Áıgili patshanyń taqýa uly haqynda...

Abbasıdter áýletiniń «dańqy tóske órlegen» patshasy Harýn Rashıd, tarıhı derekterden biletinimizdeı, ádil ári taqýa adam bolǵan. Harýn Rashıd qolynda bıligi bolsa da, dáýleti artylyp jatsa da táýbesinen jańylmaǵan, dinine berik, ǵumyrynyń sońyna deıin aýzynan Allasy túspegen jan edi. Keıbir derek kózderine súıensek, ol ómiriniń sońyna deıin kúnine 100 rákat namaz oqyǵan. Tipti, bul qulshylyǵyn patsha bolsa da úzbegen. Kúnine óz dúnıe-múlkinen 1000 dırham sadaqa etip turǵan. Jyl saıyn qajylyqqa barýdy ádetke aınaldyrypty jáne 100 ǵalymdy otbasymen birge ózimen erte ketedi eken. Eger qajylyqqa ózi bara almasa, 300 adamdy barlyq kerek-jaraǵyn qamdap, jolǵa shyǵaryp salǵan. Qandaı muqtaj adam bolsyn, barlyǵy Harýn Rashıdtiń qolastynan pana taýyp, tarshylyq kórmepti.

Harýnnyń ǵalymdarǵa degen mahabbaty erekshe bolǵan deıdi. Ǵalymdardyń suhbatynan qalmaı, olardyń aıtqan ýaǵyzyna uıyp, áserlenip, kóz jasyn tyıa almaıtyn.

Birde Harýn Rashıd esimi elge belgili mýhaddıs Ábý Muǵaýııa Darırmen (r.a.) birge keshki as iship bolǵan soń, ǵalymnyń qolyna sý quıyp, qolyn shaıýǵa kómektesedi. Munysyn ol «bul ǵylymǵa degen qurmetimniń belgisi» dep túsindiredi.

Taǵy birde Ábý Muǵaýııa Darır (r.a.) Alla Elshisiniń (s.a.s.) Adam (a.s.) men Musa (a.s.) arasyndaǵy aıtys týraly hadısin keltiredi. Sol kezde bireý bolǵan oqıǵaǵa kúmánmen qarap, paıǵambarlardyń bul aıtysy qaı jerde ótkenin surap qalady. Onyń bul saýalyna patsha qatty ashýlanyp, ony Alla Elshisiniń (s.a.s.) sózine kúmán keltirgeni úshin jazalamaq bolyp, qylyshyn qynynan sýyrady.

Harýn Rashıdtiń el tizginine áli ıe bolmaı turǵan kezinde dúnıe esigin ashqan Ahmet esimdi uly bolypty. Anasy Ahmetke qysylǵanda qajetińe jaratarsyń dep, almas tasy bar qymbat júzik syılapty.

Jasy 16-ǵa tolǵanda Ahmet Quran men dinı ádebıetterdi súıip oqyp, din ǵylymyna áýestenip, taqýalyqqa bet burady. Ákesi bılik basyna kelgende Ahmet eńsesin janshyǵan dúnıe ıgiligine shydaı almaı, saraıdy tastap ketýge májbúr bolady. Ahmet taqýalyqty ómiriniń sáni etken danagóıler men ǵalymdardyń májilisine qatysyp, táýbesinen jańylmas úshin qabir basyna jıi barady. Qabir basyna barǵan saıyn ol:

«Ýa, adamdar!

Sender de qol bulǵasyp, bu dúnıemen qosh aıtystyńdar. Patsha bolsańdar da myna ómirden opa tappadyńdar. Bir-bir tómpeshikke aınalyp, jer qoınyna kirdińder. Qabirdegi jaǵdaılaryńnyń qandaı ekenin bilsem ǵoı. Perishteler qandaı suraqtyń astyna alyp jatyr eken senderdi. Olarǵa jaýap bere alyp jatyrsyńdar ma? Ár janazaǵa qatysqan saıyn meni úreı bıleıdi. Al jylaǵan adamdardyń daýsynan janymdy muń torlap, kózime ystyq jas keledi», – dep shemen bop qatqan sherin tarqatady eken. 

Birde ol ákesine keledi. Ákesiniń ýázirleri patshanyń ıini júdeý, kıimi jutań ulyn kórip, bir-birine myna túrimen ákesin dosqa kúlki, dushpanǵa taba qylatyn boldy ǵoı, dep sybyrlasady. Eger ákesine aıtsaq, bálkim, túzeler, deıdi. Budan qulaǵdar bolǵan patsha ulyna «myna túrińmen meni jurttyń aldynda uıatqa qaldyrasyń ǵoı» deıdi. Muny estigen uly ún qatpaıdy. Sol kezde ushyp bara jatqan kishkentaı qusqa kózi túsedi de: «Jaratqan Allanyń atymen shaqyramyn, qolyma qon!» dep ámir beredi. Sol zamatta onyń ámirin eki etpegen qus ushyp keledi. Osydan keıin ákesine qarap: «Áke, júregime ekpek bolǵan dúnıaýı mahabbatyńyz meni týra joldan qaǵyp, qor qyldy. Men sol sebepti sizden ketýge májbúr boldym», – deıdi.    

Osyny aıtqan ol ózimen birge tek Qurandy ǵana alyp, úıden shyǵyp ketedi.

Jas hanzada nápaqasyn qara jumystan aıyrady. Ol senbi saıyn aptasyna bir kún jumys istep, tapqan tabysyn óz qajetine jumsaıdy. Al qalǵan 6 kúndi qulshylyqpen ótkizedi. Onyń bul tapqan tabysy bir dırhamnan sál ǵana asatyn edi.

Birde sol qalada turatyn Ábý Ámir Basrı esimdi adamnyń dýaly qulap qalady. Jumysshy izdep, kóshege shyqqan ol Quran oqyp otyrǵan kórkine kóz toımas jas jigitti kóredi. Jas jigitke taqaý kelgen ol sharýa baryn aıtady. Ol: «Ne isteý kerek?» dep suraıdy. Ábý Ámir Basrı: «Qulap qalǵan dýaldy turǵyzý kerek», – deıdi. Jigit kelisimin berip, tek eki sharty aıtady. «Bir kúndik eńbegime bir dırham jáne bir danık (danık dırhamnyń bir bólshegi, bizdegi tıyn sekildi) aqy alamyn. Sosyn namazdy ýaqytyly oqýyma mursat beresiz», – deıdi. Ábý Ámir Basrı onyń shartyna kónedi. Osylaısha, jigit jumysty bastap ketedi. Aqsham namazynan qaıtqan úı ıesi on adamnyń jumysyn bir adamnyń oryndaǵanyn kórip, aıran-asyr qalady. Ol jas jigitke rıza bolǵannan eki dınar usynady. Alaıda, jas jigit artyq almaı, óziniń aıtqan somasyn, ıaǵnı bir dırham, bir danıgin ǵana alady. Ábý Ámir Basrı erteńinde dýaldyń aıaqtalmaı qalǵan bóligin jas jigitke istetpek bolyp, ony izdep, taǵy kóshege shyǵady. Alaıda, izdegen adamyn taba almaıdy. Ary ótken, beri ótken elden surap, onyń tek senbide ǵana jumys isteıtinin estip biledi. Sóıtip, jas jigittiń eńbegine tamsanǵa Ábý Ámir Basrı jumysyn eshkimge istetkisi kelmeı, kelesi senbini kútedi. Kelesi senbide jigitti alǵashqyda keziktirgen jerden tabady. Sóıtip, bul joly da ótkendegi dýaldy turǵyzyp berýin suraıdy. Jigit burynǵy shartyn qoıady. Ábý ámir Basrı kelisimin beredi.

Sóıtedi de, onyń qalaı jumys isteıtinin kórmek bolyp, Ábý Ámir Basrı eleýsizdeý tusqa jasyrynyp qalady. Ol laıdy kirpishke quıýy sol-aq eken, Allanyń qudyretimen laı ózi tegistelip, kirpishter ózdiginen qalana bastaıdy. Muny kórgen Ábý Ámir Basrı onyń tegin adam emesin túsinedi. Jas jigit jumysyn aıaqtaǵannan keıin úı ıesi oǵan úsh dınar usynady. Ol bul joly da aıtylǵan somadan artyq aqsha almaıdy. Ábý Ámir Basrı kelesi aptada da ony izdep, kóshege shyǵady. Alaıda, ony ádettegi ornynan taba almaıdy. Adamdardan onyń egistik basynda úsh kúnnen beri aýyryp jatqanyn surap biledi. Ábý Ámir Basrı egistik basynda es-tússiz jatqan jigitke kelip, halin suraıdy. Alaıda, jigit jaýap qatpaıdy. Ekinshi márte amandasqanda ǵana jigit ony shyramytady. Osydan keıin oqıǵanyń qalaı órbigenin Ábý Ámir Basrı bylaı baıandaıdy: Onyń basyn tizeme qoıdym. Esin jıǵan ol óleń shýmaqtaryn oqydy:

«Ýa, dostym!
Myna dúnıeniń qyzyǵyna aldanba,
Ómir óter, máńgi túk joq jalǵanda.
Aqyl júgirt, ólimdi oıla, ǵıbrat al,
Kebinge orap, qabirge bireýdi salǵanda.

Osydan keıin ol az-kem tynys alyp: «Men ólsem, súıegimdi tozǵan kóılegimmen kebinde», – dedi. «Joq, seni jańa kebinge orap, jerleımin» dedim. «Jańasy ólige emes, tirige kerek. Nemen kebindeseń de, onyń esh paıdasy joq. Tek amalyń ǵana joldas bolady. Mende ne bar, solardy alyp, qabirimdi qazǵandardyń taban aqy, mańdaı terin tóle. Al, myna júzik pen Qurandy Harýn Rashıdtiń óz qolyna tabys etersiń. Bul – amanat. Sondaı-aq, oǵan myna sózimdi jetkiz: «Dúnıe qyzyǵyna shomǵanda ólim kelmesin dep tile. Al ajal alqymdap qalsa, onda kesh qalǵanyń. Artyńda qalǵan dúnıege basqa bireý qojalyq etedi de, seni kebindep qana shyǵaryp salady. Aqyrette mal-dúnıege oryn joq». Bul jas jigittiń sońǵy sózi eken... Jas jigittiń tekti áýletten shyqqanyn túsindim. Ony jer qoınyna bergennen keıin amanatyn oryndaý úshin Saraıǵa attandym. Harýn Rashıdke Quran men júzikti tapsyrdym. Osydan keıin ol meni qasyna otyrǵyzyp, onyń nemen aınalysqanyn, qalaı tanysqanymyzdy túgel surady. Jumysqa jaldaǵanymdy bilgende ol: «Onyń Paıǵambarymyzdyń (s.a.s.) urpaǵy ekenin sezbediń be?» dep surady. Onyń kim ekenin tek demi úziler shaǵynda ǵana shamalaǵanymdy jetkizdim. «Ony óz qolyńmen arýlap, jerlediń be?» dedi patsha. Men «Iá» dep jaýap bergenim sol eken, ol meniń qolymdy alyp, keýdesine basty da adamnyń saı-súıegin syrqyratyp, basyndaǵy qasiretin, ómirdiń opasyzdyǵyn, ólim neniń aq, neniń qara ekenin ajyratyp beretinin jyrǵa qosyp, uzaq egildi. Osydan keıin Harýn Rashıd ulynyń basyna attandy. Ulynyń súıegi jatqan qabirdiń qasyna kelgende de marqumnyń rýhymen baquldasqandaı bolyp: «Qaıtpas saparǵa attanǵan jolaýshym. Kókteı solyp, qyrshynyńnan qıyldyń. Janymnyń jubanyshy, kózimniń qarasy. Sen tatqan ólimniń dámin kóp uzamaı kári ákeń de tatady. Kim qaıda júrse de ólimmen áıteýir bir qaýyshar», – dep aryz-armanyn aqtaryp saldy. Sol kúni túsimde jap-jaryq nurdy kórdim. Osy nurdan jas jigittiń: «Ábý Ámir, meniń amanatymdy oryndaǵanyń úshin Alla saǵan razy bolsyn» degen daýsy estildi. «Hal-jaǵdaıyń qalaı, dosym?» dep edim, «Asqan jomart Jaratýshymmen qaýyshtym, Ol maǵan razy. Eshkim estimegen, eshkim kórmegen, eshkim elestete almaıtyn syı-qurmetke bóledi», – dep jaýap qatty. Bul jaıynda Alla Elshisiniń (s.a.s.) hadısinde de aıtylǵan: «Alla Taǵalanyń «Adal quldaryma eshkim kórmegen, eshkim estimegen jáne eshkim elestete almaıtyn syı-qumet ázirlep qoıdym» degen ýádesi bar».

Tarıhtaǵy bul oqıǵa sol kezde balalardyń ózi taqýalyqtyń shyńyna jetkenin aıǵaqtaıdy. Alla bizge de, balalarymyzǵa da osyndaı ómirdi násip etsin.