BEDEÝLIK QUDAIDYŃ JAZASY MA?
Balany jaqsy kórmeıtin adam joq shyǵar. Balanyń rııasyz kúlkisin kórgende, tipti, qabaǵy túnerip júretin, salmaqty adamnyń júzinen meıirim kúlkisin baıqaýǵa bolady. Bizdi balalardyń kinásizdigi, bir orynda otyrmaıtyn ushqalaqtyǵy, qarapaıymdylyǵy men shynaıylyǵy tańqaldyrady.
Nekelesken ár otbasy óziniń urpaǵy bolǵanyn qalaıdy ǵoı. Jas otbasylardyń ishinde týsysqandary men dostarynan álsin-álsin «jańalyq bar ma?» degen suraqty estimeıtinderi kemde-kem shyǵar… Alaıda, bul suraqtyń óte jaǵymsyz jaǵy bar. Keıde balaly bolý ár otbasyna mindet sekildi kóringen bul qoǵamda qandaı da bir sebeptermen balaly bola almaı júrgen otbasylardy sóz etip, kemsitetinder bar. Alaıda bul nadandyqtan basqa eshnárse de emes.
Quranda urpaq Alla taǵalanyń syıy ekendigi, munyń erli-zaıyptylardyń balaly bola alatyndyǵyna baılanysty emestigi, sondaı-aq, balanyń er nemese qyz bala bolýyna erli-zaıyptylardyń esh yqpal ete almaıtyndyǵy da aıtylǵan. Alaıda, búginde densaýlyqtaryna salǵyrt qarap, jaýapkershilikten qashyp, bedeýlikti «Qudaıdyń jazasy» dep renjıtinder de bar.
Bedeýlikke ushyraǵan áıeldiń ómir boıy bala súıý múmkindigi bolmaıdy degen jańsaq pikir bolmaý kerek. Bedeýlikti emdeýge bolady. Onyń barlyǵy bilikti mamandar men bedeýliktiń deńgeıine baılanysty.
Bedeýlikten qutylý nıetimen emdeletin bedeý áıelderdiń tórtten úshi bala súıý baqytyna ıe bolady eken. Bedeýlikten arylý uzaqtyǵy ár áıelde árqalaı bolady. Onyń bekitilgen merzimi men beriletin 100 paıyzdyq kepildigi joq.
Mamandaryń ózi: «Bedeýlikten qutylýdyń eń alǵashqy sharttary: úmit jáne sabyr. Bul ekeýinen keıingilerine bilikti mamannyń keńesi, durys tańdalǵan em-dom jatady» deıdi.
Reprodýktolog dáriger Saltanat Baıqoshqarova «Bizdiń halyq – jaıbaraqat. 15 jyl, 30 jyl ótti, bala súıe almadym, táýipke bardym, tyńdamaǵan adamym joq dep,- júre beredi. Bedeýliktiń 95-97 paıyzy emdeletinin halyq bilse eken. Senim – uly kúsh. Adamnyń búkil aǵzasyn mı basqaratyndyqtan, adamdy (mıdy) birnársege sendirip, nátıje shyǵarýǵa bolady. Sondyqtan, «bedeýmin» degen áıel óziniń bala kótere alatynyna sense, mı aǵza jumysyn ózgertip, oń nátıje bere bastaıdy» deıdi. (Árıne, áıelge ota jasalyp, jatyry alynyp tastalǵan bolsa, bul múmkin emes).
Tipti, aǵzanyń tabıǵı jolmen uryqtaný qabiletin qalpyna keltirý múmkin bolmaǵan jaǵdaıda jasandy jolmen uryqtandyrýǵa júginýge bolady. Joǵaryda esimin atap ketken Saltanat Baıqoshqarova Ekstrokorporaldi uryqtandyrýdy alǵash ret Qazaqstanǵa engizgen maman.
Jasandy uryqtandyrý degenimiz – er kisi men áıel tabıǵı jolmen, ózdiginen uryqtana almaǵan jaǵdaıda áıeldiń jumyrtqa kletkasy men er adamnyń uryǵyn arnaıy medıtsınalyq tútiksheler kómegimen biriktirip uryqtandyrý.
Uryq jáne jumyrtqa kletka erli-zaıyptylarǵa tıesili bolyp, jumyrtqa kletka ıesi bolǵan áıeldiń jatyryna engizilýi sharıǵatta ruqsat etilgen. Al bógde er adam men áıeldiń uryq jasýshalaryn biriktirýge sharıǵat tyıym salady.
Qasıetti Quranda: «Kókter men jerdiń ıeligi Allaǵa ǵana tán. Qalaǵanyn jaratady. Kimge qalasa, qyz, kimge qalasa ul bala beredi. Sondaı-aq, Ol qalasa ul da, qyz da jup-jubymen beredi. Sondaı-aq, qalaǵanyn bedeý qylady. Shúbásiz, Ol tolyq bilýshi, asa qudiretti» delingen. («Shýra» súresi, 49-50 aıattar).
Demek, bedeýlik Qudaıdyń jazasy bolǵany ma?
Quran men hadısterde biraz ýaqyt boıy balaly bola almaǵan birneshe paıǵambarlardyń oqıǵalary keltirilgen. Olardyń biri – Ibrahım paıǵambar. Onyń jubaıy Sara uzaq ýaqyt boıy bala kótere almady. Erli-zaıyptylar úmitin úze bastaǵanda Sara anamyzdyń qursaǵyna bala bitip, qýanyshqa keneldi. Alaıda, ol ýaqytta tabıǵı zańdylyq boıynsha Sara anamyz bala kóteretin jastan asyp ketken. Bizge jetken derek boıynsha, ol kezde Ibrahım paıǵambar 100 jasta, al áıeli 90 jasta bolǵan. Sol sekildi nekeden keıin uzaq ýaqyt boıy balaly bola almaǵandardyń biri – Zakarııa paıǵambar.
«Sol kezde Zákárııa Rabbysyna: «Ýa, Rabbym! Maǵan Óz tarapyńnan pák ári qaıyrly urpaq násip ete kór! Shúbásiz, Sen duǵalardyń bárin estýshisiń», - dep duǵa etti. Sodan bir kúni Zákárııa mıhrabta namaz oqyp turǵanda, perishteler oǵan mynadaı habar ákeldi: «Alla seni Iahııamen súıinshileýde, ol Alladan keletin bir Sózdi (ıaǵnı Isany) rastaıdy hám izgi jandardyń myrzasy, (nápsige áste boı aldyrmaıtyn) asqan taqýa ári paıǵambar bolady». Sonda ol (tańdanysyn jasyra almaı): (Ýa, Rabbym! Men qalaısha ul súımekpin?! Ózim qartaıdym, al jubaıym bolsa bedeý», - dedi. Sol kezde perishteler: «Allanyń jazýy solaı. Ol qalaǵanyn isteıdi», - dep aıtty». (Álı Imran» súresi, 38-40 aıat).
Márııamnyń anasy da uzaq ýaqyt boıy balaly bola almady. Bul ony qatty jabyrqatýshy edi. Tarıhı oqıǵa boıynsha ol baqta otyrǵanda bir qustyń balapandaryn tamaqtandyryp jatqanyn kóredi de, «barlyq tirshilik ıesiniń balasy bar» dep Alladan bala suraıdy. Sondaı-aq, «eger bala berseń, ony Óz jolyńda qyzmet etýge arnaımyn» dep ýáde beredi. Osydan keıin ol júkti bolyp, álemdegi eń ádil áıelge aınalǵan Márııamdy dúnıege ákeldi. «(Ol qursaǵyndaǵy balasyn Rabbysyna basy bútin atap qoıǵany úshin ul bosanarmyn dep oılaǵan edi). Sóıtip aı-kúni tolyp, balasyn bosanǵanda (ózi kútkendeı ul emes, qyz tapqandyqtan): «Ýa, Rabbym! Men qyz bosandym!» - dedi. Alla onyń ne tapqanyn, álbette, jaqsy biledi. Árıne, (ol kútken) ul bala (biz bergen) osynaý qyz bala sııaqty bola almaýshy edi. «Men onyń atyn Márııam dep qoıdym, sondaı-aq men ony hám urpaǵyn raqymyńnan qýylǵan shaıtannan saqtaı kór dep, bir Ózińe sıynamyn». («Álı Imran» súresi, 36-aıat).
Kóptegen uly adamdar ata-analary uzaq ýaqyt boıy balaly bola almaǵannan keıin dúnıege kelgen. Tipti, olardyń ata-anasy balaly bolýdan úmitterin úzgen kezde dúnıege kelgen qanshalaǵan tulǵalar bar. Sondyqtan mundaı kópjyldyq bedeýlik bul erli-zaıyptylardyń Allaǵa unamaıtyndyǵynyń belgisi emes. Kerisinshe, bul Alla Taǵalanyń olarǵa bergeli jatqan syıy jáne synaǵy bolýy múmkin. Eger, sizdiń de balańyz bolmasa, úmitińizdi úzbeńiz, duǵa jasaı berińiz. Munyń bári Alladan suraýǵa, Oǵan muqtajdyǵymyzdy bildirýge berilgen múmkindik qoı.
Qyz bala – tozaqtyń otyna tosqaýyl.
Arabtar nadandyq dáýirinde qyzdaryna qatygezdik tanytty. Óıtkeni olar bolashaqta qyz uıatqa qaldyrady dep eseptedi. Sondaı-aq, olardy kedeılikten qorqyp ósirgisi kelmedi. Bul minez-qulyq Quranda qatań aıyptalady: «...Olardyń biri «qyzdy boldyń dep súıinshilegende, júzi tútigip, ishteı ashýǵa býlyǵady. Sodan ol ózine jetken habardyń (óziniń oıynsha) jaısyzdyǵynan el-jurttyń kózine túspeýge tyrysady. Endi ne isteıdi? Ómir boıy mundaı qorlyqqa shydap, ol beısharany qolynda ustaı ma? Joq álde (tirideı) jerge kómip tastaı ma? Olar ózderinshe (óz balalaryn «ul, qyz» dep alalaý jáne Allaǵa bala telý arqyly) qandaı jaman úkim berýde!» («Nahyl» súres, 58,59).
Bul minez musylmandarǵa laıyq emes. Paıǵambarymyzdyń tek qyzdary bolǵan, al dúnıege kelgen eki uly jas kúninde shetinep ketken. Iaǵnı, onyń urpaǵy qyzdarynan tarady. Paıǵambarymyz qyz tárbıelep, oǵan meıirimdilik kórsetken ata-ananyń kóptegen syı-qurmetke bólenetinin aıtqan: «Kimde-kim úsh qyz ósirip, olarǵa jaqsy tárbıe berse jáne olardy (jaqsy jerge) turmysqa berse, jaqsylyq jasasa, Alla taǵala ol kisini jánnatyna kirgizedi» (Ábý Dáýit, Ádep).
Paıǵambarymyz balaǵa «Alla taǵalanyń bergen syıy» dep qaraǵandyqtan, uldy artyq kórip, qyzdy kemsitýge jol bermegen. Qoǵamdy qyz balany jek kórmeýge shaqyryp, «Eger tańdaý erki maǵan berilse, qaıta qyz balany artyq sanar edim» degen.
Osy oraıda Aısha anamyz (r.a.) tilge tıek etken myna bir áńgime óte mándi. «Birde maǵan bir áıel qaıyr suraı keldi. Qasyna ertip alǵan eki qyzy bar eken. Mende bary bir tal qurma edi. Álgi áıel men bergen qurmany eki bólip, eki qyzynyń aýzyna tosty. Ózine eshteńe qaldyrmady. Olar ketip qalǵannan keıin Paıǵambarymyz keldi. Men bolǵan jaıtty áńgimelep bergenimde, «Kim ómirde qyzdarymen synalsa, qyzdaryna jaqsy qaraǵan jaǵdaıda qyzdary ata-anasyn tozaqtan saqtaıdy»,– dep edi.
Bir otbasynda balanyń bolyp, birinde bolmaýy Allanyń qalaýy, biraq eshkimniń kinási emes. Sondaı-aq, bul Allanyń raqymsyzdyǵyn bildirmeıdi. Kerisinshe, balaly bola almaı júrgen otbasylar bul synaqqa shydap, Alladan surap, úmit etýin toqtatpasa, salıqaly urpaq órbýi ábden múmkin.
Sóz sońynda, tabıǵınniń úlken ǵalymdarynyń biri Hasan ál-Basrımen bolǵan oqıǵany keltirsek deımiz. Hasan ál-Basrıge bir kisi kelip, ashtyqqa tap bolǵanyn jáne ózi úshin duǵa etýin surady. Hasan ál-Basrı oǵan «ıstıǵfar (keshirim) tile» dedi. Odan keıin taǵy bir kisi kelip, balaly bola almaı júrgenin, ózi úshin izgi urpaq tileýin ótinedi. Ǵalym oǵan da «Alladan keshirim tile» dep, Qurannyń myna aıattaryn oqyp berdi: «Rabbylaryńnan kúnálaryń úshin keshirim tileńder! Óıtkeni Ol (quldary qansha jerden kúnáǵa batsa da táýbelerine kelgen jaǵdaıda) óte keshirimdi. (Alladan keshirim tileńder) tóbelerińe aspannan nóserletip jańbyr jaýdyrady. Senderge dúnıe men bala-shaǵany molynan beredi hám sender úshin baý-baqshalar ósiredi jáne ózender aǵyzady»(«Nuh» súresi, 10-12 aıat).
Keshirim tileýmen qosa, Qurannan urpaq suraıtyn duǵalardyń birsypyrasyn usynamyz:
رَبَّنَا هَبْ لَنَا مِنْ أَزْوَاجِنَا وَذُرِّيَّاتِنَا قُرَّةَ أَعْيُنٍ وَاجْعَلْنَا لِلْمُتَّقِينَ إِمَامًا
Rabbáná habláná mın azýájıná kýrratá aıýnıý ýájalná lılmýttáqıná ımámá
«Ýa, Rabbymyz! Jubaılarymyzdy jáne úrim-butaǵymyzdy (týra jolǵa salyp) kóz qýanyshymyz etkeısiń! Hám bizdi taqýalyqta ózgelerge ımam (jetekshi ári úlgi-ónege) qylǵaısyń!» («Fýrqan» súresi, 74-aıat).
لَئِنْ آتَيْتَنَا صَالِحاً لَّنَكُونَنَّ مِنَ الشَّاكِرِينَ
Rabbahýmā lıa'ın 'ātaıtana salıhan lıanakýnanna mına sh-shakırın
Eger bizge on eki múshesi saý perzent berseń, ant etemiz, shúkirshilik etetin quldaryńnan bolamyz! («Áǵraf» súresi, 189-aıat).
رَبِّ هَبْ لِي مِنَ الصَّالِحِينَ
Robbı háb lı mına ás-solıhın
«Ýa, Rabbym! Maǵan izgi jandardyń biri hám biregeıi bolatyn izgi perzent bergeısiń!» («Saffat» súresi, 100-aıat).
Janar Ǵarıfollaqyzy
