Dostyq negizderi
Saratannyń sartap ystyǵynda kenezesi keýip saparlap kele jatqan jolaýshyǵa tóbesinen bir shókim bult kóleńke túsirip, baýyrynan aq nóserin tógip-tógip jiberse, onyń shóli basylyp, kóńili bir kóterilip qalatyny aıdan anyq. Sol sekildi ómirden san túrli teperish kórip, kúızeliske ushyraǵan kisiniń jaraly janyna jan dosynyń ystyq yqylasy jalaý bolatyny da sózsiz. Alaıda, jemis aǵashy máýesin úıip-tógip beretin daraq bolǵanǵa deıin kóp kútimdi qajet etetinindeı, jabyrqaǵan kóńilderge demeý bolar dostyq sezim de udaıy qasterleýdi qajet etedi. Dostyqtyń saf sezimin appaq aıdyn kólge teńesek, janqııar jandar sol aıdyn kólde seıil qurǵan aqqý-qaz tárizdi. Iaǵnı, dosy joq jandar - jarty adamdar, al dostyq sezimin aıalamaǵandar - baqytyn baǵalaı almaǵandar.
Haq Elshisi (s.ǵ.s.): «Bir adamdy jaqsy kórseńiz, ony ashyp aıtyńyz. Osylaı jasasańyz, onyń júreginde súıispenshilik paıda bolyp, saǵan degen mahabbaty arta túsedi», - deıdi. Iaǵnı, dostyq sezim kemeldene túsýi úshin júrektiń úni kómeskilenbeı kómeıden kúmbirlep shyǵyp, kórkem túrde ıesine jetkizilip, jarııa bolǵany durys. Sebebi, qap túbinde saf altynnyń jatpaıtyny sekildi, dostyq sezimniń dúrsili sáti soqqanda júrekti jaryp shyǵady. Demek, dostyq sezimdi ishke búgip ustamastan, ýaqyty kelgende tomaǵasyn sypyrǵan jón.
Dostyq qarym-qatynas kemerinde tolyqsyp turýy úshin aqırettik baýyrlar ámanda bir-biriniń hal-ahýalyn surap, qaıǵysy men qýanyshyna ortaqtasyp, bir-biriniń esimin ataǵanda qurmetpen hám ásem attarmen ataǵany abzal. Bul jóninde hazreti Omar (r.a.): «Dosyńdy udaıy ásem esimmen atap, oǵan aldymen sálem berip, izetpen úıińniń tórinen oryn berseń, sol dostyq saf kúıinde saqtala beredi», - deıdi. Iaǵnı, dostyq sezim ǵumyr boıy jan-dúnıeńdi jaýlap turýy úshin dosyńa tek jaqsy ataýlardy telýge tıistisiń.
Ábý Darda (r.a.) bir jerde jatqan eki sıyrdy kórdi. Bireýin turǵyzyp jiberip edi. Ekinshisi de ornynan turdy. Muny kórip: «Allanyń razylyǵy úshin dos bolǵandar osylaısha turǵanda da, júrgende de birge júredi», - dep aǵyl-tegil bop, janaryn jasqa malydy. Iá, dosyńnyń bórki qısaıyp, basyna almaǵaıyp kún týa qalsa, erte kelgen kóktemgi qarlyǵashtaı alǵash bolyp sen qol ushyn sozýyń qajet. Mundaı syndarly sátte beıǵamdyq tanytsań, onda seniń dostyǵyń jalań dostyq bolǵany. Al, dosyń qýanyshqa kenelip jatsa, alǵash bolyp sen qýanýǵa tıistisiń. Sebebi, ıllahı dostar qashanda ómirdiń ashysy men tushysyn birge bólisýimen erekshelenedi.
Shynaıy baýyrmaldyqtyń belgileriniń biri, dosymyz bolmaǵan jerde, oǵan qatysty áńgime bola qalsa, onyń jaqsy qasıetin aıtyp, maqtan etýimiz qajet. Sondaı-aq, dosymyzdyń árbir jasaǵan jaqsy isine shúkir etkenimiz abzal. Hazreti Álı (r.a.): «Din-baýyrynyń bir izgi nıetine razy bolmaǵan, onyń ıgi amal-árketine de kóńili tolmaıdy», - deıdi. Teginde, jaqsy isti baǵalaı biletin jandar kópshilik ishinen árqashan tabylady. Demek, biz dosymyzdyń jaqsy isi túgili, áli júzege aspaǵan bir izgi nıetiniń ózine razylyq kórsetkenimiz jón.
Jalpy, musylman jan dosynan sóz járdemin aıamaǵany ıgi. Dostyń mereıin ústem etýi úshin ol týraly aıtylǵan ósek-aıanǵa qarsy turyp, ony qal-qadirinshe qorǵap-baǵýy shart. Sebebi, mundaı syn saǵatta únsiz qalsaq, onda dosymyzǵa opasyzdyq jasaǵan bolamyz. Bul dosymyzǵa bireý zábir kórsetip jatqanda, oǵan arasha túspeýmen birdeı. Negizi dosqa sóz tıgizý, taıaq tıgizgennen de aýyr qasiret. Óıtkeni, dosyńa til tıgizgeniń - ózińe til tıgizgeniń. Dosy úshin etinen et kesip berýge daıar turatyn ıslam ǵulamalarynyń biri: «Bireý dosym jóninde jaman sóz aıtsa, dosym sol áńgimeni tyńdap turǵandaı sezinip, onyń basynan sóz asyrmaımyn. Al, dosym týraly pikir aıtar bolsam, ol tap qasymda turǵandaı sóıleımin», - deıdi. Demek, dosqa degen ystyq sezim ol - seni, sen - ony kórip turǵandaı shynaıy bolǵanda ǵana dostyqtyń negizderi myzǵymastaı berik bola túseri sózsiz.
Yqshamdap tárjimalaǵan Muhan Isahan
