«ATA JOLY» UIYMYNYŃ MAQSATY NE?
Qazaq – ejelden urpaq sabaqtastyǵy men ata-baba dástúriniń saqtalýyna asa mán berip qaraǵan halyq. Sondyqtan bolar ata babamyzdyń jolyn ustanyp, oǵan barynsha qurmet kórsetip kelemiz. Alaıda ata-babamyzdyń rýhanı murasyna degen halqymyzdyń yqylasyn keıbir aǵymdar óz paıdasyna asyrǵysy keletindeı. Mysaly, búgingi tańda ózine «Ata joly» degen ataýdy aıdar qylyp, shyn máninde ata jolymyzǵa qabyspaıtyn áreketterimen kózge túsken uıymdy mass medıadan jıi jolyqtyramyz. Osy tusta «Ata joly» shyn máninde ata saltty jalǵaýshy ma?», «Olardyń elimizdegi qyzmeti qandaı?» degen saýaldar týyndaıdy.
«Ata joly» okkýlttik-mıstıkalyq aǵymy eń alǵash ret 1997 jyly «Aq jol» degen ataýmen belgili bola bastady. 2001 jyly kommertsııalyq uıym retinde tirkeldi. Bul aǵym ózi ishinen «Aqqýlar», «Suńqarlar» sekildi birneshe tarmaqqa bólinedi. Osy kezge deıingi «Ata joly» mıstıkalyq uıymynyń qyzmetin saralaı kele, uıym ókilderi ózderiniń negizgi qyzmetteri retinde tómendegi baǵyttardy usynǵanyn baıqaımyz:
1) ata-babanyń rýhanı jolymen júrý;
2) shıpagerlik;
3) bedeý áıelderdiń balaly bolýyna áser etý;
4) ata-baba rýhymen baılanys ornatý jáne olardan járdem suraýǵa ara-aǵaıyndyq jasaý;
5) qasıetti oryndardy zııarat etý.
Endi osy aıtylǵan baǵyttarǵa tereńirek toqtalyp ótsek. Ata-babanyń rýhanı jolymen júrý urany uıymnyń «Ata joly» degen ataýynan kórinip tur. Uıym ózin ata-babamyzdyń rýhanı jolyn jalǵastyrýshylar retinde tanytýǵa tyrysady. «Ata joly» uıymynyń bul ataýy – halyqtyń ata saltymyzǵa degen yqylasyn paıdalanyp, kóbirek jaqtastar tartýǵa baǵyttalǵan kezekti tásili. Uıymnyń bul tásili shyn máninde kópshilikti óz nazaryna aýdarýǵa múmkindik berdi. Tipti uıymnyń jáı ǵana «ata jolymen» júremiz degen ustanymynyń ózi salt-dástúrge beı-jaı qaramaıtyn jurtty qyzyqtyrmaı qoımaıtyny anyq. Sondyqtan uıymnyń ataýy men ózderin syrtqa tanytý tásili halyq arasynda tez jaıylýyna sebep boldy.
Uıymnyń kópshilikti adastyrýǵa alyp baratyn taǵy bir ustanymy – qasıetti jerlerdi aralaý arqyly júrgiziletin okkýlttik-mıstıkalyq qyzmetteri. Qasıetti jerlerdi aralaý jáne túneý – uıymnyń eń keń taraǵan jáne qarjylyq kiristi qamtamasyz etetin basty qyzmeti. Uıym ókilderi qataryna jańa qosylǵan adamdardy toptastyryp, týr uıymdastyrady. Atalǵan týrǵa qatysatyn adamdarǵa olardyń máseleleriniń «qasıetti sapardan» keıin sheshiletini jaıly aldyn ala aıtyp, ılandyrady. Mundaı ýádege sengen adamdar, bar qarjysy men dúnıesin aıap qalmasy anyq. Óıtkeni mundaı saparǵa baratyndar arasynda kóbine sábı súıýdi ańsap júrgen nemese qandaı da bir syrqaty bar jandar jıi kezdesedi. Sondaı-aq «jumysym alǵa bassyn», «jolym ashylsyn» degen oılarmen de uıymnyń tobyna qosylýy múmkin. Árıne osy sekildi «qasıetti saparǵa» shyqqan jandardyń báriniń birdeı máselesi ońynan sheshile bermeıdi. Kerisinshe dári-dármek, em-sharaǵa jumsaýy tıis qarjysyn uıymnyń enshisine berip, shyǵynǵa ushyraıdy jáne syrqatyn odan ári asqyndyrady. Mysaly, osydan on jyl buryn Atyraý qalasynda «Jambyl Jabaevtyń arýaǵymen emdeımin» dep sotty bolǵan áıeldiń áreketi sózimizge dáıek bolady.
Dertke shaldyqqan adamdar medıtsına ǵylymy men dárigerlerdiń qyzmetine súıengeni durys. Medıtsınalyq bilimi joq, biliksiz adamnyń «qasıetti jerdi» aralatyp, emdeımin deýine sený máseleniń sheshimi emes. Óıtkeni túrli ǵylymı tehnıkany tizgindep jatqan bul zamanda, eshqandaı ǵylymı dáıegi joq jolmen emdelý aqylǵa syımaıdy. Kerisinshe mundaı tásil syrqattyń jaǵdaıyn nasharlatyp, adamnyń ómirine qaýip tóndirýi ábden múmkin. Mundaı oqıǵalar buǵan deıin de birneshe ret mass-medıada jáne ǵylymı ortada jarııalandy.
«Ata joly» mıstıkalyq uıymy qazaq halqynyń rýhanı sózderin jıi paıdalanǵanymen qazaq dástúri men ustanǵan senimine qabyspaıtyn tustary kezdesedi. Eń birinshi sáıkessizdikti adam basyndaǵy máseleniń sheshimin tek qasıetti jerlerge barý arqyly sheshýdi usynýyn aıta alamyz. Mysaly, uıym ustanymy boıynsha adamdardyń emi qandaı da bir tanymal adamdardyń rýhy arqyly emdeledi. Alaıda bul is-sharıǵatta da, medıtsınada da, dástúrimizde de joq dúnıe. Qazaq halqy ejelden Islam dinin ustanǵan halyq retinde sharıǵat talaptarynan attap ótpegeni anyq. Hadıs sharıfte «Shıpa berýshi tek Alla Taǵala» delinse, taǵy bir hadıste «Ár syrqattyń emi bar. Eger dári syrqatqa shıpa darytsa, ol – Allanyń qalaýy» delingen. Iaǵnı sharıǵat boıynsha dertti ári onyń shıpasyn qatar jaratqan jáne ony boıǵa darytýshy – Alla Taǵala.
«Ata joly» mıstıkalyq uıymynyń dástúrimizge jat taǵy bir ustanymy – ózderi uıymdastyratyn týrlar arqyly saparǵa qatysatyn adamdardy shyǵynǵa batyrý jáne kommertsııalyq maqsatynyń basym bolýy. Barshamyzǵa málim, qazaq – qonaqjaı ári ýádege berik halyq. Mine, osyndaı qonaqjaılyq pen sózine beriktik qasıetterdi ıgerý ata-babamyzdyń joly deýge bolady. Alaıda «aýrýǵa em, balasyzǵa bala taýyp berem» dep sendirý jáne odan materıaldyq paıdany kózdeý – áste ata-babamyzdyń joly emes.
Alla Taǵala «Isra» súresiniń 34-aıatynda: «Sertke berik bolyńdar! Óıtkeni berilgen serttiń suraýy bar», – dep eskertedi. Qazaq halqy shynaıy múmın retinde osy qasıetti boıyna sińirgen. Demek uıym ókilderiniń keıbir isteri sharıǵatqa da, ata dástúrimizge de úsh qaınasa sorpasy qosylmaıtyny belgili.
Qoryta aıtqanda, «Ata joly» mıstıkalyq uıymynyń ataýy men urany bir qaraǵanda ata-babamyzdyń jolyn jalǵaýshy sııaqty bolyp kóringenimen, shynaıy kelbeti basqa. Uıymnyń «Ata joly» degen ataýy men qazaq halqynyń rýhanı dástúrin jalǵastyrýshy retinde tanystyrýy – eldiń nazaryn aýdarý úshin jasalǵan tásildiń biri. Shyn máninde uıymnyń okkýlttik-mıstıkalyq qyzmeti qazaq dástúrine de, sharıǵatymyzǵa da qatysy joq ustanymdarǵa negizdelgen. Sondaı-aq olardyń shıpagerlik áreketteri qazirgi zamanǵy ǵylym jáne medıtsına talaptaryna sáıkes kelmeıdi. 2009 jyldan bastap Qazaqstan Respýblıkasynyń aýmaǵynda «Ata joly» uıymynyń qyzmetine resmı túrde tyıym salynǵan.
Beıbit ÁLIPBEKULY,
Jambyl oblysynyń bas ımamy
«Munara» gazeti, №5, 2023 jyl
