Dýlat BABATAIULY: ÁÝELGI QAZAQ DEGEN QALYŃ JURT

1
Áýelgi qazaq degen qalyń jurt,
Mıyǵyndy kórsetpeı,
Ustarasyz ósken murt.
Uıqy basyp sezbedik
Shyrmaǵanyn jaýdyń syrt,
Emin-erkin en jaılap,
Ósip ediń Buharda.
Eliń sonda júrgende,
Qyzyq dáýren súrgende,
Báısheshek shyǵyp búrgenge,
Erleriń tartpaı jabyǵa,
Tartýshy edi tulparǵa.
Keshegi seniń biraýyzdy kúnińde
Úsh júzdiń uly qaraǵan,
Aldynan sonyń taraǵan
Ábilpeıiz, Abylaı –
Eki sultan suńqarǵa.
Erkin ósken qaıran el,
Dáýletiń beıne shalqar kól,
Aıdynyń beıne asqar bel,
Botadaı beıne ósken tel.
Sen Buharda kezińde,
Bátýa bar sózińde,
Keleli bıiń senimdi,
Qara bir halqy kónimdi,
Tynysh edi elimiz.
Shańyna malyń aýnaǵan,
Dáýletiń ósip qaýlaǵan,
Tel emes maldy saýmaǵan,
Buhar-aı shári deıtuǵyn
Ósken, óngen jerińiz.

2
Taı týyp, taılaq qaıyǵan,
Toqty qozdap baıyǵan,
Malyń qysyr qalmaǵan,
Qýlyǵyń qulyn salmaǵan,
Qalyń edi yrysyń
Kólge bitken jekendeı.
Baı satyp qyl men qybyryn,
Kedeı buldap sybyryn,
Ersi bolyp yryǵyń,
Ishke dýan salǵan soń,
Jan kirdi me beılińe,
Jol taba almaı qamaldyń.
Aıýanmen teń sanaldyń,
Terideı bolyp tonaldyń.
Bastady táńirim teriske,
Eliń túsip keriske,
Endi qolyń jetpeıdi
Keń qonys, beıbit óriske.
Jol taba almaı, qamaldyń
Basshysyn atqan bókendeı.
Sharıǵat jolyn tastadyń,
Teriske eldi bastadyń.
Tóre, qarań bas qosyp,
Jaqsylyq jaýdan is tosyp,
Quba tamǵa jınaldyń.
Mádıne men Mekkedeı
Keremetti, duǵaly,
Aıtqan sózi dýaly,
Mádıne men Mekkede
Áýlıe zada mol eken.
Áziret qonǵan Qarataý,
Asa almaǵan onan jaý,
Bolmaǵan onda hantalaý,
El soqpaǵy dańǵyl jol –
Qasymnyń qasqa joly eken.
Kónelerden surasam,
Sózin jınap qurasam,
Saýysqandyq Túrkistan –
Seniń týǵan jeriń sol eken.

3
Sen týǵan jerdi tastadyń,
Teriske eldi bastadyń,
Qarataýdan asqanyń,
Arqaǵa aıaq basqanyń –
Túligi tórteý mal úshin;
Ien jerdi meken etem dep,
Igilikke jetem dep,
Keńshilik sútin ishem dep,
Oımenen ton pishem dep,
Qara qazan, sary bala,
Kempir-shaldyń qamy úshin;
Betegesi byrdaı bop,
Maı sasyry dyrdaı bop,
Tarlaýlary baldaıyn,
Balaýy jaıa-jaldaıyn,
Oıy túrli kilemdeı,
Solqyldap qyry kilemdeı,
Salqyn samal dala úshin.

4
Tobyshaq atty búgiltip,
Quıryq-jalyn súziltip,
Ezdi bordaı úgiltip,
Tuıǵyndaı erdi shıratyp,
Tas oshaqty qıratyp,
Nar shógip qumnyń astynda,
Sý keship taýdan astyń da,
Qoı-qozyńdy mańyratyp,
Bota-ingendi ańyratyp,
Sıyryńdy móńiretip,
Mesheýlerdi eńiretip,
Taldyrmashty taldyryp,
Aqsaq-toqsaq qaldyryp,
Údere tartyp kóshkensiń.
Syr, Qýannan ketkende,
Arys, Keles ótkende,
Talas, Shýǵa jetkende
Túıeniń qomyn sheshkensiń.
Shý boıyna yǵyr ǵyp,
Tórt túlik demin aldyryp,
Qoshqardyń sheshpeı kúıegin,
Qoıyńdy qysyr qaldyryp,
Tulpardyń tozyp tabany,
Nardyń apshyp qadamy,
Buıdasyn irkip baıaýlap,
Murnyn jyryp shabany,
Saryarqaǵa túskensiń.
Ien qonys taptym dep ońaı,
Órisi keń ný toǵaı.
Sýy tunyq, shóbi qaý,
Jalǵyz ǵana jıen jaý,
Baǵlandy jep eti bal,
Saryala qazy, jaıa, jal,
Sapyryp qymyz ishkensiń.
Aq bilektiń kúshimen,
Aq naızanyń ushymen,
Narkesken qylysh júzimen,
Qan qatqan jasyl júzinen,
On san qara qalmaqtyń
(Bermegi bar almaqtyń!)
Jerin tegin aldym dep,
Oılamaı aqyl pishkensiń.
Saýytty eriń zerigip,
Seri boıdaǵyń erigip,
Mańǵaz baıyń balpańdap,
Maqtangóıiń taltandap,
Jas óspirim jar tańdap,
Báıbisheler bylqyldap,
Aqpeıil shaldar ańqyldap,
Aqkóńilder jarqyldap,
Boıjetkeniń buralyp,
Tanalary jaltyldap,
Kerbezderiń kerilip,
Basýǵa aıaq erinip,
Shesheniń sýdaı tógilip,
Tyńdaýshyń bordaı egilip,
Óz-ózińnen iskensiń.
Kúnbatysqa kóz salmaı,
Kúnshyǵysty eske almaı,
Bizdi alatyn jaý joq dep,
Bizden myqty dáý joq dep,
Aldy-artyńdy baıqamaı,
Maǵan ne bar deskensiń.
Bolashaqty boljamaı,
Jol saýdany oljalaı,
Aqbókendeı aldanyp,
Jylqydaı delbe sandalyp,
Ortasyna kápirdiń
Ańdamaı kelip túskensiń.

5
Orystyń zańyn qýattap,
Jol ashyp eldi sýattap,
Baladaı aldap ýatpaq –
Bı degeniń bı emes,
El aldaǵysh mekeri.
Shen-shekpenge qumartqan,
Qantalap kózi munartqan,
Saýdalap elin tıynǵa,
Qumartyp patsha syıyna –
Bek degeniń bek emes,
Han jalshysy, nókeri.
Aq patsha taıyp sertinen,
Kenet kelip mertine,
El zerdesi ulasyp
Dert ústine dertinen,
Qutylmaı eli qamalar
Batystyń salǵan órtinen,
Elge salar salmaqty,
Malyńdy salyp talaýǵa,
Adamyń qatty sanaldy.
Orazań túsip kalaýǵa,
Birden alar salt atty.

6
Shen-shekpenge satylyp,
Batpaqqa elin batyryp,
Dushpanyna oq salyp,
Eline qaraı atylyp,
Bizdiń estimin degen jaqsylar,
Aqyl-oıǵa tapshylar
Zańyn bilmeı, aldatty.
Syrǵalyndy kúń qylyp,
Solqyldaqty jún qylyp,
Kúnińdi tuman tún qylyp,
Qyl moıynǵa taqaltyp,
Shabaqtaı jemge qaqaltyp,
Kómeıińe salar qarmaqty.
Sharapty baldaı tatqanyń –
Kúnáǵa belden batqanyń.
Otyz úsh myń sahaba,
Toqsan toǵyz mashaıyq,
Umyttyń múlde árýaqty.
Jaıaýlatyp tıip tabanyń,
Tıtyqtap quryp amalyń,
Kóshke ere almaı shabanyń,
Mal-múlkińnen aıyrylyp,
Aýa kóship barasyń
Aldyńdaǵy Táshkenge.
Alshy orazań jıylyp,
Qońyzdaı boqqa úńilip,
Qasıetiń suıylyp,
Sharapty baldaı ishýshi eń
Ánsheıin-aq ásemge.
Bul jerińnen ketken soń,
Ásemiń ketip boıyńnan,
Munda kórgen qyzyǵyń
Sonda ketpes oıyńnan.
Syrt aınalǵan aqyly,
Aıyrylyp qora qoıyńnan,
Jynyńdy sonda tógersiń
Jerińizde toıynǵan,
Uly dúbirli osyńnan,
Torqaly topta toıyńnan
Kúrsinersiń qaıǵyryp!
Mańdaıyń kúnge kúıgen soń,
Tabanyń jerge tıgen soń,
Oq tıgen uzaq kózdenip
Ushyrap kúıge kezbelik –
Qanatyńnan kaırylyp.

7
Egin seber jerdi alyp,
Burynǵysy ótirik,
Shynymenen endi alyp,
Ketirer kápir sıqyńdy.
Orys degen atynan,
Teris jazǵan hatynan
Áýeli qudaı biledi
Shyǵys, Batys kápirdi;
Birigip atqa minedi,
Baıtaqta jatqan qaıran el,
Astyn-ústin bóledi,
Ashar shaıdaı uıqyńdy.
Qabaǵyń qars jabylyp,
Qars uryp qaıǵyryp,
Kúle almassyń, qazaǵym,
Beıpil tynysh kúlkińdi.
Jibek jalyn jaınatyp,
Ortekedeı oınatyp,
Qabyrǵańdy sógiltip,
Ash kúzendeı búgiltip,
Áli-aq shaýyp alady
Túıeń menen jylqyndy.

8
Esersoq óńsheń mastary,
Bozaqor oısyz jastary,
Aljydy dep Dýlatty,
Keleke etip kúlersiń.
Meniń aıtqan bul sózim,
Sanaly bolsa oı kóziń,
Óleń emes, jyr emes,
Qunsyz sózdiń biri emes,
Basyńa tússe, bilersiń.
Asaý taıdaı úıretip,
Shárkeıińdi súıretip,
At aıdap minip aǵashty,
Tabanyńnan taýsylyp
Qaraǵaı tartyp júrersiń.

Dýlat BABATAIULY