BUL DÁPTERDIŃ JÓNI BASQA...

Es bilgeli dápterdiń túr-túrin kórip kelemiz. Ásirese, mektep tabaldyryǵyn attap, qolǵa alǵash qalam alǵaly beri qansha dápterdi taýysqanymyz este joq. Tipti, ýnıversıtet qabyrǵasynda da qolymyzdan dápterimiz túspeıdi. Áskerge ıa dárigerge barsaq ta, bizge dereý jeke dápter arnaǵanyna kýá bolamyz. Biraq bul dápterler kóbine ómirdegi negizgi dápterdi eske salmaıtyny ókinishti-aq. Ol – amal dápteri.

Amal dápteriniń ne ekenin túsiný úshin ómirde esh nárseniń maqsatsyz jaratylmaǵanyn, adamnyń da jaratylys maqsaty baryn, árbir is-áreketiniń jaýapkershiligi, suraýy bolatynyn bilýdiń máni zor. Iá, adam balasy bekerden-beker jaratylǵan joq. Bul ómir oǵan tek synaq úshin berilgen. Osynda ne ekse, aqyrette sony ormaq. Pendeniń bul ómirdegi barlyq jaqsylyq-jamandy isteriniń barlyǵy da tizimdelip, muqııat jazylý ústinde. Amal dápteri – mine, osy ár adamnyń jeke ózine ǵana tán, perishteleri jazyp otyratyn dápteri. Bul dápterdiń ereksheligi sonda, ony árkim tek aqyrette ǵana kórmek. Oǵan qandaı qalammen, jazý qalaı jazylatyny, dápterlerdiń kólemi qandaı bolatyny da bizge beımálim. Biraq ol dápter búkil adamzat tirilip jınalǵan maqshar alańynda, Uly Jaratýshynyń quzyrynda, búkil perishteler qatysqan jıynda berilmek. Óıtkeni Esep kúni kimniń jaqsy ıa jaman ekeni, ómirin qandaı istermen ótkizip kelgeni sol dápter negizinde anyqtalmaq.

Árkimniń jasaǵan isterin jazyp otyratyn perishtelerdi Quran bylaı dep bildiredi: «Anyǵynda árbirińdi baqylaýshy perishteler bar, abyroıly jazǵyshtar. Ne isteseńder de bilip turady» (ál-Infıtar súresi, 10-12).

Balıǵat jasyna tolǵannan bastap, ǵumyr boıy úzbeı osy amal dápterleri (Quranda kitap dep te kelgen) jazylýmen bolady. Aqyrette bul dápterlerdiń adamnyń oń jaq tusynan ıa sol jaq tusynan ákelinýi úlken sheshýshi mańyzǵa ıe. Ońnan berilgender ózderiniń jumaqtyq ekenin sezip, qatty qýansa, soldan berilgender, tozaqqa túsetinin, odan keıingi esepteriniń aýyr soǵatynyn bilip, qatty ýaıymǵa salynady.

Quran ol týraly bylaı deıdi: «Mine, sol kezde kitaby (amal dápteri) oń qolyna berilgender (masaırap) bylaı deıdi: «Kelip, meniń kitabymdy oqyńdar. Óıtkeni men esep beretinimdi eskergen bolatynmyn». Ol jaıly ómirde, joǵarǵy jumaqta» (ál-Haqqa súresi, 19-22).

«Kitaby sol qolyna berilgender bolsa, bylaı deıdi: «Qap, kitabym maǵan berilmegende ǵoı... Esebimniń de qandaı ekenin bilmeı-aq qoıǵanymdy bolar edi». Ony ustańdar da tozaqqa tastańdar» (ál-Haqqa súresi, 25-27, 30-31).

Óziniń amal dápterin kórgende, árkimniń onda jazylǵandardy oqyp qatty tańǵalatyny aıtylady. Óıtkeni ómirinde jasaǵan árbir isiniń búge- shigesine deıin túk qaldyrmaı tirkelgenin kóredi. 

Quran olardyń tańǵalyp bylaı deıtinderin aıtady: «Mássaǵan, mynaý ne degen dápter deseńshi, iri-usaq demeı bárin jınapty» (ál-Káhf súresi, 18/49).

Anyǵynda ol dápterdiń qalaı toltyrylatyny adamnyń ózine baılanysty. Bul turǵyda ár kúnimizdi aq paraq dep elestetsek, bir kúnge esep berý arqyly sol paraqta qandaı saýapty ıa kúnáli ister jazylatynyn shamalaýǵa bolatyndaı. Bir ǵalym bul turǵyda sarańdardan úlgi alý kerektigin mysal etipti. Óıtkeni, sarańdar aqshasyn usaq tıyndaryna deıin qaıta-qaıta sanap, kúndelikti esebin jańylmaı júrgizip otyrady. Sol sııaqty árkim de istegen isiniń jaqsy-jamanyn únemi tarazylap, nashar qylyqtaryna ókine keshirim surap, ıgi isterdi kóbirek atqaryp, qulshylyqtaryn tolyq oryndasa, amal dápteriniń saýap jaǵy tolyǵa túseri belgili.

Taqýa kisiler sondyqtan da ómirdegi ár isine muqııat qarap, aqyrette amal dápteriniń ózine oń jaǵynan berilýin tilep, árdaıym duǵalarynda jalbarynǵan.