Aýla sypyrýshynyń aıtqany
Biz turatyn bes qabatty úıge qarama-qarsy bir mektep bar edi. Mekteppen bizdiń úıdiń arasyn saıaly aǵashtar men temir qorshaý ǵana bólip turatyn. Sol saıaly aǵash arasyndaǵy oryndyqtarda otyrsań, muǵalimderdiń jarqyn-jarqyn daýystary árekidik estilip turatyn-dy.
Aǵashtyń kóptiginen bolar, kúz kelisimen birtindep solǵyn tartyp, artynan sarǵaıǵan japyraqtar bizge baıqatpastan jerge tógilip, esik aldyn qyzǵylt-sary túske boıap, kómkere túsetin. Osynaý úıme-úıme japyraqtardy aýla sypyratyn orta jastaǵy, alasa boıly, aryq kisi áldeneshe saǵat ýaqytyn jumsap, tap-tuınaqtaı etip tazalap ketetin. Aýla tazalaýshy ketisimen qaıtadan, birtindep tógilgen japyraqtar ol erteńgisin kelgenshe sol úıme qalpyna qaıtadan kelip úlgiretin. Aýla tazalyqshysy tek tógilgen japyraqtardy ǵana tazalamaıtyn, onyń «enshisine» osy aýlanyń ishindegi barlyq shashylǵan qaldyqtar men qoqsyq shelegindegi aýzy-murnynan asyp tógilip jatatyn turmystyq shyǵaryndylardy da tazalaý kiretin-di. Kim ekenin qaıdam, áldekim úıinen shyǵarylatyn qoqsyǵyn osy qoqys sheleginiń ishine tastap ketetin. Eki úıden keıin qoıylǵan arnaýly qoqys tastaıtyn orynǵa aparýdan erine me, joq álde uıat sanaı ma, kim bilsin? «Eger erinshektik istese, iship-jemin qoısyn, uıalsa sol shelekke tastaýdan, aýla tazalaýshynyń eńbegin baǵalamaýdan uıalsyn» dep meniń jan daýysym shyǵatyn.
Birde sol «arnasynan asyp» jatqan qoqys sheleginiń qasynan óte bere qarsy aldymnan kelesi podezde turatyn qaladaǵy áldebir beldi mekemede isteıtin, qashanda taranyp-sylanyp júretin kelinshek kezdese qaldy. Kórshimmen amandyq surasqan soń, ishimdegi janaıqaıymdy jasyra almaı:
– Qarańyzshy kórshi, esik aldyndaǵy kip-kishkentaı qoqys shelegine úıiniń bar qoqsyǵyn ákelip tógetin adamdar da bar eken, kim ekenin kózińiz shalǵan joq pa dedim. Basyn kekjeń etkizgen kerbez kelinshek:
– Kimdi ańdyp júr deısiz, árkimniń bir oıy bar shyǵar, – dedi de óz jolyna ketti. Osy kezdesýden soń biraz kúnder ótkende úıde otyr edim, jartylaı ashyq terezeden sol kelinshektiń qatty shyqqan daýysy estildi. Ne boldy eken dep tereze aldyna baryp edim. Mine, qyzyq, aýla tazalaýshy adammen sózge kelisip qalǵan kórinedi, eki qolymen eki myqynyn taıanyp alypty, basy sol kekjeńdegen kúıi:
– Men osy jerdiń tazalyǵy úshin aı saıyn aqsha tólep otyrmyn, ol aqshany sen alyp otyrsyń, sondyqtan men qoqysty tastadym ba, sen tazalaýǵa tıistisiń. Áli de tastaımyn, tazalaısyń, ol – seniń jumysyń.
Kórshi kelinshek baıqus tazalyqshynyń aýzyn ashtyrar emes. Onymen sóılesip, úndestik taba almasyn bilgen ol qolyndaǵy sypyrǵysyn alyp, arbasyn ıterip ary ketti. Al, kelinshek onyń artynan taǵy biraz burqyrap turdy da úıine qaraı bettedi. Bul keriske menen ózge taǵy biraz kórshiler kýá bolyp dalada turdy. Biraq olardyń eshqaısysy ekeýiniń sózine aralaspady. Olar kim deısizder ǵoı, sol baıaǵy tanys jandar. Onyń biri – úıinen shyǵa burqyratqan temekisin aǵash túbine ornatylǵan oryndyqqa jaıǵasqan soń da toqtaýsyz jalǵastyratyn, amandyq-saýlyqtan ózge tiri janǵa til qatpaıtyn tylsym kórshim. Jasy alpystan assa da eki ernin shıedeı etip, shashyn sary túske boıap, qysqa da tar beldemshe kıetin, bala ornyna ıt jetelep júretin, qazaqsha oılap, qazaqsha sóıleýden bezgen, bezbúırek kempir kórshim. Áıeli jumystan qajyp, júdegen, al ózi ishimdikten sózi údegen, kózi súzegen, tiri bolsa da, arýaqtaı aryǵan sorly kórshim. Aq otaýdaı aq djıp mashınasyn kúnine eki ret jýyp-shaıýdan jalyqpaıtyn, kórshilerine qos qoldap sálem berýden taryqpaıtyn «kásibim – nesibim» dep júrgen kásipker kórshim. Sálemimdi keıde alyp, keıde almaıtyn, jıyn-toıdan qalmaıtyn bastyq kórshim. Taǵy sol sııaqty kórshiler... Bular estise de, estimeske, kórse de kórmeske salyp, ózderine tán, jattandy daǵdylarymen ketip jatty.
Osy oqıǵadan soń, aýla sypyrýshy adammen tanysyp, ótkendegi kórshimizdiń ábestigi úshin keshirim suraıyn degen oıǵa keldim. Qalaı aıtsaq ta, qudaı qosqan kórshimiz, kórshi aqysy - táńir aqysy degen bar. Onyń ústine mynaý jer sypyrsa da, nápaqasyn adal eńbegimen taýyp, bala-shaǵasyn asyrap júrgen adam, ol da – Alashtyń azamaty, az qazaqtyń biri, bireýge áke, bireýge jar, bir otbasynyń otaǵasy shyǵar. Myna bes kúndik jalǵanda keriskennen ne paıda, syılasqannan ne zııan? Onyń osynda kelip jumys isteýi de Jaratqannyń qalaýy bolar. Solaısha, aýla tazalyqshysyn syrttaı baqylap, tanysýdyń oraıly sátin kútip júrdim. Oǵan nazar aýdarǵaly baıqaǵanym, ol kisi óz isin asa bir jaýapkershilikpen den qoıa jasaıdy eken. Qylaıaǵy kúreginen túsip ketken bir tal japyraqty da, álde kámpıttiń qaǵazy bolsa da qaıta aınalyp kelip, terip alyp jıegin karton qaǵazben bıiktetip alǵan arbasyna salyp alady. Árágidik dem alǵanda sol oryndyqtar da otyryp, mektep jaqqa kóz almaı qaraıdy. Men onyń bir kún kelmeı qalǵanyn, temeki shegip turǵanyn kórmedim. Kıimi de uqypty, taza.
Ár kúni tańǵy saǵat segizde mektep aýlasynan Qazaq Respýblıkasynyń Ánurany shyrqalatyn. Oǵan kóńil bólip jatqan eshkim joq, árkim óziniń jumysyna asyǵyp, oqýshylar sabaqtan keshiktim-aý dep zyr júgirip ketip jatatyn. Birde mynadaı tosyn jaǵdaı boldy. Mektepke balamdy jetkizip salyp, úı janyna kele bergenimde, Ánuran shyrqalyp ketti. Mektep jaqqa kózim túsip edi, temir qorshaýǵa jaqyn kelip, júzin mektepke qaratyp, oń qolyn júrek tusyna qoıyp únsiz turǵan aýla tazalaýshyny kózim shaldy. Ony bundaı beınede burynda áldeneshe márte kórgenim bar. Biraq ol kezde sharshaǵan soń, qorshaýǵa súıenip turǵan bolar dep topshylaýshy edim. Al, myna kórinis, meniń ol tuspalymnyń múlde teris ekenin ańǵartty. Ánuran aıtylyp jatqanda, ózimniń úıge qaraı asyǵa kele jatqanyma qatty qysylyp qaldym da, toqtaı qalyp qolymdy keýde tusyma qoıyp tura qaldym. Ánuran bitken soń aqyryn basyp, tazalyqshynyń qasyna jettim de, daýysymdy kóterip:
– Assalaýmaǵaleıkým, aǵa! – dep qos qolymdy usyndym. Menen mundaı tosyn qoshamet kútpegen bolar, aǵamyz alǵashynda ańtarylyp qalǵandaı boldy da, ile:
– Ýaǵalaıkýmassalam, ýa rahmatýllahı ýa barakatýh, – dep menen asyra ózime jaýap qatty. Áý degennen áńgimemiz jarasyp ketti. Sóz arasynda ótkendegi kórshimizben bolǵan keleńsiz oqıǵa týraly oıysyp, kóńiline almaýyn ótindim. Myrs etip kúlgen ol:
– Oı, inim-aý, ondaı sózder jáı «aınalaıyn» degenmen birdeı ǵoı bizge, ondan da zoryn estip kelemiz. Adam bolǵan soń alasy da, qulasy da bolady ǵoı, men ózim eshkimge ókpe artyp, kek tutpaıtyn janmyn. Onsyzda shytyrmany kóp ómirdi onan beter shıyrlatyp qaıtemin dep oılaımyn da, «Iıa, Alla men ony keshtim, Sen de ony keshe gór» deımin de júre beremin, –dedi rııasyz kúlip.
– Onyńyz durys-aq, biraq ondaı isteý kóptiń qolynan kele bermeıdi ǵoı, – dep tómen qaraı berdim. Sodan álgindegi kórinis esime túsip:
– Siz únemi Ánuran aıtylǵanda oǵan qurmet kórsetip turasyz ba? – dedim tosynnan.
– Árıne, únemi solaı, qaı jer bolmasyn eki nárse aıtylǵanda, toqtaı qalyp qurmet kórsetemin. Onyń biri osy – Ánuran, al ekinshisi – azan. Bireýi Allanyń baryn eske salsa, ekinshisi Otanyńnyń baryn eske túsiredi. Allasy bolǵanymen – Otany joq, otany bolǵanymen. júreginde Allasy joq qansha pende júr jer betinde. Alla solardyń kúıine tap bolýdan saqtasyn. Júregim jibip, onyń qoldarynan qysa ustadym da:
– Siz mekteptiń syrtynda emes, ishinde, ishinde bolǵan da da tórinde júretin kisi ekensiz ǵoı, – dedim oǵan degen rızashylyǵymdy jasyra almaı.
– Ol ne degeniń, men kóp oqı almaǵan qarapaıym qazaqpyn, esesine, osy záýlim mektep ishinde Ánurandy tyńdap, óz ana tilinde bilim alyp meniń eki nemerem oqyp júr. Sonyń ózi zor baqyt emes pe men úshin? Ol osylardy aıtqanda qara tory júzinen araılap atqan alǵashqy tańnyń araıyndaı aqshúlen sáýle ese bastady.
– Senimen sóılesip turyp, ýaqyttyń qalaı ótkenin sezbeı de qalyppyn ǵoı, keshir inim, meniń jumys isteýim kerek.
Ol osyny aıtty da jumysyna kirisip ketti. Men úıge qaraı bettedim, montazdaı taza jerge aǵash basynan taǵy da jańa japyraqtar qulap keledi eken, men olardy jerge túsirmesten qolyma qondyrdym da tazalyqshynyń arbasyna aparyp saldym.
Qaster Sarqytqan
Abaı atyndaǵy QazUPÝ dotsenti
