«Dúnıe – múminniń zyndany...»
Dúnıe qý,
Bir aǵyn sý,
Tústik onda kóp bolyp.
Kúnde aǵamyz,
Sanadalamyz
Beınetimiz kóp bolyp.
Keıde tasqa,
Keıde aǵashqa,
Soqtyǵamyz dóp kelip...
Osylaısha qý dúnıeni qazaqtyń oıshyly Shákárim Qudaıberdi tórt aýyz sóz óleńge syıǵyzǵan eken. Búginde «jalǵan dúnıe», «qý dúnıe» dep aıtýyn aıtsaq ta, sol dúnıeniń shylaýyna shyrmalyp, shyǵa almaı jatatynymyz shyndyq. Sol qý dúnıeniń musylman úshin baǵasy qanshalyqty? Sony baǵamdap júrmiz be?
Áýeli osy dúnıe sóziniń qaı tilden kelgendigin jáne qandaı maǵyna beretindigin qarastyryp kórelik. Bireýler «dúnıe» sózi – arab tilinde «dý-ný-v» túbirinen shyǵyp, «eń jaqyn» jáne «óte jaqyn bolý» degen maǵynaǵa keledi dese, ekinshi kózqarastaǵy ǵalymdar arabshanyń «dá-na-et» sózinen kelip «óte tómen» degen maǵynaǵa saıatynyn aıtady. Qalaı desek te, dúnıe – adam janyna óte jaqyn kóringenimen, musylman úshin «óte tómen» mártebe ıe. Sebebi, ıslam ǵulamalarynyń eshqaısy dúnıege «jaqsy» dep aıdar taqpaǵan.
Imam Ábýl Hasan ál-Áshǵarı: «Dúnıe» dep bul álemniń qııamet-qaıymǵa deıingi zamanyn aıtamyz», – dese, ımam Ǵazalı: «Dúnıe – ólimge deıin adam balasyna barlyq qalaý maqsatyna, sháhýaty jáne rahattanýy úshin berilgen erik», – dep anyqtama beredi. Al Máýlána haziretiniń paıymdaýynsha: «Dúnıe – Alla Taǵaladan ǵapyl ıaǵnı beıqam bolýǵa ákep soǵady».
Eger keme tesilip, ishi sýǵa tolatyn bolsa, onyń sýǵa batary haq. Alaıda, sýsyz keme júrmek emes. Bul mysalda kemeni adamǵa teńese, sýdy dúnıege teńegen. Demek, tesilgen kemege sý kirip, teńizge batqany sekildi, dúnıe de adam balasynyń júregine kirip, Jaratýshy Iesin umyttyryp, ózine qul qylady. Óıtkeni, «eki qoshqardyń basy bir qazanǵa syımaǵany» sekildi, júrekte eki nárse birge ornyqpaıdy. Iaǵnı, júrekte ıman bolsa, kúpirge oryn bolmaıdy. Al, dúnıege degen súıispenshilik oryn alsa, Allaǵa degen mahabbatqa oryn joq.
«Dúnıe» sózi Quran Kárimniń «Álı Imran» súresinde: «Negizinde dúnıe tirshiligi aldanyshtyń ǵana nársesi», – dep kelse, «Hadıd» súresiniń 20-aıatynda: «Rasynda, dúnıe tirshiligi oıyn men aldanysh qana», – degen.
Paıǵambarymyz Muhammed (s.ǵ.s.): «Dúnıe – múmınniń zyndany, kápirdiń – jánnaty»[1], – deıdi. Bir kúni Paıǵambarymyz (s.ǵ.s.) sahabalarymen otyrǵan ýaqytta qastarynan tabytpen máıit ótedi. Sonda Paıǵambarymyz (s.ǵ.s.): «Ia ózi qutyldy nemese odan basqalar qutyldy», – deıdi. Sahabalary Paıǵambarymyzdan (s.ǵ.s.) aıtqan sózin túsindirip berýin suraıdy. Sonda Allanyń Elshisi (s.ǵ.s.): «Eger múmın kisi ólse, dúnıeniń san qıly mashaqatynan qutyldy, al kúnahar ólse odan jábir kórgen basqalar qutyldy»,[2] – dep jaýap bergen.
Bul ómirde dúnıe-múlikpen, áıelmen jáne bala-shaǵamen synalatynymyzdy Alla Taǵala Quran Kárimniń «Ánfal» súresimen bylaı dep eskertedi: «Negizinde dúnıe múlikteriń men bala shaǵalaryń sender úshin synaq dep bilińder».
Quran Kárimdegi «Qasas» súresiniń 77-aıatynda: «Allanyń saǵan bergen dáýletimen aqyretińdi izde de, dúnıedegi násibińdi umytpa», – deıdi. Demek, Islamnyń basty maqsaty aqyret úshin Allanyń razylyǵyn taýyp, qulshylyǵyńdy jasap, osy dúnıede adalynan óz nesibeńdi tabý bolmaq. Ǵalymdarymyz da: «Dúnıe – aqyrettiń egini», – deıdi. Iaǵnı, ne ekseń, sony orasyń. Sol úshin biz dúnıeni aqyrettiń jemisi úshin durys ári tıimdi paıdalana alýymyz kerek.
Dúnıeni júreginen alshaq ustaǵan hazireti Ábý Hanıfanyń myna oqıǵasy qandaı ǵıbratty... Bir kúni musylmandardyń ǵalymy Ábý Hanıfany synamaqshy bolǵan bir evreı dárishanaǵa júgirip kelip: «Ýa, Ábý Hanıfa! Seniń saýda-sattyqqa ketken kerýenińdi jolda qaraqshylar eshbir nárse qaldyrmaı tonap ketipti», – dep Ábý Hanıfanyń júzine qaraıdy. Ábý Hanıfa biraz únsiz turyp, «Álhamdýlılláh» deıdi. Álgi evreı dymǵa túsinbeı keri qaıtyp, birshama ýaqyttan keıin qaıta kelip: «Ýa, Ábý Hanıfa! Seniń kerýeniń jolda saý-salamat kele jatyr eken, álgi kerýen basqa bireýdiń kerýeni bolsa kerek», – deıdi. Ábý Hanıfa taǵy da únsiz qalyp, sálden keıin «Álhamdýlılláh» deıdi. Túkke túsinbeı, ań-tań bolǵan evreı: «Eı, Ábý Hanıfa! Men seni synap kóreıin dep, ádeıi «kemeń tonaldy» dep ótirik aıtqan bekingen edim, sen «Allaǵa shúkir» dediń. Keıin kemeńniń aman ekenin aıtyp, qýantaıyn dep edim, oǵan da sol qalpy shúkirshilik tanyttyń. Munyń mánisi ne?» – dep suraıdy. Sonda Ábý Hanıfa: «Sen birinshi kelip, kerýenimdi tonap ketkenińdi aıtqanda, dereý júregime úńildim. Júregim esh qaıǵyryp, qamyqpastan bir qalypty kúıde tur eken. Ekinshi ret kelip, kerýinimniń aman-esendigin aıtqanda, qaıta júregimdi tyńdadym. Sonda da júregimde esh qýanyshtyń belgisi bolmaı, sol qalypta tur eken. Osyny kórip, «júregim dúnıege baılanbaǵan eken» dep, Allaǵa shúkirshilik aıttym», – deıdi.
Al, endi hazireti Ábý Hanıfa men ózimizdi salystyryp kóreıikshi. Sizdiń bir kerýen baılyǵyńyz emes, bir aılyq jalaqyńyz joǵalsa, qaıter edińiz?
Ishińiz ýdaı ashıdy ma? Álde, shúkir aıtýshylardyń qatarynan tabylasyz?...
Paıǵambarymyz Muhammed (s.ǵ.s) sahabalaryna: «Allanyń atymen ant eteıin! Men sizderge kedeılik úshin emes, dúnıeniń sońynan túsip kete me dep alańdaımyn. Bizge deıin ótken qaýymdar dúnıemen jarysqany sekildi, sender de dúnıemen básekege túsip, olardy dúnıe sońynda joıyp jibergeni sııaqty, senderdi de joıyp jibere ma dep qorqamyn»,[3] – degen eken.
Sondyqtan da, sózimizdi Paıǵambarymyzdyń (s.ǵ.s.): «Ýa Rabbym! Dúnıeniń búliginen (fıtnasynan) Ózińe sıynamyn»,[4] – degen duǵasymen aıaqtaǵanymyz jón bolar.
