Durys sheshim qabyldap úırenýdiń joldary
Ardaqty paıǵambarymyz Muhammed (s.ǵ.s.) óziniń bir hadısinde: «Asyqpaý – Rahmannan (Alladan), asyǵý – shaıtannan», – degen. Demek, asyǵystyqpen qabyldanǵan sheshimderge shaıtan aralasady. Osy hadıstiń ekinshi bólimin maqalǵa aınaldyrǵan halqymyz «Asyqqan shaıtannyń isi» dep, asyǵystyqqa urynýdan saqtandyrǵan. Sonymen qatar, ımam Býharıdyń jınaǵynda keltirilgen bir sahıh hadıste: «Rasynda, Alla bizdiń ár isimizdi oılanyp, sabyrlylyqpen jasaǵanymyzdy jaqsy kóredi», – delingen.
Alla Taǵala Qurannyń «Ánbııa» súresiniń 37-aıatynda: «Adam asyǵýshy (tabıǵatta) jaratyldy», – deıdi jáne «Isra» súresiniń 11-aıatynda: «Adam óte asyǵýshy», – dep baıandalǵan. «Abaılap jasaǵan adam maqsatyna jetedi, asyqqan qatelesedi». Aıatta aıtylǵandaı, adam balasy asyǵys sheshim qabyldaýǵa beıim turady. Alaıda, sol asyǵystyǵymyzdyń sońy ókinish pen kúnáli isterge alyp baryp jatady. Sondyqtan, ár isti jasar aldynda «Bul isten Alla Taǵala razy ma? Bul saýap pa, álde kúná ma? Bul maǵan ne úshin kerek?» dep oılaný kerek.
Asyqpaı, durys sheshim qabyldaýdy árbirimiz úırengenimiz abzal. Biraq, ol úshin kóp kúsh-jiger, ýaqyt jáne aqyl men sana kerek. Durys sheshim qabyldaýǵa úıretetin sondaı tehnıkalardyń biri «Dekart sharshysy» («Kvadrat Dekarta») dep atalady. Bul tehnıka sizdiń qabyldaǵan ár sheshimińizdiń «artyqshylyǵy» men «kemshiligin» kórýge múmkindik beretin qarapaıym ǵana tehnıka.
«Dekart sharshysy» tásilin qalaı qoldaný kerek?
Bul tehnıkanyń tıimdiligi qabyldaǵaly otyrǵan sheshimińizdi tórt túrli qyrynan qarastyryp, tórt suraqqa jaýap bere otyryp jasalýynda.
1. Bul isti JASAÝYM maǵan nesimen tıimdi bolmaq?
Osy isti jasasańyz, qandaı jaqsy qorytyndy alasyz, sizge jáne aınalańyzdaǵy adamdarǵa sol isten qandaı tıimdi paıda bar, sol jaǵyn belgilep alyńyz. Paıdaly jaqtaryn eshbir abstraktsııasyz, qııalsyz oılastyryńyz. Mysaly: Siz avtokólik satyp alǵaly jatyrsyz delik. Bunyń qandaı tıimdi jaqtary bar? Kerek jerińizge ózińiz de, týystaryńyzdy da jyldam jetkizesiz. Qoǵamdyq kólikter men taksılerge táýeldi bolmaısyz.
2. Bul isti JASAMAÝYM maǵan nesimen tıimdi bolmaq?
Bul jerde ázirge qabyldanbaǵan sheshimińizdi júzege asyrmaýyńyzdyń qandaı tıimdi jaqtary bar, sony esepke alyńyz. Mysaly: eger Siz avtokólik satyp almasańyz, kóliktiń jóndeý jumystaryna ketetin qarajatqa, janarmaı quıýǵa shyǵyndalmaısyz jáne kólik apatyna ushyraý qaýpinen, ózińizge, ózgelerge zııan keltirýden aýlaq bolasyz.
3. Bul isti JASAÝYM nesimen tıimsiz bolmaq?
Bul jerde qalap turǵan isińizdiń keri jaqtaryn esepke alyńyz. Demek, qalap turǵan isińizdi júzege asyrsańyz, bul Siz úshin nesimen tıimsiz? Osy jaǵyn qarastyryńyz. Mysaly: eger Siz kólik satyp alsańyz, tapqan qarajatyńyz ben ýaqytyńyzdyń birazy kólikti jóndetýge ketedi, oǵan qosa jolda kezdesetin keleńsiz jaǵdaılar men jol keptelisterin qosyńyz. Sonymen qatar, jol erejesin bilmeıtin júrgizýshiler men jaıaý júrginshilerge ketken júıkeńizdi oılańyz.
4. Bul isti JASAMAÝYM nesimen tıimsiz bolmaq?
Sońǵy suraqta qaralatyn jaǵy: qalaǵan isińizdi jasaý týraly oıyńyzdan bas tartsańyz, sol qalaýyńyzǵa qol jetkize almaısyz. Bul jerde sheshimińizdiń osy jaǵy synalady. Mysaly: eger Siz kólik satyp almasańyz, kóbirek jaıaý júrýińizge, aıaldamada qoǵamdyq kólikterdi kútip turýyńyzǵa týra keledi. Osynyń saldarynan, jumysyńyzǵa, kezdesýińizge, jalpy dittegen jerińizge biraz keshigip jetesiz.
«Dekart sharshysynyń» paıdasy ár sheshimińizdiń tıimdi (plıýs) jáne tıimsiz (mınýs) jaqtaryn bilýge kómektesedi. Ár iste sheshim qabyldaý úshin, sol oıyńyzdy tórt qyrynan qarastyrasyz.Osydan baryp, sol isti jasaýym kerek pe, joq pa degen saýalǵa durys jaýap taba alasyz.
Osyny esepke ala otyryp, adam balasy tek dúnıelik qana emes, aqyrettik iste de durys sheshim qabyldaýdy úırene alady.
Sonymen qatar, árbir musylman pendeniń óz isteriniń sáttiligin jáne sol arqyly eki dúnıeniń baqytyn suraıtyn namaz – ıstıhara namazy bar. Istıhara namazynyń qasıetteri men paıdasy óte kóp.
Jábır ıbn Abdýlla (r.a.) rıýaıaty: «Paıǵambarymyz (s.ǵ.s.) bizge barlyq isterde Quran súreleriniń birin muqııat úıretkenindeı, (Alla Taǵaladan) ıstıhara suraýdy úıretip, bylaı deıtin edi: Eger senderden bireýiń qandaıda bir isti bastamaq bolsa, paryz etilmegen eki rákaǵat ıstıhara namazyn oqysyn da, keıin bylaı desin: «Eı, Allam! Maǵan ilimińnen ıgilik bergeısiń. Qudiretimen meni qýatty etkeısiń. Keń peıilińmen meni qýanyshty etkeısiń. Rasynda, meniń kúsh-qudiretim jetpeıdi. Men esh nárseni bilmeımin. Al, Sen barlyq nárseni bilesiń. Ári Sen kómesti de tolyq kórýshisiń. Eı, Allam! Eger bul istiń dinimde, tirshiligimde, isterimniń sońynda, (nemese bylaı deıdi: qazirgi ómir tirshiligim de keleshekte) (bul istiń) men úshin qaıyrly ekendigin bilseń, ony maǵan násip ete gór. Ári maǵan ol isti ońaı etip, keıin ony men úshin berekeli et! Al, eger bul istiń dinimde, tirshiligimde, isterimniń sońynda (nemese bylaı deıdi: qazirgi ómir tirshiligim de keleshekte) (bul istiń) men úshin jaman ekendigin bilseń, ony menen alystata gór. Ári meni de odan aýlaq et. Qaı jerde bolsa da men úshin jaqsylyqty násip et, meni sol jaqsylyqpen razy ete gór».
Jaratýshydan ózin jaqsy jolǵa salýyn suraǵan, ári momyn-musylmandarmen keńese otyryp óz isiniń durys ekendigine kóz jetkizgen kisi ókinbeıdi. Kemshilik ataýlydan pák Iemiz bylaı deıdi: «Is jóninde olarmen keńes et, sonymen qashan (ol isti oryndaýǵa) sheshim berseń, Allaǵa táýekel et».
Namaz, duǵa, ıstıhara duǵasy – Jaratqannan járdem, ár istiń durystyǵy men qaıyryn suraýdyń eń tıimdi joldary. Al, «Dekart sharshysy» sııaqty tehnıkalar bul – adamnyń aldyn ala qabyldaıtyn sheshiminiń durys-burystyǵyn boljap, baǵamdaýdyń traektorııasy ǵana.
Bizge ár istiń qıyndyǵynan shyǵýǵa, jamandyqtan aýlaq bolýǵa jol kórsetken Alla Taǵala netken Uly edi!
Laýra Almahanova
