Berekeniń bastaýy nede?
Bereke – bizdiń unamdy isimiz úshin Allanyń bizge bergen qymbat nyǵmetteriniń biri. Alla Taǵala qalasa, adam balasyna rızyq pen berekeni, tipti, biz oılamaǵan jerden berip qoıady. Ol rızyq pen berekeni Allanyń bizge bergen úlken syıy dep túsinýimiz kerek.
Alla Elshisi (s.ǵ.s.) óziniń hadısinde: «Eshbir jan óziniń rızyq-nesibesin almaı bul dúnıeden qaıtpaıdy. O, Allanyń quldary! Alladan qorqyńdar, dúnıelik ıgilikti izdegende ortasha bolyńdar», – deıdi. Qazaq muny «Buıyrǵan ketpeıdi, qýǵan jetpeıdi» deıdi. Demek, Alla násip etip, bizge buıyrǵan nárse – bizdiki.
Rızyq – bul Alla Taǵalanyń óziniń quldaryna berip jatqan barlyq jaqsylyǵy. Bizge berilgen barlyq ıgilikter biz úshin rızyq bolyp esepteledi. Bul materıaldyq ta, rýhanı da ıgilik bolýy múmkin. Árıne, bul ıgilikterdiń arasynda jer men kókteı aıyrmashylyq bar. Rızyqty tek Alla beredi.
Alla qalasa, ár adamǵa eń kishkentaı nárseden nemese az ǵana kásibiniń ózinen bereke berip qoıady. Sol bereke men rızyqtyń bastaýy nede jatyr? Bizge sansyz nyǵmet bergen Allanyń berekesine qalaı ıe bola alamyz?
1. Jaqsy nıet.
Musylmannyń ár isi nıetine qaraı bastaý alady. Berekeli rızyqqa ıe bolǵyńyz kelse, eń aldymene ár nársege jaqsy nıette bolyńyz jáne ár isińizdi sondaı izgi nıetpen bastańyz. Jasaýǵa nıettenip, jasaǵaly otyrǵan isińizden Alla Taǵala razy bolady ma, soǵan kóz jetkizińiz. Shynaıy nıetpen jasalǵan ár amalymyz bizdi Allanyń razylyǵyna qaýyshtyratynyn umytpańyz.
2. Taqýalyq.
Quranda: «Eger ol ólkelerdiń eli ıman keltirip, saqsynsa edi, árıne, olarǵa kók pen jerdiń bereketterin ashyp jiberer edik. Biraq, olar jasynǵa shyǵardy. Sondyqtan qylmystary sebepti olardy qolǵa aldyq»,[1] – delingen.
Sonymen qatar, «Baqara» súresiniń 3-aıatynda: «Sondaı olar kómeske ıman keltiredi, namazdy tolyq oryndaıdy, ózderine bergen nesibemizden (Alla jolynda) paıdalandyrady», – degen.
3. Allaǵa táýekel etý.
Alla Taǵala Qasıetti Qurannyń «Tálaq» súresiniń 3-aıatynda: «Oǵan Alla oılamaǵan jerden rızyq beredi. Al, kim Allaǵa táýekel qylsa, sonda Ol oǵan jetip asady. Sózsiz, Alla óz buıryǵyn atqarady. Rasynda, Alla ár nársege bir ólsheý qoıǵan», – degen.
Hazreti Omar (r.a.) rıýaıat etken hadıste Paıǵambarymyz (s.ǵ.s.): «Eger sizder Allaǵa shynaıy táýekel etseńizder, Alla sizderdi tańerteń ash shyǵyp, keshke jemsaýy tolyp qaıtqan qustar sekildi rızyqtandyrar edi», – degen.
4. Quran oqý.
Quran – adamzat balasy úshin shıpa, qorǵan, Allanyń bizge bergen meıirimi. Sonymen qatar, berekeniń bastaýy men qaınar kózi. Qasıetti Qurannyń ár aıaty, ár árpin oqyǵan adamǵa eselegen saýaptar men bereke beriledi. Bul týraly Quranda: «Bul (Quran) – kentterdiń anasy Mekkelikterdi, mańyndaǵy adamdardy úgitteýiń úshin biz saǵan túsirgen ózinen burynǵyny rastaýshy qutty bir Kitap. Sondaı aqyretke sengender, buǵan senedi de, olar namazdaryna saqtyq isteıdi»,[2] – dep baıandalady.
Quran oqyp, Allanyń sansyz berekesine keneleıik. Qurannan qol úzip, alystaǵan saıyn, qasıetti Quran da bizden alystap, berekemiz qashatyny haq nárse.
5. Allanyń atymen bastaý.
Ár isin bastamas buryn «Bısmılláh» sózin aıtqan adamnyń isine shaıtan aralasa almaıdy. Allanyń aty atalǵan jerde bereke bar. Bısmılláh – ár istiń ıgi bastamasy. Ár isińizdi Allanyń atymen bastańyz. «Bısmılláhtyń» qundylyqtary óte kóp. Paıǵambarymyzdyń (s.ǵ.s.) bir hadısinde: «Árbir bısmılláhsyz bastalǵan is – sholaq»,[3] – dep, Alla atymen bastalmaǵan is kózdegen maqsatqa saı jalǵasyn tappaıtyndyǵyn eskertken.
«Bısmılláh» sózine qurmet kórsetken Bıshrı Hafıdiń (r.a.) durys jolǵa túsýi týraly bylaı baıandalady: Bir kúni mas kúıde kele jatyp jerden «Bısmılláhır rahmanır rahım» degen jazýy bar bir qaǵazdy kóredi. Bul jaǵdaıǵa kóńili razy bolmaı, jerden alyp súıip, keıin balshyqtaryn tazalaıdy. Tazalap bolǵannan soń ádemi ıis seýip, úıiniń dýalyna ilip qoıady.
Sol túni ǵalym jáne áýlıe bir kisige túsinde «Bıshrıge baryp aıt, esimimdi tazalaǵanyńdaı men de seni tazalaımyn. Esimimdi joǵary kótergeniń úshin men de seni kóteremin. Esimimdi ádemi ıistendirgeniń úshin, men de seni ádemi etemin. Ulylyǵymmen ant etemin seniń esimińdi dúnıede jáne aqyrette taza jáne ádemi etemin!» – dep buıyryldy.
Bul tús úsh ret qaıtalandy. Ǵalym kisi tańerteńgisin Bıshrı Hafıdi syrahanadan tabady. Óte mańyzdy habarym bar dep syrtqa shaqyrdy. Bıshrı kelgeninde «Saǵan Alla Taǵaladan habarym bar» dep aıtýy sol-aq eken, Bıshrı egilip jylaı bastaıdy. «Maǵan ashýly ma, qatty azap beredi me?» – dep úreılenedi. Tústi tyńdap bolǵannan soń dostaryna burylyp: «Meni shaqyryp jatyr, budan bylaı meni bundaı jerlerde kórmeısińder!» – dedi. Sol jerde táýbe etti. Sol kezde aıaǵynda aıaq kıimi bolmaǵany úshin keıin de múldem aıaqkıim kımedi. Sebebin suraǵandarǵa: «Sóz bergen kezimde jalań aıaq edim, endi qazir kııýge uıalamyn», – degen eken. Aıaqkıim kımegeni úshin «jalańaıaq» degen maǵynada «Hafı» dep atalyp ketti. Bıshrı Hafı ómiriniń qalǵan bóligin ilim úırený jáne úıretýmen ótkizdi.
6. Tamaqty birlesip jeý.
Islamda qonaq kútý – Allanyń razylyǵyn alý bolyp esepteledi. Ár adam jeke bas ereksheligi, ulty, násiline qaramastan, dúnıeniń qaı buryshynda bolsa da, qonaq kútýge erekshe iltıpat bildirýi kerek. Islam dini paıda bolǵannan keıin qonaq kútý ádebi qoǵamda odan ári ornyǵa tústi. Qonaq kútý, ony qadirleý jaıly Quran men hadısterde de aıtylǵan. Al, qazir musylman halyqtarynyń ishinde qonaqty qadirleý jáne ony kútý súnnet bolyp tabylady. Paıǵambarymyzdyń (s.ǵ.s.) hadısinde: «Bir adam sizdi kórýge kelgen kezde, oǵan qurmetpen qarańyz», – degen.
Alla Taǵala qonaqqa da, úı ıesine de erekshe mańyzdylyq bergen. Qonaq óziniń dindes baýyryna baryp, onyń hal-jaǵdaıyn surasa, bul Allanyń qýanýyna sebep bolady. Úı ıesi qonaqqa laıyqty kútim jasaı otyryp, Allanyń raqymy men berkesine bólenedi. Asyl dinimiz Islamda qonaq Allanyń súıiktisi jáne berekeniń kózi retinde tanystyrylǵan. Keıbir rıýaıattarda qonaq Allanyń bergen syıy bolyp sanalady jáne yrys-berekeniń artyp, Alla raqymynyń jaýýyna sebep bolady.
Alla Elshisi (s.ǵ.s.) osy jaıly bylaı deıdi: «Alla qalasa, qoǵamǵa jaqsylyq ákeledi, olarǵa eń qymbat syı jiberedi». Paıǵambardan: «Ol qandaı syı?» – dep suraǵanda, «Ol – qonaq. Qonaq óz ryzyǵymen kiredi jáne januıanyń kúnásin ózimen birge alyp ketedi. Iaǵnı, sol januıanyń músheleri keshirimge ıe bolady», – degen eken.
Islam mádenıetinde qonaq shaqyrý tek dostyq pen týysqandyq qatynastardy nyǵaıtý jáne adamdardy tamaqtandyrýǵa arnalsa ǵana oryndy.
Ardaqty Paıǵambarymyz (s.ǵ.s.): «Alla Taǵalaǵa jáne aqyret kúnine sengen adam qonaǵyna syı – syıapat kórsetsin…», – deıdi jáne qonaqpen erip keletin qut jaıly: «Jaqsylyq qonaq kútilgen úıge pyshaqtyń túıeniń órkeshine jetýinen buryn jetedi», – dep baıandaǵan. Hadıste aıtylǵan jaqsylyq – Allanyń bergen násibi men berekesi.
Qonaq kelse jalǵyz atyn soıyp bergen babalarymyz osy násipten qur qalmaýǵa qam jasap:
Kisi kórseń esikke,
Júgire shyq, keshikpe,
Qarsy almasań meımandy
Kesir bolar násipke!
Qonaq kelse úıińe qurmettep al,
Kóńiliń onyń qaldyrma, haqtan uıal.
Pále ketip, qonaqpen raqmet keler,
Yrza qylyp árkimnen bata alyp qal, - deıdi, Paıǵambarymyzdyń taǵylymdarynan nár alǵan halqymyz: «Qonaqpen erip qut keledi», – dep danalyq qorytyndy jasaǵan.
Jábır Ibn Abdýlladan (r.a.) Imam Mýslım rıýaıat etken: «Bir adamǵa jetken as, eki adamǵa jetedi. Eki adamǵa jetken as, tórt adamǵa jetedi. Tórt adamǵa jetken as segiz adamǵa jetedi», – degen hadıste Paıǵambarymyz (s.ǵ.s.) tamaqty birlese otyryp jeý berekeli bolatynyn ári bereke shaqyratynyn aıtqan.
7. Saýda-sattyqta adal bolý.
Baǵzy zamannan beri kúnkóristiń negizgi kásibi saýda bolǵandyqtan, Islam ony bizderge halal etti. Biraq, ósim men ótirik, aldaý-arbaý aralaspaǵan saýda ǵana adal bolyp tabylady. Quranda bul jaıynda Alla Taǵala bylaı deıdi: «Alla saýdany adal, ósimdi haram etti»[4]. Al, kelesi bir aıatta bylaı delinedi: «Eı, ıman etkender! Maldaryńdy aralaryńda haqsyz jolmen jemeńder. Eger ol tabysyńyz árbirińizdiń rızashylyǵymen bolǵan saýda zaty bolsa da»[5].
Paıǵambarymyz (s.ǵ.s.): «Yrystyń onda toǵyzy saýda men dıqanshylyqta. Qalǵany mal asyrap satýda», – deıdi. Demek, saýda jasaý mańyzdy kásip bolyp sanalady. Jaqsy saýda jasaýshylar jaıynda paıǵambarymyz (s.ǵ.s.): «Eń taza jáne adal tabys – saýda jasaıtyndardyń tabysy. Olar sóılegen kezde ótirik aıtpaıdy, ózderine bir nárse amanat etken kezde amanatqa qııanat jasamaıdy. Ýáde berse, ýádelerinen taımaıdy, satyp alǵan kezde zatty jamandamaıdy, satqan kezde taýardy orynsyz maqtamaıdy, qaryzdanǵan kezde qaryzdaryn keshiktirmeıdi. Alashaq bolǵan kezde qıyndyq týdyrmaıdy»[6], – dep óte jaqsy lebiz bildiredi.
Paıǵambarymyz (s.ǵ.s.) taǵy bir hadısinde bylaı degen: «Senimdi, durys saýda jasaǵan kisi qııamet kúni paıǵambarlar, syddyqtar (shynshyldar) jáne sháhıdtermen birge bolady»[7] . Jáne taǵy bir hadısinde: «Alýshy men satýshy bazardan shyqqanǵa deıin erikti. Eger ekeýi de shynyn, ıaǵnı taýardyń kemshiligi men qunyn jasyrmaı aıtsa, saýdalary ózderine berekeli bolmaq. Kerisinshe, taýardyń kemshiligin, qunyn jasyryp, ótirik aıtsa, bálkim paıda tabar. Biraq, saýdanyń berekesin joıady»[8].
8. Duǵa.
Ár isińizde, úıińizde, kásibińizde bereke bolǵanyn qalaısyz ba? Duǵa jasańyz. Ábý Dáýid Nýǵman bın Bashırden Paıǵambarymyzdyń (s.ǵ.s.) myna hadısin jetkizedi: «Duǵa – bul ǵıbadat, senderdiń Rabbylaryń: «Maǵan duǵa etińder (surańdar), senderge jaýap beremin»,[9] – deıdi».
Duǵaǵa qatysty Ibrahım bın Adhamnyń (r.a.) mynadaı ósıet qaldyrǵan. Birde Ibrahım bın Adhamnan (r.a.) adamdar: «Alla taǵala: Duǵa etińder, jaýap berem, – degen. Rasynda, biz duǵa etemiz. Alaıda, duǵamyz qabyl etilmeıdi, – dep suraq qoıady. Buǵan ǵulama ári taqýa Ibrahım bın Adham (r.a.): «Senderdiń júrekteriń on túrli amal saldarynan ólgen. Ol amaldar: Rasynda, sender Allany tanydyńdar, biraq Onyń haqyn ótemedińder. Sender Allanyń kitabyn oqısyńdar, biraq oǵan amal etpeısińder. Ibiliske dushpanmyn dep jar salasyńdar, biraq onymen dostyq mámile jasaısyńdar. Alla Elshisin (s.ǵ.s.) jaqsy kóremin dep aıǵaı salasyńdar, alaıda onyń amaldary men súnnetin tárk ettińder. Jánnatty jaqsy kóremin dep aıtasyńdar, biraq jánnat úshin áreket etpeısińder. Tozaqtan qorqamyn deısińder, biraq, kúnádan tyıylmaısyńdar. Ólim haq dep aıtasyńdar, biraq daıyndyq kórmeısińder. Ózgelerdiń aıybyn ashýmen áleksińder, óz aıyp-qatelikterińdi bilmeısińder. Allanyń rızyq-nesibesin jeısińder, biraq shúkirshilik etpeısińder. Aralaryńnan qaıtqan kisini jerleısińder, biraq odan ǵıbrat almaısyńdar», – dep jaýap bergen eken.
Paıǵambarymyz (s.ǵ.s.) únemi Alladan bereke tilep, duǵa jasaıtyn bolǵan. Tipti, «Alla senen razy bolsyn!» degen tilektiń ózi berekeniń bastaýy bolyp tabylady.
9. Adal tabys.
Quranda: «Jer betinde Allanyń nesibe bermegen jaratylysy joq», – delinedi. Adam balasy ǵana emes, búkil jaratylys nesibesin, rızyǵyn Alladan alady. Alla Taǵala jer betindegi barlyq nárseni adam ıgiligine bola jaratqan. Aspan men jerdiń arasyndaǵy ushqan qus, júgirgen ań, san túrli jemis-jıdek, kókónis – barlyǵy da qazynasy keń, Ǵanı Jaratýshy tarapynan pendelerge berilgen. Aǵyl-tegil, kól-kósir nyǵmetterdi quldaryna bergen, Rabbymyz, biraq, haramǵa jolamaýdy Quranda qatań eskertken: «Áı, adamdar! Jer betindegi nárselerdiń halal ári tazasynan jeńder!»[10].
Hadısterde de Ardaqty paıǵambarymyz (s.ǵ.s.) múminderge meılinshe haramnan saqtaný kerektigin ósıet etken: Ábý Huraıra (r.a.) aıtady: «Paıǵambarymyz (s.ǵ.s.) bir kúni bylaı dedi: «Áı, adamdar! Alla Taǵala kirshiksiz taza, sondyqtan taza emesti qabyl almaıdy. Alla paıǵambarlarǵa buıyrǵanyn múminderge de buıyrǵan. Máselen, «Áı, paıǵambarlar, taza nárselerden jeńder jáne izgi is isteńder»,[11] – dep ámir etken. Artynsha áńgimesin jalǵap, qasıetti saparǵa shyqqanmen ústi-basy retsiz, shashy uıpa-tuıpa, biraq qolyn jaıyp: «Ýa, Rabbym! Ýa, Rabbym!» dep duǵa oqyp otyrǵan bireý týraly «Bul kisiniń ishkeni haram, jegeni haram, kıgeni haram. Sóıte tura, tilegim qabyl bolsa deıdi. Mundaı adamnyń duǵasy qaıdan qabyl bolsyn?!»[12] – dedi».
Joǵaryda atalǵan jaıttar musylman úshin halal men haramdy bir-birinen ajyrata bilýdiń mańyzdy ekenin, ne nárseni de qolǵa alǵanda áýeli din turǵysynan ruqsat bar-joǵyn, kisi aqysy aralaspaǵanyn eskerip, taza jolmen kelgen-kelmegenine mán berý kerektigin uqtyrady.
Eńbektený, tirshilik etý adamnyń óz nápaqasy men násibin ózi tabýdyń ózgermeıtin qaǵıdasy bolǵandyqtan, hazreti Muhammed (s.ǵ.s.) paıǵambarymyz bir hadısinde bylaı deıdi: «Eshbir pende óz eńbeginen artyq haıyrly taǵam jemegen. Allanyń elshisi Dáýit (ǵ.s.) paıǵambar da eńbektenip, óz qolymen tapqanyn jegen»[13].
10.Paıǵambarymyzdyń (s.ǵ.s.) súnnetimen júrý.
Jer betindegi barlyq adamzat úshin kórkem ónegeniń bastaýy, ǵajap úlgi ol – Muhammed (s.ǵ.s.) paıǵambarymyzdyń kórkem minezi, ǵıbratty ómiri jáne úmmetine qaldyrǵan súnnetteri.
Ardaqty Paıǵambarymyzdyń (s.ǵ.s.) búkil ǵumyry Jaratýshy Allanyń razylyǵyn alýǵa baǵyttalǵan bolatyn. Sondyqtan, Paıǵambarymyzdyń (s.ǵ.s.) súnnetterin oryndaý arqyly úlken berekege ıe bola alamyz. Ol – Allanyń razylyǵyna kenelý baqyty.
Kúndelikti ómirde qoldanyp júrgen ár isimizdi súnnetke saı jasar bolsaq, qanshama saýap pen berekege keneler edik... Ol jaı ǵana kúlimsireý, tamaqty oń qolmen jeý, mısýak qoldaný, t.s.s qarapaıym nárselerde jatyr.
Sonymen qatar, berekeniń bastaýyn ıstıhara namazyn oqý, Allaǵa shúkir etý, qaıyrymdylyq jasaý, týystyq qatynasty úzbeý, nekege otyrý, erte turý, namaz oqý, táýbe etý sııaqty t.b. kóptegen nárselerden tabýǵa bolady. Tek nıetimiz Allanyń razylyǵyn alý bolsa jetkilikti.
Laýra Almahanova
[1] «Aǵraf» súresi, 96-aıat.
[2] «Ánǵam» súresi, 92-aıat.
[3] Ábý Dáýid, Nasaı, Ibn Májá.
[4] «Baqara» súresi, 275-aıat.
[5] «Nısa» súresi, 29-aıat.
[6] Mýnzırı, át-Tarǵıb ýát-tarhıb, II, 586.
[7] Tırmızı.
[8] Buharı, Mýslım.
[9] Tırmızı.
[10] «Baqara» súresi, 168-aıat.
[11] «Mýmınýn» súresi, 51-aıat.
[12] Mýslım, Zeket.
[13] Buharı.
