DINI EKSTREMIZMNIŃ ZARDAPTARY

Dinı Ekstremızm – qoǵamda tynyshtyqty buzatyn, zorlyq-zombylyq pen tózimsizdikti týdyratyn radıkaldy ıdeologııanyń kórinisi. Bul qubylys kóbinese óz dinı senimderin absolıýtti shyndyq retinde qabyldaıtyn jáne basqa dinı kózqarastardy qabyldamaıtyn adamdardyń áreketterimen baılanysty. Dinı Ekstremızmniń saldary keń aýqymdy, sondyqtan onyń aldyn alý men ony jeńý joldaryn qarastyrý mańyzdy.

Dinı Ekstremızm – dinı senimderdi jáne dástúrlerdi qatań jáne radıkaldy túrde ustaný, olardy basqa adamdarǵa kúshpen tańý nemese zorlyq-zombylyq arqyly júzege asyrý. Bul ádette dinı uǵymdardy óte qarapaıym ári burmalanǵan túrde túsinýmen baılanysty. Dinı Ekstremızmniń sıpattamalaryna tán belgiler:

Dinı doktrınalardyń qatań ustanymy:

Dinı Ekstremıster ózderiniń senimderin absolıýtti aqıqat retinde qarastyrady jáne ony basqa adamdarǵa kúshpen nemese zorlyq-zombylyqpen tańýǵa tyrysady.

Tózimsizdik jáne agressııa:

Basqa dinı nemese mádenı toptarǵa tózimsizdik tanytý, olardy dıskrımınatsııalaý nemese agressııa kórsetý.

Terrorızm men zorlyq-zombylyq:

Radıkaldy maqsattarǵa jetý úshin terrorızm, zorlyq-zombylyq nemese adam quqyqtaryn buzatyn áreketterdi qoldaný.

Dinı Ekstremızmniń túrleri:

Dinı Ekstremızmniń birneshe negizgi túrleri bar:

Islamdy jetekshi etetin dinı dogma:

Bul dinı baǵyttardy qamtıdy. Ol dinniń radıkaldy ınterpretatsııasyna negizdelgen jáne terrorızmmen, adam quqyqtaryn buzýmen baılanysty árekettermen sıpattalady. Mundaı toptar dinı kózqarastaryn úgitteý arqyly Ekstremıstik kózqarastardy taratady.

Radıkaldy hrıstıanızm:

Hrıstıandyqtyń radıkaldy formalary, ásirese dinniń keıbir baǵyttaryndaǵy fýndamentalıstik kózqarastar men praktıkalarmen baılanysty. Bul baǵyttar basqa konfessııalarǵa nemese dinı toptarǵa qarsy árekettermen sıpattalýy múmkin.

Indýıstik jáne býddıstik Ekstremızm:

Keıbir ındýıstik jáne býddıstik toptar da ózderiniń dinı ustanymdaryn basqalarǵa tańý nemese Ekstremıstik áreketter arqyly kórsetýi múmkin.

Dinı Ekstremızmniń sebepteri: dinı Ekstremızmniń paıda bolýyna túrli faktorlar áser etedi:

Áleýmettik jáne Ekonomıkalyq qıynshylyqtar:

Áleýmettik teńsizdik, jumyssyzdyq, kedeılik jáne Ekonomıkalyq qıynshylyqtar radıkalızatsııa protsesin jedeldetýi múmkin. Bul faktorlar adamdardyń radıkaldy toptarǵa qosylýyna sebepshi bolýy múmkin.

Saıası jáne áleýmettik maqsattar:

Saıası turaqsyzdyq, ádiletsizdik jáne quqyqtyq júıeniń álsizdigi dinı Ekstremızmniń órshýine sebep bolýy múmkin. Saıası maqsattar úshin dinı ıdeologııany paıdalanatyn toptar kóbeıedi.

Psıhologııalyq jáne jeke faktorlar:

Jeke travmalar, áleýmettik oqshaýlaný jáne jeke ómirdegi qıyndyqtar dinı Ekstremızmge ıtermeleýi múmkin. Keıbir adamdar dinı Ekstremıstik toptarda jeke máselelerinen qutylý nemese senimdilik tabý úshin múshe bolady.

Dinı áleýmettik jáne mádenı:

Dinı qoǵamdaǵy áleýmettik qysym men mádenı qaqtyǵystar Ekstremıstik kózqarastardy taratýǵa múmkindik beredi.

Dinı Ekstremızm qoǵamǵa keri áser etedi:

Áleýmettik turaqsyzdyq:

Ekstremıstik áreketter qoǵamdaǵy turaqtylyqty buzady, qaqtyǵystar men zorlyq-zombylyqty kúsheıtedi. Bul áleýmettik qurylymnyń buzylýyna jáne qoǵamdaǵy senim men yntymaqtastyqtyń álsireýine ákeledi.

Quqyqtyq problemalar:

Zorlyq-zombylyq, terrorızm jáne zańsyz áreketter quqyq qorǵaý organdary men quqyqtyq júıege qysym túsiredi. Bul qylmystyq isterdi tergeý men quqyq qorǵaý jumysynyń kúrdelenýine ákeledi.

Mádenıetaralyq qaqtyǵystar:

Dinı Ekstremızm ártúrli dinı jáne mádenı toptar arasynda qaqtyǵystardy kúsheıtedi. Bul mádenıetaralyq qaqtyǵystardy týdyryp, qoǵamdaǵy beıbitshilik pen úılesimdilikke zııan tıgizedi.

Dinı Ekstremızmniń aldyn alý men joıý úshin kelesi sharalardy qabyldaý qajet:

Bilim jáne aqparattandyrý:

Dinı jáne mádenı ártúrlilikti túsiný úshin bilim berý baǵdarlamalaryn iske asyrý. Qoǵamdaǵy radıkalızatsııanyń aldyn alý úshin aqparattandyrý jumystaryn kúsheıtý.

Áleýmettik jáne Ekonomıkalyq baǵdarlamalar:

Áleýmettik teńsizdikti azaıtý, jumyssyzdyqty joıý jáne Ekonomıkalyq múmkindikterdi arttyrý arqyly Ekstremızmniń sebepterin joıý.

Quqyqtyq retteý:

Quqyq qorǵaý organdary men quqyqtyq júıeni nyǵaıtý, terrorızmmen jáne Ekstremızmmen kúres boıynsha tıimdi zańdardy qabyldaý jáne oryndaý. Psıhologııalyq qoldaý:Psıhologııalyq keńes berý jáne qoldaý kórsetý arqyly adamdardy radıkalızatsııadan qorǵaý.

Qoǵamdyq kóshbasshylarmen jumys:

Dinı jáne qoǵamdaǵy kóshbasshylarmen birlese otyryp, Ekstremızmniń aldyn alý boıynsha sharalardy qabyldaý.

Qorytyndy

Dinı Ekstremızm – bul kúrdeli jáne kóp qyrly problema, onyń qoǵamǵa tıgizetin áserleri zor. Onymen kúresý úshin keshendi sharalardy qabyldaý, bilim men aqparattandyrýdy arttyrý, áleýmettik jáne Ekonomıkalyq jaǵdaılardy jaqsartý qajet. Tek birlesken kúsh-jigermen ǵana dinı Ekstremızmniń taralýyna qarsy turýǵa bolady. Dinı Ekstremızmnen saqtaný – bul qoǵam men jeke tulǵalardyń qaýipsizdigin qamtamasyz etýge baǵyttalǵan keshendi sharalar júıesi. Bilim berý, áleýmettik qoldaý, quqyqtyq retteý, psıhologııalyq kómek jáne tehnologııalyq quraldardy paıdalaný arqyly dinı Ekstremızmniń aldyn alýǵa bolady. Tek birlesken kúsh-jiger men kóp deńgeıli tásilder arqyly ǵana radıkalızatsııanyń taralýyna qarsy turýǵa bolady.

Maqalada kórsetilgendeı, dinı Ekstremızmnen saqtanýdyń tıimdi joldary bilim berý, aqparattandyrý, áleýmettik jáne quqyqtyq qoldaý, jeke qaýipsizdik sharalary, psıhologııalyq kómek, qoǵamdyq belsendilik jáne halyqaralyq yntymaqtastyqty qamtıdy. Áleýmettik jáne Ekonomıkalyq jaǵdaılardy jaqsartý, Ekstremıstik áreketterge qarsy tıimdi zańdardy qabyldaý jáne júzege asyrý arqyly dinı Ekstremızmniń taralýyn aldyn alýǵa bolady. Bilim berý baǵdarlamalaryn damytý, qoǵamdyq aqparattyq kampanııalardy júrgizý, psıhologııalyq qoldaý kórsetý jáne tehnologııalyq quraldardy tıimdi paıdalaný arqyly radıkalızatsııanyń aldyn alý mańyzdy.

Sondaı-aq, halyqaralyq standarttarǵa sáıkes áreket etý jáne halyqaralyq qaýymdastyqpen yntymaqtasý arqyly Ekstremızmmen kúresý men qaýipsizdikti qamtamasyz etý tıimdiligin arttyrýǵa bolady. Tek birlesken kúsh-jiger, keshendi tásilder jáne turaqty jumys arqyly ǵana dinı Ekstremızmniń áserin azaıtyp, qoǵamdy qaýipsiz ári turaqty etýge qol jetkizýge bolady. Árbir azamattyń, qoǵamnyń jáne halyqaralyq qaýymdastyqtyń jaýapkershiligi – osy kúrdeli máseleni sheshý úshin mańyzdy qadam bolyp tabylady.

Jandáýlet SÚLEIMENOV,

Respýblıkalyq aqparattyq túsindirý tobynyń múshesi, teolog-sarapshy

Kazislam.kz