Dinı ádebıetterdi qaıdan alyp júrsiz?
Qazirgi tańda dindi jetkizýdiń ártúrli quraldary bar. Onyń ishinde baspa ónimderinen bólek ǵalamtor arqyly, áleýmettik jeliler, taǵysyn taǵy da degendeı. Joǵaryda aıtylǵan barlyq quraldar búgingi tańda memlekettiń nazarynda. Jyl saıyn tıisti organdar tarapynan dintaný saraptamasy arqyly myńdaǵan áleýmettik jelilerde ashylǵan paraqshalar men dinı saıttar jabylyp, júzdegen dinı ádebıetter dintaný saraptamasynan ótpeı jatyr. Bir ǵana sebep, olardyń jazbalary men ıdeologııasy qoǵamda iritki salýy múmkin.
Este saqtaıtyn jaıt, elimizde dinı ádebıetti nemese dinı mazmundaǵy basqa da materıaldardy kez kelgen jerde satýǵa jáne taratýǵa zań boıynsha ruqsat etilmegen.
Dinı ádebıetti jáne dinı mazmundaǵy ózge de materıaldardy, dinı maqsattaǵy zattardy ákelýge, ázirleýge, shyǵarýǵa, basyp shyǵarýǵa jáne (nemese) taratýǵa bolmaıdy. Bul – QR Ákimshilik quqyq buzýshylyq týraly Kodeksiniń 490-baby. Olaı bolmaǵanda, ákimshilik jaýapkershilikke tartylyp, jeke tulǵalarǵa – 50, zańdy tulǵalarǵa 200 AEK mólsherinde aıyppul salýǵa ákep soǵady.
Osy rette, dinı ádebıetti jáne dinı mazmundaǵy ózge de materıaldar men zattardy qalaı túsinemiz?
Ol degen…
Din isteri agenttiginiń 2013 jyly bekitken Dinı ádebıetterdi jáne dinı mazmundaǵy ózge de aqparattyq materıaldardy, dinı maqsattaǵy zattardy taratý úshin arnaıy turaqty úı-jaılardyń, sondaı-aq ǵıbadat úılerinen (ǵımarattarynan) tys jerlerde dinı joralardy ótkizýge arnalǵan úı-jaılardyń ornalastyrylýyn anyqtaý boıynsha nusqaýlyǵy bar. Sol mańyzdy qujatqa sáıkes dinı ádebıet – dinı mazmunǵa ıe (teologııalyq, dinı-kanonıkalyq, rıtýaldyq-mıstıkalyq, áleýmettik-teologııalyq) jáne turǵyndardyń dinı jáne rýhanı-dinı ustanymdarynan týyndaıtyn ózge de áleýmettik máni bar suranystaryn qanaǵattandyrýǵa baǵyttalǵan baspa nemese Elektrondyq ónim. Onyń ishine kitaptar, kitapshalar men broshıýralar da jatady.
Dinı mazmundaǵy aqparattyq materıaldarǵa;
– dinı mazmundaǵy aqparatty qamtıtyn, dinı ádebıetke jatpaıtyn baspa túrindegi nemese Elektrondyq ónim.
– dinı mazmundaǵy aqparattyq bıýlletender, – dinı ýaǵyzdar, qudaı ilimi týraly sóz sóıleý, dinı-kanondyq mátinderge túsinikteme,
– dinı lektsııalar jáne dinı bilim berýge arnalǵan sóz sóıleý mátindik materıaldary jáne jınaqtaryn da osy qatarǵa qosýǵa bolady.
Sondaı-aq, dinı birlestiktermen ótkiziletin jáne teologııalyq taqyrypqa arnalǵan semınarlar, dóńgelek ústelder jáne konferentsııalar materıaldary, dinı mazmundaǵy mátinderi bar úndeýhattar, búktemeler, dinı ilim mátinderi, dinı sıpattaǵy tsıtatalary bar dinı kúntizbeler, dinı ádebıetke, teologııalyq, dinı-kanondyq, rıtýaldy-mıstıkalyq, áleýmettik-teologııalyq dinı mazmuny bar kitaptar, baspa nemese Elektrondyq túrindegi broshıýralar da jatady.
Dinı ádebıetter men zattardy qaıdan alýǵa bolady?
Bul búgingi kúnniń basty saýaly bolýǵa tıis. Óıtkeni ımandylyqqa bet buryp jatqan jastarymyz kóp. Olar áli qaı nárseniń shynaıy, qaısysynyń alabóten yqpaly baryn bilmeıdi.
Táýelsizdik alǵan jyldary dinı mazmundaǵy kitaptar men zattardy kez kelgen satý dúkenderinde nemese basqa da saýda ortalyqtarynda sata berý múmkindigi bolsa, 2011 jyldan bastap «Dinı birlestikter jáne dinı birlestikterdiń qyzmeti týraly» Zańyna sáıkes ádebıet satatyn oryndar mindetti túrde ruqsat alýy kerek. Ol jerdiń ózinde dintaný saraptamasynan ótken dinı ádebıetter ǵana satylady.
QR 2011 jylǵy 11 qazandaǵy «Dinı qyzmet jáne dinı birlestikter týraly» Zańynyń 9-babynda «Dinı ádebıetti, dinı mazmundaǵy ózge aqparattyq materıaldardy, dinge qatysty quraldardy tek qana ǵıbadat úılerinde (qurylystarda), dinı bilim berý mekemelerinde, sonymen qatar, oblys (respýblıkalyq mańyzdy qalalardyń, astananyń) jergilikti atqarý organdary bekitken arnaıy statsıonarlyq úı-jaılarynda taratýǵa bolady» delingen.
Degenmen, zańmen shekteý qoıylǵanyna qaramastan, óńirlerde keıbir azamattar birli-jarym zańsyz dinı ádebıetterdi taratylǵany týraly derekter aıtylýda. Máselen, Nur-Sultan qalasynyń Qoǵamdyq damý basqarmasynyń bergen málimetine sáıkes, jyl basynan beri din salasyna qatysty 33 quqyqbuzýshylyq áreketter tirkelse, sonyń 13-i zańsyz oryndarda dinı ádebıet satylǵan.
Taǵy da nazar aýdaratyn másele, qazir poıyzdarda jolaýshylarǵa duǵalardyń túr-túrin úıretetin kitaptar da erkin satylýda. Ony baqylap, saraptamaǵa usynyp jatqan jan joq. Bul kitaptardyń dinı Ekstremızmge qatysy bolmaǵanymen, belgili bir konfessııanyń nasıhatyn jasaýy múmkin. Bul týraly da jaýapty mekemeler oılanýy kerek-aq.
Elimizde 292 arnaıy statsıonarlyq oryn tirkelgen
Din – názik, biraq ótkir sala. Sondyqtan bul salanyń tamyry men japyraǵyn qadaǵalap otyrý – mańyzdy jumys. Mysaly, qarapaıym Ekonomıkalyq zattardy satý úshin de arnaıy oryn daıarlap, oǵan ruqsat alasyz. Halyqqa satatyn taýaryńyzdyń merzimi men sertıfıkaty, sapasy týraly málimet mindetti túrde qaralady. Din máselesi de dál osy sekildi sharttardy talap etedi.
Nur-Sultan, Almaty, Shymkent qalalary jáne oblys ákimdikteriniń Din isteri basqarmalarynyń málimetterine súıensek, el aýmaǵynda barlyǵy 292 arnaıy statsıonarlyq oryndar tirkelgen. Onyń ishinde Nur-Sultan qalasynda – 8, Almaty qalasynda – 14, Aqmolada – 2, Aqtóbede – 24, Almatyda – 20, Atyraýda – 12, Shyǵys Qazaqstanda – 108, Batys Qazaqstanda – 16, Qaraǵandyda – 12, Qostanaıda – 2, Qyzylordada – 2, Mańǵystaýda – 11, Pavlodarda – 40 jáne Soltústik Qazaqstanda 12 oryn belgilengen. Al Túrkistan, Jambyl oblystary men Shymkent qalasynda statsıonarlyq úı-jaılar bekitilmegen. Osy rette kóńil aýdarý kerek másele bar, elimizde tirkelgen dinı birlestikterdiń aýmaǵynda ádebıetter men zattar satý tek sol birlestik basshysynyń kelisimimen ǵana satylady. Al meshitten tys aýmaqta dinı ádebıetter satýǵa bolmaıdy. Tek arnaıy ruqsaty bar statsıonarlyq úı-jaılarda ǵana júzege asady.
Kez kelgen shahar ortalyǵyndaǵy dinı kitaptar men sol mazmundaǵy materıaldardy satatyn oryn zańsyz bolýy yqtımal. Óıtkeni elimizde dinı ádebıetterdi, dinı mazmundaǵy ózge de aqparattyq materıaldardy jáne dinı maqsattaǵy zattardy taratý máselesi tıisti zańnamalyq aktilerimen rettelgen.
Qazaqstan Respýblıkasynyń 2011 jylǵy 11 qazandaǵy № 483-IV «Dinı qyzmet jáne dinı birlestikter týraly» Zańynyń 4-baby 11-tarmaǵyna sáıkes dinı ádebıetti jáne dinı mazmundaǵy ózge de aqparattyq materıaldardy, dinı maqsattaǵy zattardy taratý úshin arnaıy turaqty úı-jaılardyń, sondaı-aq ǵıbadat úılerinen (ǵımarattarynan) tys jerlerde dinı is-sharalar ótkizýge arnalǵan úı-jaılardyń ornalastyrylýyn aıqyndaý jónindegi nusqaýlyqty bekitý din salasyndaǵy ýákiletti organǵa júktelgen.
Atalǵan norma elimizde alǵash ret 2013 jylǵy Din isteri agenttiginiń buıryǵymen bekitilgen bolatyn. Odan keıin 2015 jyly Dinı qyzmet salasyndaǵy memlekettik kórsetiletin qyzmetter standarttaryn bekitý týraly Mádenıet jáne sport mınıstrligi tarapynan qaıta uıǵaryldy. Dál osy qujatqa 2017 jyly Din isteri jáne azamattyq qoǵam mınıstriniń buıryǵymen qaıta ózgerister engizildi.
Atalmysh nusqaýlyqqa sáıkes oblystardyń, respýblıkalyq mańyzy bar qalanyń, astananyń jergilikti atqarýshy organdary arnaıy turaqty úı-jaılardyń ornalasýyn bekitedi jáne dinı joralardy ótkizýge arnalǵan úı-jaılardyń ornalasýyna kelisimin beredi.
Kez kelgen jeke kásipker statsıonarlyq oryn ashý úshin eń áýeli óz ótinishin, jeke basyn kýálandyratyn qujattyń kóshirmesi nemese dinı birlestikti memlekettik tirkeý týraly kýáliktiń kóshirmesi, arnaıy turaqty úı-jaılardyń ornalastyrylýy týraly erkin nysandaǵy negizdeme, jyljymaıtyn múliktiń tehnıkalyq pasportynyń kóshirmesi, quqyq belgileýshi qujattyń kóshirmesi, menshik ıesiniń úı-jaıdy paıdalanýǵa ruqsat etýge kelisim týraly qujattaryn rásimdep ótkizse bolǵany, – deıdi Nur-Sultan qalasynyń Qoǵamdyq damý basqarmasynyń bólim basshysy Nurdáýlet Álmuqanov.
Nusqaýlyqta kórsetilgendeı dinı zattardy satatyn dúkender memlekettik organdardyń, uıymdardyń, Qarýly Kúshterdiń, basqa da áskerler men áskerı qurylymdardyń, sot jáne quqyq qorǵaý organdarynyń, qoǵamdyq qaýipsizdikti qamtamasyz etýmen, jeke tulǵalardyń ómiri men densaýlyǵyn qorǵaýmen baılanysty basqa da qyzmetterdiń, dinı bilim berý uıymdaryn qospaǵanda, bilim berý uıymdarynyń aýmaǵynda jáne ǵımarattarynda ornalastyrýǵa jol berilmeıdi. Tek bulardan 300 metrden kem emes qashyqtyqta ornalasý kerek.
Dinı ádebıetterdi taratýǵa arnalǵan statsıonarlyq oryndardyń qyzmetin baqylaý jáne ol jerde tek dintaný saraptamasynan ótken ádebıetterdiń satylýyn jergilikti atqarý organdary baqylaýda ustaýda. Dinı mazmundaǵy zattar men ádebıetterdi kez kelgen jerde satýǵa nemese taratýǵa bolmaıdy. Tek jergilikti atqarýshy organdary tarapynan arnaıy belgilengen turaqty úı-jaılarda ǵana taratýǵa jol beriledi. Bul zańdyq turǵydan belgilengen talaptar jáne oryndalýy tıis.
Turar TÚGELULY
