Bal ashýshylardyń sózi keıde ras bop shyǵady
Jaqsylyq pen jamandyq, qýanysh pen qaıǵy, sáttilik pen sátsizdik qatar júretin bul ómirde adamdardyń kópshiligi basyna qandaı da bir qıyndyq tússe Jaratýshy Alladan pana suraýdyń ornyna sol qıyndyqty sheshýdiń eń durys joly balgerlerge, táýipke barý, juldyz joramalǵa sený, solardyń aıtqanyn jasaý dep oılap, aıaǵyn shalys basyp jatady.
Barsha adamzatqa, kúlli jaratylysqa tek osy shaq, qazirgi sátimiz, kúnimiz ǵana belgili. Al, erteńgi kúnimiz, bolashaǵymyz tek Uly Jaratýshynyń quzyryndaǵy, tek Alla ǵana biletin málimet. Quranda Alla Taǵala: «Árıne qııamet merziminiń málimeti Allanyń qasynda. Jańbyrdy Ol jaýdyrady. Ol jatyrdaǵyny biledi. Eshkim erteń ne isteıtinin bilmeıdi ári eshkim qaı jerde ólerin de bilmeıdi. Kúdiksiz Alla Taǵala tolyq bilýshi, habar alýshy»[1], - deıdi.
Túrli tásilmen ǵaıyptan habar berýmen aınalysatyn kóripkel, balger, qumalaqshy, juldyzshy, táýip sııaqtylardyń isi Alla tyıym salǵan nárse. Bulardyń ataýlary ártúrli bolǵanymen tirligi bir. Olar túrli tásilmen ǵaıyptan habar berýmen aınalysady. Olar Alla belgilegen shekaradan asyp, ózine tıesili emesti urlaǵan urlyqshylar sııaqty. Osylarǵa senip, ózin saǵymdanǵan ótirikpen jubata otyryp adam balasy ómirdegi eń qymbat jaquty – ımany men berekesin, amandyq-saýlyǵyn joǵaltyp alady. Juldyz joramalǵa sený de osy sanatqa jatady. Sol juldyz joramalda kórsetilgen zodıak belgileri arqyly ózine minezi men jan dúnıesi úılesetin ómirlik joldasyn tabýǵa da tyrysatyndar bar. Juldyz joramalda on eki belgi bolsa, Jer betinde jeti mıllıardtan astam adam bar. Endi oılaı berińiz, jeti mıllıardty on ekige bólemiz. Jaýaby: 583 333 333 shyǵady. Sonda osynshama adamnyń taǵdyry bir bolady degen sóz be? Árıne, joq. Óıtkeni Alla árbir jaratylysty, ár adamnyń taǵdyryn áýel bastan Óziniń Ulylyǵymen, qalaýymen belgilep qoıǵan. «Shynynda biz ár nárseni boıyndaǵy ereksheligine saı jarattyq»[2]. Paıǵambarymyz Muhammed (s.ǵ.s.) taǵdyr jaıynda: «Alla Taǵala jaratylystardyń taǵdyrlaryn (sıpatyn, mólsherin, kólemin t.b.) aspan men jer jaratylmaı turyp bes myń jyl buryn jazyp qoıdy. Ol (ýaqytta) Arsh sý ústinde edi»[3], - degen.
Ózin ǵaıypty bilýshi sanaǵan barlyq balshy, balgerler ótirikshi bolsa, onda nelikten keıde olardyń aıtqany ras bolady degen suraq týyndaıdy. Bul suraqtyń jaýabyn Quran men hadısterden tabamyz. Aısha anamyz (r.a.): «Birde bir top adam Alla Elshisinen kóripkelder jaıly suraǵanda, Paıǵambarymyz (s.ǵ.s.): «Olar túkke turǵysyz», – dep jaýap beredi. Adamdar: «Ýa, Alla elshisi! Olardyń keıde aıtqan sózi ras bop shyǵady», – deıdi. Sonda Alla Elshisi (s.ǵ.s.) olarǵa: «Ondaı aqıqat sózderdi jyndardyń biri aldymen (perishtelerden) urlap alyp, keıin ony dosynyń (ıaǵnı, balgerdiń) qulaǵyna sybyrlaıdy. Al, balgerler sol sózge óz oıynan júz ótirik qosyp (bolashaqty biletindeı bal ashady)», - dep aıtty»[4], - degen. Sonymen qatar, Quranda: «Shaıtandar kimge túsedi, senderge habar bereıin be? Olar árbir ótirikshi, kúnáharǵa túsedi. Olar shaıtandarǵa qulaq salady. Olardyń kóbi ótirikshi»[5], - dep jazylǵan.
Sonymen qatar, juldyz joramalda aıtylǵan keıbir nárseler nege ras bolyp shyǵady degen de suraq týyndaıdy. Bul suraqqa jaýap bermes úshin, psıhologııadaǵy «Barným Effektisi» dep atalatyn teorııa týraly qysqasha málimetke toqtalaıyq.
Barným Effektisi. Juldyz joramalǵa musylmandar ǵana emes, keıbir musylman emes, kózi ashyq, kókiregi oıaý adamdar da senbeıdi. Tipti sondaı adamdardyń biri sol juldyz joramaldyń ótirigin de áshkerelegen. «Barným Effektisi» 19 ǵasyrda ómir súrgen psıhologııalyq yqpaly (manıpýlıatsııa) arqyly tanymal bolǵan amerıkalyq tsırk ártisi Fınneas Barnýmnyń esimimen atalǵan. Ol «Bizde ár adam úshin bir nárse bar», «ár mınýt saıyn bir ańqaý adam dúnıege keledi» degen sózderdi jıi aıtatyn. 1948 jyly psıhologııa ǵylymdarynyń professory Bertram Forer stýdentterge tájirıbe jasap, psıhologııalyq teorııanyń negizin ashty. Ol aýdıtorııada otyrǵan bir top stýdentke mátini bar bir-bir paraqtan taratady. Professordyń aıtýynsha, ol taratylǵan baǵalaý paraǵy arqyly árbir stýdenttiń minezin anyqtamaq bolǵan. Rasynda Bertram eshqandaı teorııa jasaýdy maqsat etpegen bolatyn. Professor jáı ǵana juldyz joramaldan alynǵan bir mátindi barlyǵyna taratyp bergen edi. Mátinniń mazmuny shamamen mynadaı bolǵan: «Siz ózgelerdiń mahabbatyna jáne sizdi únemi maqtan etýlerine muqtajsyz. Siz ózińizdi kóp synaý arqyly boıyńyzda áli ashylmaǵan qasıetterińizdi kórsete alasyz. Áıtkenmen de, sizdiń de kemshilikterińiz joq emes. Siz tártipke moıyǵan, syrt kózge senimdi bolyp kóringenińizben, ishteı ýaıymǵa boı aldyryp, senimsizdikke de barasyz. Siz keıde ózińizdiń durys sheshim qabyldaǵanyńyzǵa senimsiz bolasyz. Siz kez kelgen jaǵdaıda táýekelge bel býýǵa beıim tulǵasyz. Sondaı-aq, siz jeke pikirińizge qarsy kelgen adammen talasýǵa daıynsyz, biraq jıi-jıi bireýdiń oıymen jetkilikti dáleli bolmasa da, kelisesiz. Al keıbir ómirlik maqsattaryńyz realıstik turǵydan qısynǵa kele bermeıdi».
Sosyn professor Bertram stýdentterdiń óz mineziniń mátindegi minezdemege qanshalyqty jaqyn ekenin bes baldyq mejemen belgilep berýlerin suraıdy. Ortasha esep 4,26 ball bolady. Keıin bul Eksperıment kóp ret qaıtalanyp, birdeı nátıje kórsete beripti. Osylaı Bertram Forer adamnyń minezin anyqtaý úshin belgili bir ǵylymnyń mamany bolý shart emes ekenin dáleldedi. Bastysy boljamnyń arnaıy sol kisige arnalyp jasalǵanyn jáne ony anyqtaýda bilikti ǵalymdar men psıhologtardyń qatysqanyn aıtý kerek. Sonymen qatar, boljalǵan minezdemede adam balasyna ortaq tirkesterdi paıdalanyp, oıdyń naqty jáne negatıvti bolmaýyn qadaǵalaý kerek. Bul adamdy psıhologqa, astrologqa, Ekstrasenske nemese erteńgi kúnniń boljamyna sendirý úshin jetkilikti bolmaq. Bul qubylys psıhologııada Barným Effektisi dep atalady.
Barným Effektisiniń áser etýi negizinen adam balasynyń stress, qıyndyq ataýly basynan ótip jatqan kezdegi aqparattyń jalpy, ekijaqty, kómeski jaqtaryn «myna aıtylǵandar meniń basymdaǵy jaǵdaı», «týra maǵan aıtylyp tur eken» degen oımen qabyldaýy sebebinen bolady. Adamnyń dál osy jaǵdaıyn balshy, táýip, juldyzshylar da paıdalanyp, óz ótirikterine sendire alady. Olar adamǵa jaǵymdy ótirik aıtqan saıyn, adamdar da olarǵa kóbirek sene bastaıdy. Adamdardyń óz basyndaǵy qaıǵysyn seıiltip, ózderin jubatý úshin keletinin bilip alǵan balshy balgerler rýhy álsiregen adamdardy «bári jaqsy bolady», «Sizdi bári jaqsy kóredi», «Siz ol adamǵa kereksiz», «Sizge qyzyǵady», «Sizdi unatqan adam bar eken» degen jubanyshty ótirik sózder aıtyp aqshasyn qaǵyp alyp otyrady. Osy sebepti de, adam balasy ózine zııan jasap, Allaǵa qarsy shyǵady. Sebebi, Alla Quranda: «Muhammed (ǵ.s.): «Kókter men jerdegi ǵaıypty Alladan basqa eshkim bilmeıdi. Olar qashan tiriltiletindikterin bilmeıdi» de»[6], - degen.
Osy tusta aıtyp óter bir másele, elimizdegi betke ustar telearnalarda kórsetilip, basylymdarda jarııalanyp, túrli saıttarda jarnamalanyp júrgen «búgingi kúnge arnalǵan juldyz joramal» degen aıdardyń jarııalanýynyń áli de toqtatylmaı jatqandyǵy. Ol juldyz joramaldar qaıdan alynady, kim jazady bilesiz be? Siz ben biz sekildi kádimgi adamdar. Otyryp alyp, óz oıyna kelgen sózderdi tizbektep, birde «qýandyratyn», birde qorqytatyn nárseler jazyp, qanshama adamǵa bos ótirikterdi nasıhattaýda. Ókinishtisi sol, sondaı bos ertegige, jalǵan málimetke senetin adamdardyń kóptigi. Senip qana qoımaı, sol joramaldyń aıasynda búkil sanasyn shektep, kúnin, ómirin zaıa ketirip jatady. Sonyń nátıjesinde «maǵan búgin adam kóp jınalǵan ortalarǵa barýǵa bolmaıdy, juldyz joramalda osylaı delingen», «maǵan ómirde jalǵyz bolý jazylypty», «jaqynda otbasyly, aýqatty er adam maǵan úılenýge usynys jasaıdy eken» degen sııaqty t.b ótirikterdi ómiriniń máni, ustanymy etip alyp, tanymyn taryltyp, qarańǵy qapasta ózin shektep ómir súretin adamdar paıda bolady. Qazir jıyrma birinshi ǵasyr, órkendeý, damý tolassyz júrip jatqan ǵasyr. Ondaı bos ótirikterge ýaqyt ketirýdiń ózi aqymaqtyq.
Saǵym qýyp, juldyz joramalǵa sengenshe, baqsy, balgerlerdi jaǵalap kúná arqalap, aqshańyzdy haramǵa jumsaǵansha, Sizdi mahabbatpen, Ózine qulshylyq qylý úshin jaratqan Uly Alla Taǵalaǵa shúkirler aıtyp, aqıqatty tańdańyz. Árbir adam aqıqatty bilýi kerek. Óıtkeni, aqıqat qana adamdy jubatyp, búkil ómirine tireý bolady, tipti qıyn kezeńderde de. Ol aqıqat asyl dinimiz nasıhattaǵan Quran men súnnet.
Alla bizderge óte jaqyn. Qıyndyqtar kelse jasymańyz: «Negizinde aýyrlyqpen birge bir jeńildik bar. Shyn máninde qıynshylyqpen birge bir ońaılyq bar. Endeshe bosaı qalsań jáne tyrys. Rabbyńa ǵana bel baıla»[7].
Laýra Almahanova
