BES PARYZDYŃ BIRI – ZEKET
Zeket sóziniń tildik maǵynasy «tazarý», «ósý», «artý» degendi bildiredi. Al sharıǵattaǵy maǵynasy «balıǵat jasyna tolǵan, aqyl-esi durys árbir musylman adamnyń Alla Taǵalanyń razylyǵy úshin nısabqa jetken mal-múlkiniń belgili mólsherin sharıǵat belgilegen adamdarǵa berý» degendi bildiredi. Iaǵnı zeket – belgili bir adamdarǵa beriletin mindetti sadaqa.
Alla Taǵala Quranda: «Namaz oqyńdar jáne zeket berińder», – degen. «Zeket» sózi Quranda 57 jerde kelse, sonyń 27-sinde namazben qosa aıtylady. Bul namaz ben zekettiń bir-birinen ajyramaıtynyn bildiredi. Ibn Abbas (oǵan Alla razy bolsyn): «Namazdaryńdy oqyńdar, zeketterińdi berińder. Maǵan jáne áke-sheshelerińe shúkirlik qylyńdar. Maǵan jáne paıǵambarǵa boısunyńdar», – degen úsh aıat únemi birge aıtylatynyn jetkizgen. Ibn Masǵýdtan (oǵan Alla razy bolsyn) jetken hadıste Paıǵambarymyz (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn): «Alla Taǵala bul aıattarda namaz oqýǵa, zeket berýge buıyrýda. Kim namaz oqyp, zeketin bermese, onyń namazy qabyl bolmaıdy», – degen.
Islam bes tirektiń ústine qurylǵan bolsa, zeket – osy bes tirektiń úshinshisi. Ibn Omardan (oǵan Alla razy bolsyn) jetken hadıste Paıǵambarymyz (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn): «Islam bes nárse ústinde qurylǵan: Alladan basqa qudaı joq jáne Muhammed Onyń elshisi ekenine kýálik etý, namaz oqý, zeket berý, shamasy kelgen adamǵa qajylyqqa barý jáne Ramazan aıynda oraza ustaý», – degen. Hákim Abaı: «Rýza, namaz, zeket, haj – talassyz is, Jaqsy bolsań, jaqsy tut bárin tegis...», – dep, musylman adamǵa bes paryzyn tolyq oryndaý mindet ekenin jetkizgen. Sondyqtan zeket qulshylyǵyna qatysty kerekti maǵlumattardy bilý jáne oǵan amal etý – árbir musylmanǵa paryz.
Zeket hıjranyń ekinshi jylynda, ıaǵnı Paıǵambarymyz (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) Mádına qalasyna kóship barǵan soń eki jyldan keıin paryz bolǵan. Alla elshisiniń ýaqytynda zeket aýqatty musylmandardan alynyp, kedeılerge úlestirilgen. Alla elshisi (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) Mýǵaz bın Jabaldy (Alla oǵan razy bolsyn) Iemenge jiberip jatyp bylaı dep ósıet aıtqan bolatyn:
«Rasynda sen Áhlı kitap (kitap ıeleri – ıahýdıler men hrıstıandar) qoǵamyna bara jatyrsyń. Olardy Alladan basqa qudaı joq ekenine jáne meniń Allanyń elshisi ekenime kýálik etýge shaqyr. Eger muny qabyl etse, Allanyń bir kúnde bes ýaqyt namazdy paryz etkenin aıt. Muny da qabyldasa, baılardan alynyp, kedeılerine beriletin zekettiń olarǵa da paryz etilgenin aıt. Eger olar ony qabyldap boısunsa, olardyń malynyń eń jaqsysyn alýdan saqtan. Mazlým (zulymdyqqa ushyraǵan) adamnyń duǵasynan
qoryq. Óıtkeni onymen Allanyń arasynda perde joq», – dedi.
Paıǵambarymyz (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) dúnıeden ótip, Ábý Bákir (oǵan Alla razy bolsyn) halıfa bolǵan ýaqytta kóptegen adamdar namaz oqysa da, zeket berýden bas tartty. Sonda Ábý Bákir (oǵan Alla razy bolsyn): «Alla atymen ant etemin! Namaz ben zekettiń arasyn bóletinderge qarsy turamyn. Zeket – mal-múliktiń haqy. Allaǵa sert! Kimde kim Allanyń elshisiniń kezinde berip júrgen bir laǵyn meniń kezimde berýden bas tartsa, álbette olarǵa qarsymyn», – degen bolatyn. Osydan keıin zeket berý qaıta júıelenip, aýqatty musylmandar kedeılerge óz mal-múlkinen zeket bere bastady. Tipti Omar bın Abdýlazızdiń (oǵan Alla razy bolsyn) halıfa bolǵan kezinde zeket beretin adamnyń kóp bolǵany sondaı, ony alatyn adam tabylmaı qalǵan. Óıtkeni árbir otbasy zeket beretin dárejege jetken edi.
Zeket – Alla Taǵalanyń buıryǵy, mal-dúnıesine, nyǵmetine shúkirlik etýi. Sondyqtan zeket bergen musylman qulshylyq etken bolyp, mol saýapqa keneledi. Alla Taǵala Quranda: «(Ýa, Paıǵambar). Olardy (kúnádan) tazalap, aqtaýyń úshin mal-múlkinen sadaqa al. Ári olar úshin duǵa qyl. Rasynda seniń duǵań – olar úshin bir tynyshtyq. Al Alla – Estýshi de Bilýshi!» – degen.
Bul aıatta Alla Taǵala Paıǵambarymyzǵa (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) maly nısab mólsherine jetken musylmandardyń zeket berýge mindetti ekenin buıyryp jatyr. Bul aıat zekettiń paryz ekenin aıqyn kórsetip tur. Aıattaǵy «tazalaý» sózi rýhanı tazalyqty qamtıdy. Iaǵnı zeket berý musylman adamnyń jan dúnıesin sarańdyqtan, baılyǵyn haram nárseden tazalaıdy. Sondaı-aq qoǵamdy qaıyrshylyqtan, kedeılerdiń baılardy kórealmaýynan saqtap, qoǵamda tatýlyq ornaıdy. Kerisinshe zeket bermegen adam dúnıeqońyzdyqqa, kedeılerdiń aqysyn jeýge beıim bolady. Munyń sońy qoǵamda toıymsyzdyq, qurǵaqshylyq, juttyń bolýyna sebep bolsa, aqyrette Allanyń neshe túrli jazasyna alyp barady. Alla Taǵala Quranda: «Altyn men kúmisti qazyna etip jınap, olardy Allanyń jolynda jumsamaıtyndarǵa aýyr azap baryn jetkiz. Sol kúni (Qııamet kúni) olar (altyn men kúmisteri) jáhannam otyna qyzdyrylady da, sonymen olardyń (qazyna jınaýshylardyń) mańdaıy, búıiri jáne arqasy kúıdiriledi. (Sosyn olarǵa bylaı delinedi): «Mynaý – ózderiń úshin jıǵandaryń. Endi jıǵandaryńnyń dámin (azapty) tatyńdar!» – deıdi.
Musylman adam zeketin shyn yqylasymen, Alla Taǵala razylyǵy úshin berýi kerek. Paıǵambarymyz (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn): «Kim zeketti saýap alý maqsatynda berse, saýabyn alady», – degen. Al kim zeketin mindetsip berse, zeketiniń qabyl bolmaı qalý qaýpi bar. Alla Taǵala Quranda: «Ýa, ıman keltirgender! Mal-múlkin adamdarǵa rııa úshin (kórsetý úshin) jumsap, Allaǵa hám Aqyret kúnine senbeıtin bireý sııaqty sadaqalaryńdy mindetsinýmen jáne zábirmen joıyp júrmeńder», – degen.
Alla Taǵala bul dúnıede qalaǵan adamyna mal-dúnıe berip, qalaǵan adamyn kedeılikpen synaıdy. Bul dúnıe synaq jáne amal alańy bolsa, aqyret – jaza alańy. Sondyqtan berilip jatqan mal-dúnıeniń de synaq ekenin túsinip, oǵan shúkir etip, aqysyn bersek, Alla Taǵala osy dúnıede mal-dúnıemizge bereke berip, mol saýapqa keneltedi. Al aqyrette sol saýaptyń jemisin kórsetedi. Endeshe Alla Taǵala barshamyzdyń berip jatqan zeket-sadaqamyzdy qabyl etsin!
Medet QURMAShULY,
QMDB Sharıǵat jáne pátýa bóliminiń mamany
«Iman» jýrnaly, №12, 2023 jyl
