Ajyrasýdyń myńdaǵan sebebi bar...
Búgingi tańda kóterilgen kóp shańyraqtyń shaıqalyp, talaı otbasynyń buzylyp jatqany aqıqat. Tipti jańa qurylǵan otbasylardyń úshten biri januıalaryna bir jyl tolmaı jatyp ajyrasýda degen de derek bar. Bizdińshe, munyń kóptegen sebepteri bar. Biraq negizgi sebebi Islamı qundylyqtarǵa, ulttyq qundylyqtarǵa mán bermeý, Batystyq mádenıetke elikteý dep esepteımin. Sondyqtan búgin januıanyń shattyǵyna bóget bolyp, otbasynyń ajyrasýyna sebep bolyp jatqan jaǵdaılardyń birqataryna toqtalaıyq.
Ajyrasýǵa soqtyratyn basty sebepterdiń biri materıaldyq jaǵdaı. Mysaly, er adamnyń óz otbasyn durystap asyramaýy, olardyń kúndelikti qajettilikterin tolyq qamtamasyz ete almaýy shańyraqty shaıqaltpaı qoımaıdy. Al Islam dini er adamǵa otyn jınap satý arqyly bolsa da otbasyn asyraýǵa buıyrady. Maılyqoja aqyn «Bolymy joq boz bala, Beınetten qashar bultańdap» dep jalqaýlyqty synaǵan.
Al keıde otaǵasy óz úıin shamasy kelgenshe baǵyp otyrsa da, áıel kisiniń oǵan qanaǵat etpeýi, atap aıtqanda, «kórshilerimiz úlken úı soǵypty», «jańa kólik alypty», «jyl saıyn shıpajaıda tynyǵady eken» degen sekildi sózderi otbasyn ajyrasýǵa deıin aparyp jatady. «Qylymsyǵan qatyn qyzyl kóılek kıediniń» kerimen «men jurt sekildi shashyma qaraı almadym, tyrnaǵymdy baptaı almadym» dep kúıeýiniń zyǵyryn qaınatatyn jaǵdaılar da kezdesedi. Islam dini mundaı qanaǵatsyzdyqqa da tyıym salǵan. Aqyn babalarymyzdyń:Jaman qatyn jigittiń, Taıdyrady tabanyn, Tar qylady zamanyn, - dep jyrlaýy da osydan bolsa kerek.
Otbasynyń buzylýyna kóp jaǵdaıda erli-zaıyptylardyń bir-birin aldap, ótirik aıtyp, ózara senimnen aıyrylýy da sebep. Bir-biriniń kúnáli iske barǵany jaıly kúmándanatyn erli-zaıyptylar az kezdespeıdi. Bosaǵany pák attamaıtyn qyzdar da joq emes. Sondyqtan kúıeýleri keıde áıelinen bezinedi. Al Islam dini er men áıeldi árdaıym adaldyqqa, ar-namysyna kir juqtyrmaýǵa shaqyrady. Zına kúnásin jasamaý bylaı tursyn, zınaǵa aparatyn jolǵa jaqyndamaýdy buıyrady. Sondyqtan keleshekten úmiti bar qyzdar jeńil júriske salynbaı, etek-jeńine qarap, ar syzyǵyn attamaı júrýge kóńil bólgeni jón.
Erli-zaıyptylardyń perzent súımeýi de shańyraq shaıqalýyna ákelip jatady. Óıtkeni bala ata-ananyń kóz qýanyshy. Perzentsiz otbasynda ýaıym-qaıǵy kóp bolady. Kelinderdiń qursaq kótermeýine olardyń qalaı bolsa solaı, ashyq-shashyq, jeńil kıinip júrip, jatyrlaryna sýyq tıgizýleri de bir sebep. Al negizinde perzent súımeý ajyrasýǵa túrtki bola almaıdy. Ondaı kúıdegi otbasylar Alladan perzent surap duǵa etýlerin toqtatpaǵandary durys. Quranda Zákárııa paıǵambardyń qartaıǵan shaǵynyń ózinde: «Ýa, Rabbym, súıegim qaýsap, shashym aǵardy. Ýa, Rabbym, Saǵan tilek etip jalbarynýdan kúder úzgen emespin. Shynynda, men artymda qalatyn jaqyndarymnan (murager bola almaıdy dep) qaýiptenem. Al áıelim bala kóterýden qalǵan. Sonda da, óz quzyryńnan bir perzent násip ete gór!» dep duǵa etti. Sonda Alla Taǵala sondaı qaýsaǵan kárilikterine qaramaı keleshekte paıǵambar bolatyn Iıahıa atty ul násip etti.
Keıde er men áıeldiń boıdaq kezderindegi arman-qııaldary otbasy qurǵan kezderinde júzege aspaı qalsa, soǵan bola ajyrasyp ketetinder de bar. Mysaly, turmys qurǵan soń, tek kúıeýimen jeke ómir súrýdi, tapqan tabystaryn tek ózderine ǵana jumsaýdy armandaǵan qyz balanyń aldynan ata-ene, qaıyn jurt degen máseleler shyǵady. Kúıeýi ata-anasyna qaraýǵa, olardyń qas-qabaǵyn baǵýǵa kóńil bóletin adam bop shyǵady. Kóptegen urys-kerister osydan shyǵady. Al negizinde, árbir adam otbasyndaǵy berekeniń qaınar kózi qarııa kisiler ekenine kóńil bólgeni jón. Paıǵambarymyz (s.ǵ.s.): «Kishilerimizge meıirim kórsetip, úlkenderimizdi qurmettemegen adam bizden emes» dep eskertken. Demek, ata-eneni syılamaý musylmandyqqa syn. Áıel kisiler óz kúıeýin qalaı syılasa, onyń ata-anasy men týystaryn solaı qurmetteýi tıis. Er adam da áıeliniń týystaryna dál sondaı qurmetpen qaraýy kerek.
Kúıeýiniń óz áıelin jón-josyqsyq uryp-soǵyp, orynsyz toqpaqtaı berýi de bir kúni áıeldiń ajyrasýǵa tilek bildirýine sebep bolady. Negizinde, áıel uryp-soǵýmen tárbıelenbeıdi. Ony Allanyń dinin, ıman negizderin, sharıǵat qaǵıdalaryn úıretý arqyly tárbıeleý kerek. Kúıeýin durystap syılamasa, aqyrette ne kútip turǵanyn túsindirgen durys. Alladan, aqyretten qoryqpaıtyn adamdy uryp-soǵyp tárbıeleımin deý bekershilik.
Úı ıesiniń maskúnemdikke nemese nashaqorlyqqa salynýy, qumar oıyndaryna berilip ketýi, urlyq jasaýǵa ádettenip ketýi, bala-shaǵanyń qajettilikterin múlde eskermeýi kóp jaǵdaıda otbasynyń ajyrasýymen aıaqtalady. Bul atalǵan ádetterdiń bári dinimizde qatań tyıym salynǵan kúnáli ister. Islam dini ajyrasý sekildi súıkimsiz isterdiń oryn almaýy úshin, qoǵamnyń tynysh ári salaýatty bolýy úshin bul kúnálarǵa tyıym salǵan. Demek, bul da sheshilse, tek musylmandyqpen sheshiletin problema. Buryn buzaqylyqtyń túr-túrin ádet etken adamdardyń musylmandyqqa berilý arqyly qatty ózgerip, minezin túzetkeni jaıly qýanyshty jaıttardy kóp estımiz. Bul da asyl dinimizdiń kámildigi men adam tárbıelegish qýatynyń jarqyn belgisi.
Sondaı-aq keıde jańa qurylǵan otbasynyń buzylýyna eki jastyń týystarynyń arasyndaǵy túsinispeýshilik te sebep bolatyny ókinishti. Durys toı jasamady, jaqsy kıit kıgizbedi, qudalyqty jaqsy kútpedi degen sekildi bolmashy sózder erli-zaıyptylardyń búkil ómirin qor etedi. Otbasylyq tatý-tátti ómirmen salystyrǵanda bul kádelerdiń túkke alǵysyz ekendigin qudandaly ata-analar esten shyǵarmasa eken.
Otbasyn qurǵan er men áıeldiń biri óz baqytyn syrttan, kósheden, ózge adamnan izdeıtin jaǵdaılary da búgingi qoǵamda joq emes. Er adamnyń óz otbasyn tastap, ózge áıelmen qol ustasyp ketýi de kóp kezdesedi. Bala-shaǵasyn qaraýsyz qaldyryp ketý ata-ananyń qaı-qaısysyna bolsa da syn. Alla taǵala Aqyrette bul istiń esebin suraıdy. Perzentterdiń ózi de Allanyń aldynda ózderin tastap ketken ákesi nemese sheshesinen aqysyn talap etedi. Musylman adam sol kúngi hali týraly oılanǵany jón.
Qysqasyn aıtqanda, ajyrasýdyń myń san sebepteri bar. Onyń bárin de Islam dininiń qundylyqtary arqyly sheshýge bolady. Sondyqtan otbasyn qurǵan erli zaıyptylar óz ómirlerin asyl dinimizdiń sharttaryna qaraı qurǵandary durys.
Asylbek Áýezhanuly
