Gúlenshiler» qozǵalysy álemge túrik jamaǵattarynyń arasynda qanatyn keń jaıǵan iri transulttyq dinı uıym retinde tanymal. Qozǵalystyń basshysy – Muhammed Fethýllah Gúlen, 1941 jyly Túrkııanyń shyǵysyndaǵy Erzurum aımaǵynda dúnıege kelgen. Jastaıynan dinı bilim alyp, Saıd Nýrsıdiń «Rısale-ı nur» atty eńbeginen kóp áser alyp, «nurshylar» dep atalatyn jamaǵattyń dáristerine qatysqan. Túrkııa Din isteri basqarmasyna qarasty Izmır qalasyndaǵy meshitterde 1966 jyldary ýaǵyz júrgizetin maman qyzmetin atqarǵan. Keıinnen Din isteri basqarmasyndaǵy qyzmetinen bosatylyp, beıresmı túrde ýaǵyz-nasıhat júrgize bastady.
Biraq, ýaqyt óte kele F.Gúlenniń ustanǵan joly basqa baǵytta órbidi. Ol bastaǵan qozǵalystyń kontseptsııasy «nurshylar» jáne basqa da túrik jamaǵattarynan birshama erekshelenedi. Atap aıtqanda, dindi nasıhattaý uranymen «Gúlenshiler» qozǵalysy modernıstik úlgidegi uıym retinde áreket etti. Ol úshin batystyq júıedegi zaıyrly bilim berý mekemelerin – orta jáne joǵary oqý oryndaryn ashý, sondaı-aq, zamanaýı aqparat quraldaryn (gazet, jýrnal, radıo, telearnalar) tıimdi paıdalaný arqyly óz múddelerin júzege asyrýǵa tyrysty.
Fethýllah Gúlenniń ıdeıalary negizinde qurylǵan qoǵamdyq qozǵalys «Hızmet» dep atalady. «Hızmet» jamaǵaty – 1960 jyldardan bastap qalyptasa bastaǵan dinı-qoǵamdyq uıym. Bul uıym, BAQ, qarjy ınstıtýttary, baspa isi, dárishana, jataqhana, kýrstar, mektepter men joǵarǵy oqý ornyn ashý, kásipkerlik, qaıyrymdylyq jáne ıntellektýaldyq qyzmet sııaqty qoǵamnyń kóptegen salalarynda túrli qyzmettermen aınalysady.
F.Gúlenniń jetekshiligindegi qozǵalystyń qurylymyna dúnıejúziniń ár jerinde ashylǵan kóptegen qor, kompanııa, bilim berý oryny, bıznes korporatsııasy, baspa úıi kiredi. Resmı túrde F.Gúlen óz qozǵalysynyń maqsatyn «ıslamdy taratý» dep kórsetedi. 2015 jyldyń 11 jeltoqsanynda Ankara Bas prokýratýrasy, Fethýllah Gúlen men Gúlen qozǵalysy múshelerin «Fethýllashy terror uıymy/parallel memleket» degen aıyptaý aktisi boıynsha qylmystyq is qozǵap, onyń el aýmaǵyndaǵy qyzmetine tyıym salǵan.
F.Gúlen eń alǵash 1971 jyly Túrkııany dinı negizdegi memleketke aınaldyrý ıdeıasy úshin qýǵyndalyp, 3 jylǵa sottalǵan. 1980 jyly ekinshi áskerı tóńkeris kezinde de izdeýdegi kúdiktiler qatarynda bolǵan. Al 1986 jyly qaýipsizdik qyzmeti tarapynan tutqynǵa alynyp, 1987 jyly sol kezdegi jańa basshy Turǵyt Ózaldyń rahymshylymen qaıta bostandyqqa shyqqan.
2000 jyldyń tamyz aıynda Túrkııanyń joǵarǵy soty F.Gúlenge qatysty 79 betten turatyn aıyptaý qorytyndysyn usynǵan. Onda beıne jáne dybystyq materıaldardan turatyn faktiler negizinde F.Gúlenge «ózine qarasty mektep, ınternat men kýrstarda jaqsy daıyndalyp, oqytylǵan shákirtteri arqyly Atatúrik ustanymdaryn joqqa shyǵara otyryp, sharıǵatqa negizdelgen memleket qurý úshin zaıyrly memleketti qurtýǵa nıettengen» degen aıyp taǵyldy. Sondaı-aq aıyptaý qorytyndysynda Gúlen tobynyń Túrkııanyń qarýly kúshteri, memlekettik organdary, bilim berý júıesi, qaýipsizdik organdaryna «bildirmeı jáne tereńdep ený» saıasatyn ekpindi júrgizip jatqany basa aıtyldy. Gúlenniń ústinen qylmystyq is qozǵalyp, on jylǵa bas bostandyǵynan aıyrylý qaýpi tóndi. Gúlenniń atamekenin tastap, 1999 jyldary AQSh, Pensılvanııa shtatyna qonys aýdarýynyń sebebin osymen baılanystyrylady.
Kóptegen sarapshylar F.Gúlen qozǵalysy zaıyrlylyq ustanymyna qaýip tóndiretin jáne saıası-Ekonomıkalyq kúshke aınalýǵa áreket etýin synǵa alǵan. Óz kezeginde mundaı tujyrymdar negizsiz emes. Óıtkeni álemniń ár bóliginde belsendi jumys isteıtin qorlar, bilim berý mekemeleri, bıznes korporatsııalary men baspa úıleri osy qozǵalystyń qarjylyq áleýetin aıtarlyqtaı joǵary deńgeıge kótere otyryp, ıdeologııasyn nasıhattaýmen aınalysýda. «Gúlenshiler» jamaǵatynyń osy múmkindikteriniń ózi ony kez-kelgen qoǵamǵa, tipti memleketke yqpalyn tıgize alatyn qýatty kúshke aınaldyrýy bek múmkin.
Gúlenshiler qozǵalysynyń dáýiri júrip turǵan kezde olarǵa tıesili bilim berý mekemeleri álemniń ár túkpirinde ashylǵan. Túrkııanyń ózinen tys elderde, mysaly: Irak, Aljır, Pákistan, Albanııa, Rýmynııa men Moldavııa, Ázirbaıjan, Grýzııa, Ýkraına t.b. memeleketterde 300-ge tarta gúlenshil oqý oryndary jumys istegen. Ol mekemelerde 400 myńdaı jetkinshek tálim alǵan.
Saraptamalar men taldaýlarǵa qarasaq, Fethýllah Gúlen qozǵalysy Ortalyq Azııa aımaǵyna ený jaǵynan jaqsy strategııa jasaǵandyǵy aıtylady. 1991-2015 jyldar aralyǵynda Ortalyq Azııada, onyń ishinde Qazaqstanda da júzdegen kompanııa men kóptegen mektepter ashqan.
Túrkııa Din isteri basqarmasy, Ankara, 2017: «Din isteri basqarmasy, Din isteri Joǵary keńesi tarapynan daıyndalǵan «FETO uıymynyń dindi jeke múddesine paıdalanýy óz tilinde (uıym jetekshisiniń kitaptarynan aıǵaq)» 140 bettik taldaý jumysy degen atpen Fethýllah Gúlenniń 40 jyldyq dinı lektsııalary taldanǵan. Naqty aıtqanda, Din ister Joǵary keńesi bir jylǵa jýyq FETO uıymynyń shamamen 670 saǵattyq dybystyq jáne beıne jazbalaryna taldaý júrgizdi. Sonymen qatar, túrik tilinde jaryq kórgen 80 kitabyna saraptama jasady.
Uıymnyń ıdeologııasy turaqty túrde «Sızıntı» basylymy arqyly taralyp otyrdy. «Sızıntı» jaı ǵana jýrnaldyń ataýy emes, bul uıymnyń aty men ádisi. «Sızıntı» sóziniń maǵynasy – ený, boılaý. Bul joǵary oqý oryndaryna ený emes, bul bolashaq ártúrli saladaǵy kadrlardyń sanasyna, senimine jáne rýhanı qundylyqtaryna boılaý degendi bildiredi. FETO uıymynyń ádisiniń basty Elementi jalǵan aqparatty shynaıy maǵlumatpen qosyp jetkizý. Eki maǵynaly oı týyndaıtyn tujyrymdar arqyly dinı qate túsinik qalyptastyrý. Ol úsh qudaılyq senimin qorǵashtaıdy. Keıde grek qudaılaryn tilge tıek etedi. Uıymnyń turaqty basylymy «Sızıntı» jýrnalynyń muqabasyna Gerakl beınesin kóp ret qoıǵany málim. Atalmysh jýrnal paıdalanǵan 19 myń foto tekseristen ótti. Sonyń 8 myńy ózge dinı tanym sımvoldary men beıneleri ekeni anyqtaldy. Evangelııa jáne basqa dinder senim-nanymyna qatysty rámizder qoldanǵan. «Sızıntı» jýrnalynyń muqabasyna náreste Hrıstosty kótergen Marııa beınesin paıdalanǵan. Mundaı áreketter qarapaıym musylmannyń ımanyna aıtarlyqtaı zııan tıgizetini belgili. Isa taqyrybyndaǵy oı-pikiriniń túıini Isaǵa ilesý arqyly qutylý doktrınasyn qalyptastyrady.
Ol óz tujyrymy arqyly ıslamdy hrıstıandyq tanymmen biriktirýge talpynady. Dinderaralyq dıalogty qural ete otyryp, ózin álemge asha túspek boldy. 1963 jyly Vatıkan shirkeýi dinaralyq dıalogty qoldanǵanynan da tereńirek ketti. Nátıjede, «Isalyq musylmandar» (hrıstıan ishindegi musylmandar) degen termın oılap tabady. Al, óziniń jaqtastaryn «Qudaı qaýymdastyǵy» nemese «Paıǵambarlar qaýymdastyǵy» dep ataıdy. Osyndaı alasapyran beıberekettikte ózin Mahdı dep keıde Paıǵambar tarapynan qoldaý tapqan tulǵa retinde kórsetýge tyrysty. Onyń aıtýynsha, meshitter men ǵıbadathanalardy jaba berýge bolady. Óıtkeni, «gúlenshiler» basqosatyn úıler «nur shashqan úılerge» balanyp, meshittiń ornyn basady dep sanaıdy.
Atalmysh qozǵalystyń oqý ordalary Orta Azııada 1991-1993 jyldary kóptep ashylyp, daryndy balalardy iriktep ala bastady. Qatań talappen tańdalǵan oqýshylardyń zııatkerlik áleýeti men jaqsy qarjylandyrylǵan bilim berý bazasy az ýaqyt aralyǵynda olardyń basshylyǵymen ashylǵan lıtseılerdiń bedelin kóterdi. Sol arqyly halyq arasynda balalaryn osy mektepke bergisi keletinderdiń sany artty.
Bilim berý júıesi tıimdi jolǵa qoıylǵan lıtseıdiń oqýshylary respýblıkalyq, halyqaralyq olımpıadalarda aldyńǵy oryndardan kórine bastady. Bitirýshiler arasyndaǵy úzdik ári minez-qulqy beıimdelgishterin ári qaraı «jetildirý» maqsatynda Túrkııaǵa oqýǵa jiberilip otyrdy. Mundaı jastarǵa osy jamaǵattyń saıası ustanymdary men kózqarastary úıretilýi yqtımal ekendigin eshkim joqqa shyǵara almaıdy.
«Gúlenshiler» qozǵalysy óz qyzmetinde memleket úshin mańyzdy bolǵan qoǵamdyq-áleýmettik máselelerdi kóterý arqyly qashan da maqsattaryna qol jetkizýdi qalaıdy. Bul qaýipti qubylys. Sondyqtan bul jamaǵattyń el aýmaǵyndaǵy is-áreketteri men qoǵamǵa yqpal etý áleýeti ǵylymı ınstıtýttar tarapynan tolyqqandy zertteýdi qajet etedi.
Tólebı DÁDILULY,
«Munara» gazeti, №11, 2024 jyl
