Erejep aıynyń aıryqsha oqıǵalary
Barsha halyqtardyń tarıhynda eleýli oqıǵalar, eleýli kúnder, aptalar jáne aılar bar. Musylmandardyń da tarıhy da sondaı. Bizdiń tarıhymyz eske alýǵa turarlyq oqıǵalar men qubylystarǵa baı. (Hrıstıandyq dáýirdiń) 7-shi ǵasyrynda álemde ıslam órkenıetiniń tańy araılap atqanyn eskerer bolsaq, buǵan tańdanýdyń jóni joq. Islam aldymen Taıaý Shyǵysta ornyǵyp, sodan soń dúnıejúzi boıynsha talaı jerlerdi baǵyndyryp, ózimen birge bilimdi, órkenıettilikti jáne shynaıy órleýdi (jaqsy jaǵyna ózgerýdi) alyp keldi.
Musylmandardyń aı kúntizbesindegi eń mańyzdy aı - Ramazan aıy ekeni aıtpasa da belgili. Bul − Paıǵambardyń (oǵan Allanyń ıgiligi men sálemi bolsyn) zamanynda da erekshe mánge ıe bolǵan, ol dúnıe salǵannan keıin de mańyzyn áste joǵaltpaǵan aı. Onyń mańyzdylyǵynyń qasynda qalǵan 11 aıdyń mańyzy bolmashy kórinedi. Alaıda, ózge aılardyń da árqaısysynyń ózindik aıryqsha máni bar. Jaqynda Erejep aıy bastalǵandyqtan, biz onyń tarıhyna tolyǵyraq toqtalmaqpyz. Atap aıtqanda, bul aı ıslam tarıhyndaǵy adamzat tarıhynyń barysyn ózgertken tórt oqıǵanyń kýási boldy.
1. Paıǵambarlyqtyń 10-shy jylynyń (shamamen 620 jyldyń) Erejep aıynda ál-Isra ýál-Mıǵraj degen atpen belgili oqıǵa oryn aldy. Paıǵambar (oǵan Allanyń ıgiligi men sálemi bolsyn) bir túnniń ishinde Mekkeden Ierýsalımge ǵajap túrde aýysyp, sodan soń kókke jáne odan joǵary qaraı kóterilgen. Bul ǵajaıyp saıahattyń rýhanı máni tek qana paıǵambarlyq mııassııanyń bastalý kezeńiniń mańyzymen parapar keledi. Ol ýaqytta Alla Elshisi (oǵan Allanyń ıgiligi men sálemi bolsyn) qıyn jaǵdaıda bolatyn: ıslamdyq úndeýdi alǵash bastaǵan kezden beri ony qorǵap kelgen aǵasy Ábý Tálibten aırylǵan edi, sondaı-aq, sol ýaqytta onyń súıgen jary Hadısha (Alla oǵan razy bolsyn) kóz jumǵan bolatyn. Musylmandar Mekkeniń putqa tabynýshylarynyń tarapynan qýǵynǵa, qysymǵa ushyrap jatty. Dál sol ýshyǵyp turǵan jaǵdaıda Islam men kúpirliktiń arasyndaǵy kúrestiń qyzǵan shaǵynda Alla Óziniń tańdaýly qulyna Óziniń eń uly belgilerin kórsetýdi qalap, Paıǵambardy (oǵan Allanyń ıgiligi men sálemi bolsyn) Ierýsalımdegi qasıetti meshitke (Ál-Aqsaǵa) aýystyryp, odan ári kókten de joǵary kóterdi. Sol jerde ol Alla Taǵalamen tildesý mártebesine ıe boldy.
2. Sonymen qatar, Erejep Alla Elshisiniń (oǵan Allanyń ıgiligi men sálemi bolsyn) tamasha jeńisteriniń birine kýá boldy. Hıjranyń 9-shy jyly Tabýkqa joryq jasalyp, ol búkil Aravııa túbeginde Islam bıliginiń ornaýymen aıaqtaldy. Aptap ystyq pen uzaq sapardyń qıyndyqtaryna qaramastan, musylmandar qajymastan Shamǵa qaraı júrip otyrdy. Sol kezde Vızantııa áskeri musylmandardyń jerlerine shabýyl jasaýǵa daıyndalyp, Tabýkqa lagerimen kep jaıǵasqan bolatyn. Biraq, olar taıap kele jatqan musylman áskeriniń sany men kúshin jáne ony Alla Elshisiniń (oǵan Allanyń ıgiligi men sálemi bolsyn) ózi bastap kele jatqanyn estigende qoryqqannan tym-tyraqaı qashyp, bekinisterine baryp tyǵyldy. Sonyń arqasynda Alla Elshisi (oǵan Allanyń ıgiligi men sálemi bolsyn) Tabýkty shaıqassyz basyp aldy. Ol putqa tabynýshylardyń bolar-bolmas qarsylyǵyn basyp, ol jerde bir aıǵa shamalas ýaqyt boldy. Sonymen birge, Vızantııanyń baqylaýynda bolǵan oblystardyń ámirshilerine hat jiberdi. Olar onymen beıbitshilik kelisimin jasap, djızıa tóleýge kelisimderin berdi.
3. Úshinshi oqıǵa da hıjra boıynsha 583 jyly (grıgorıan kúntizbesi boıynsha 1187 jyly) Erejep aıynda oryn aldy. Ol kezde sultan Salahýddın áskerimen birge Ierýsalımge joryqqa shyǵyp, ony sol aımaqta júz jylǵa jýyq ýaqyt ústemdik etken krestshilerden azat etti. Bul jeńistiń mańyzdy ról atqarǵandyǵynyń sebebi − Ierýsalımniń Islamdaǵy alatyn ornynda ǵana emes, ıslam jerlerin baǵyndyrýda krestshiler úshin Ierýsalımniń máni erekshe bolǵandyǵynda. Sol oqıǵadan birneshe aı buryn Hattındegi shaıqasta Salahýddın krestshilerdiń Gı de Lýzınıan men Trıpolılik 3-shi Raımond bastaǵan áskerin talqandaǵan bolatyn. Bul jeńilis krestshiler úshin úlken qasiret boldy jáne krestshilerdiń joryqtarynyń tarıhyn musylmandardyń paıdasyna burǵan sátke aınaldy.
4. 800 jylǵa jýyq ýaqyttan keıin hıjranyń 1342 jyly (1924 jyly) Erejep aıynda musylman úmbeti úshin taǵy bir erekshe mańyzdy oqıǵa oryn aldy. Ol kóńilge qaıaý salarlyq jaıt bolsa da, aıtyp ótýge turarlyq. 28-shi Erejepte (3-shi naýryzda) Mustafa Kemal-pasha (Atatúrik atymen belgili) Osman halıfatyn resmı túrde joıdy. Ǵasyrlar boıy musylmandardyń basyn biriktirip, sharıǵat zańdaryn tolyqtaı júzege asyryp otyrǵan halıfat kúıredi. Ǵasyrlar boıy musylmandardyń qorǵany bolǵan bılik talqandaldy. Sol qorǵanyshtan aırylǵan musylmandar, olardyń resýrstary men jerleri musylman emes kolonızatorlardyń ońaı oljasyna aınaldy. Olar halıfattyń túgeldeı joıylyp, tolyqtaı zaıyrly bılikpen aýystyrylýy úshin oǵan óz bılikterin júrgizip otyrdy.
Islam tarıhyndaǵy bul tórt oqıǵa – rasynda da mańyzy zor, jadymyzǵa túıýge laıyqty oqıǵalar. Olar − tarıhymyzdy belgili bir baǵytqa buryp, nyqtap bergen oqıǵalar. Bul – qaperimizde tutyp, atap ótýge turarlyq oqıǵalar. Biz úmbetimizdiń haline oı júgirtip, olarǵa bizdiń ıslamdyq mindetterimiz turǵysynan baǵa berýimiz qajet. Bizdiń ol oqıǵalardy jadymyzda saqtaýymyz Jaratqan Iemizdiń aldyndaǵy mindetterimizdi qolymyzdan kelgenshe oryndaýda tabandylyq tanytýymyzdan baıqalady.
Biz Erejep aıyna aıaq basqandyqtan, ózimizdiń uly tarıhymyzben tanysyp, joǵaryda atalyp ótken nárselerdiń bárin shyn yqylaspen jáne Alla razylyǵyna degen talpynyspen oryndaý múmkindigin paıdalanýǵa tıispiz.
Isra ýál-mıǵraj túninde oryn alǵan oqıǵalar jaıly oılanyp, óz-ózimizden mynany suraýymyz qajet: biz Islam men kúpirliktiń, bul joly zaıyrly lıberaldyqtyń arasyndaǵy kúrestiń týra ortasynda qalǵanda ómirimizdiń ústem ustanymy retinde Islamdy tańdaımyz ba? Úmmetimizdiń jaǵdaıy jaıly da oı júgirtkenimiz jón: biz musylmandardyń basyn biriktirip, Islam rýhyn qaıta jańǵyrtýǵa kúsh salyp jatyrmyz ba? Sharıǵattyń jeke ómirimizde júzege asyrylýy úshin ne tyndyryp jatyrmyz? Kúlli adamzatty ilgeriletip, eki dúnıeniń de baqytyna jetelep, oǵan úlgi bolýdy bildiretin mindetimizdi durys atqaryp júrmiz be?
Biz osy suraqtardy óz-ózimizge qoıyp, tarıhymyzdan taǵylym ala bilýimiz qajet. Sebebi, bul jerde bizdiń ótkenimiz ǵana emes, bolashaǵymyzdyń da jaıy sóz bolyp otyr.
