DINI SENIMDER ÁR TÚRLI, AL ZAŃ BARShAǴA ORTAQ
Din qoǵam ómiriniń barlyq salalaryn qamtıtyn áleýmettik qatynastardyń tıimdi faktory desek artyq bolmas. Tájirıbe kórsetkendeı, sońǵy jylda qazaqstandyqtar arasynda dindi ustanýshylar sany artqandyǵy baıqalady.
Táýelsiz analıtıkalyq qurylym bolyp tabylatyn saıası sheshimder ınstıtýty júrgizgen zertteýdiń derekterine súıensek, qazaqstandyqtardyń 96%-dan astamy ózderin qandaı da bir dinge jatqyzatyny belgili boldy. Bul rette qazaqstandyqtardyń 72% - ıslam, 24% - hrıstıan dinin ustanady, al qalǵan turǵyndarynyń 3% astamy ózderin ateıst dep sanaıdy eken. Qazaqstanda 120-dan astam Etnos ókilderi jáne elimizde resmı tirkelgen 18 konfessııa atynan ókildik etetin 3800 astam dinı birlestik pen olardyń fılıaldary jumys isteıdi. Dástúrli túrde olardyń ishinde eń kóp sany hanafı mazhabyndaǵy ıslam jáne pravoslavıelik hrıstıan. Sonymen qatar katolıktik jáne protestanttyq konfessııalar, ıýdeılik, býddısttik jáne basqa da dinı birlestikter bar.
Elde bolyp jatqan kez-kelgen dinı máseleler memlekettiń nazarynan tys qalmaıtyny belgili. Osy maqsatta dinı birlestiktermen ózara is-qımyl jasaýǵa jáne halyq arasynda aqparattyq-túsindirý jumystaryn júrgizýge ýákilettik berilgen din isteri agenttigi tarapynan 2011 jylǵy 11 qazandaǵy «Dinı qyzmet jáne dinı birlestikter týraly» zańy daıyndaldy. Eń bastysy, der kezinde osy zańnyń qabyldanýy óte mańyzdy saıası qadam boldy. Bul zań jobasy Qazaqstan Respýblıkasynyń dinı birlestikter týraly zańnamasyn jetildirýge baǵyttalǵanyn atap ótkim keledi. Budan basqa, ol dinı birlestikterdiń qyzmetin retke keltirý tetikterin engizedi, sondaı-aq ártúrli normatıvtik aktilerdiń quqyq normalary arasyndaǵy olqylyqtardy joıý úshin negiz jasaıdy.
Árıne, Zań jobasyn ázirleý kezinde Reseı, Belarýs, Armenııa, Grýzııa, Tájikstan, Lıtva, Danııa, Ispanııa sııaqty elderdiń jáne taǵy basqa zaıyrly memleketter bolyp tabylatyn birqatar eýropa elderiniń tájirıbesi eskerilip ázirlendi. Zań jobasyn ázirleý kezinde qoǵamdyq jáne dinı múddelerdiń tepe-teńdigin saqtaýǵa erekshe nazar aýdaryldy.
«Dinı qyzmet jáne dinı birlestikter týraly» zańdy ázirleý barysynda birinshi kezektegi mindet – konfessııaaralyq toleranttylyq pen kelisimdi saqtaý boldy. Sebebi Qazaqstan táýelsizdik alǵan 30 jyl aralyǵy óz ulty men dinine qaramastan barlyq Etnos jáne dinı birlestikterge teń múmkindikter eli retinde kórsetip kelýde. Bul rette, aıta ketý kerek, jańa zań jobasynda eshbir din memlekettik nemese mindetti din retinde ornatylmaýy tıis dep kórsetilgen. Bizdiń memleketimizdiń zaıyrly turaqtylyǵyna kepildik Qazaqstan Respýblıkasy Konstıtýtsııasymen beriledi.
Kelesi zań jobasynyń taǵy bir ereksheligi – elimizdegi qyzmet jasap júrgen barlyq dinı birlestikterdiń qyzmetin retteýdiń taǵy bir asa mańyzdy sharasy tirkeýden ótpegen dinı uıymdardyń qyzmetine jol bermeýge, sondaı-aq dinı birlestikterdiń ókili bolyp sanalmaıtyn tulǵalardyń mıssıonerlik qyzmetti júzege asyrýyna tyıym salýǵa baǵyttalatyn bolady. Sonymen qatar, ǵıbadat úılerin, ǵımarattaryn salýdyń tártibi belgilengen. Munyń nátıjesinde osyndaı ǵımarattardyń baqylaýsyz salynýyna tosqaýyl qoıylyp, qaraýsyz qalǵan ǵıbadat úıleriniń máselesin sheshýge septigin tıgizedi.
Zań jobasynda dinı birlestikterdiń mártebesi, tirkeý tártipteri aıqyndalǵan, olar tarapynan taratylatyn dinı ádebıetterdi ákelý men taratýdyń talaptary engizilgen. Buǵan qosa, syrttan ákelinetin dinı mazmundaǵy aqparattyq materıaldarǵa da dintaný saraptamasy júrgiziledi.
Zań jobasynda memlekettiń dinı birlestikterden bólingeni bekitilgen. Bul degenimiz, dinı birlestikterdiń qyzmeti Qazaqstan Respýblıkasynyń zańdaryna qaıshy kelmeıtin bolsa, memleket olardyń qyzmetine aralaspaıdy. Qaralyp otyrǵan zań jobasynda dinı negizdegi partııalardyń qyzmetine, sondaı-aq memlekette bir dinniń ústemdigin bekitýge baǵyttalǵan dinı birlestikter qurýǵa, dinı arazdyqty nemese alaýyzdyqty, onyń ishinde zorlyq-zombylyqpen nemese ózge de quqyqqa qaıshy árekettermen baılanysty arazdyqty qozdyrýǵa qatań tyıym salynatyny anyq jazylǵan.
Elimizde negizinen basty eki din bar desek bolady. Olar – hanafı baǵytyndaǵy ıslam men pravoslav dinderi. Ótkenge tarıhı sholý kórsetkendeı, bul eki dinı baǵyttyń qaǵıdalary adamzatty súıý jáne qurmet kórsetý qalpynda Etnıkalyq dástúrler men ádet-ǵuryptardy tolyqtyryp, bizdiń ata-babalarymyz mura etip qaldyrǵan Etnıkalyq tamyrlardy saqtap qaldy. Bul rette memleket halyqty mádenı tárbıeleý, ulttyq dástúrlerdi damytý, adamgershilik quqyqtyq mádenıetti arttyrý salalaryndaǵy dástúrli dinı uıymdarǵa súıenedi. Aıta ketý kerek, jańa zańnyń qurylýyna dinı aǵymdar týdyrǵan kóptegen qaıshylyqtar men qaıǵyly jaǵdaılardyń saldarynan mańyzdy túzetýler men ózgertýlerdi qabyldaý qajettigi qarastyrylýda.
Qorytyndylaı kele, halyqsyz bılik bolmaıdy, al – dinsiz halyq bolmaıdy. Halyqtyń tutastyǵy men dinniń tutastyǵy jəne memlekettiń tutastyǵy arasynda tikeleı təýeldi baılanys bar. Dinı birlestikter jáne Qazaqstan Respýblıkasynyń azamattary, sheteldikter men azamattyǵy joq adamdar dinge kózqarasyna qaramastan zań aldynda teń. «Dinı qyzmet jəne dinı birlestikter týraly» zańy bizdiń qoǵam úshin mańyzy orasan zor. Ol azamattyq qoǵamdy qalyptastyrýdy ilgeri jyljytýda aıtarlyqtaı yqpaly zor dep aıtsaq bolady. Sebebi bul zańnan qoǵamnyń kútip otyrǵan basty-basty məseleleri bar ekeni anyq. Nátıjesinde «Dinı qyzmet jáne dinı birlestikter týraly» zańy bizdiń qalyptasqan dinı nanym-senimimizge, ata-babadan qalyptasqan dəstúrimizge, otbasylyq yntymaǵymyzǵa kedergi keltirip, túrli joldarǵa ıtermeleıtin zııandy dinı aǵymdarǵa tyıym salýyna óz úlesin qosady.
A.Dúısen
Raýshan Narbek
