Ata zańym – aıbynym
Qazaq halqy ejelden zańsyz, jorasyz ómir keshken emes. Sonaý saq pen ǵunnan bastalyp, Kúltegin-Tonykókpen jalǵasyn tapqan adaldyq pen adamgershilikke negizdelgen dala zańy – Kereı men Áz-Jánibek qurǵan qazaq handyǵynda Allanyń haq dinimen úılesim taýyp, irgeli eldiń berik irgetasyn qalyptastyrdy. Odan bertin Esimniń eski joly, Qasymnyń qasqa joly bolyp jańǵyryp, Jeti jarǵymen qaıta túledi.
Mine, osyndaı san zamandy bastan keshirip, ábden ysylǵan atalar joly bir zamandar kelgende kádimgideı qyspaqqa túsip, bóten jurttyń degenine de baǵyndy. «Eshkimge bas ımeımin» degen Kenesary basynan aıryldy. «Elimizdi óz zańymyzǵa saı, jónge bastar kún týar ma eken» dep Abaılar kúńirendi. Abaı armanyn iske asyrý jolynda Álıhandar qurban boldy.
Dúrbeleń zamandardy bastan ótkereip, aqyr sońynda qazaq eli de armandaǵan táýelsizdigine qol jetkizdi. Alaıda ulan-baıtaq jer men ushan-teńiz baılyqtyń ústinde otyrǵan az ǵana halyqtyń hali – antalaǵan top qasqyrdyń arasynda qalyp qoıǵan, tusaýyn endi ǵana kesken jas sábıge uqsaıtyn edi. Sol ýaqytta elimizdiń egemendigin pash etken aıbyndy Ata Zańymyz qabyldanyp, Uly dala tósindegi táýelsiz Qazaqstannyń óz kóshi bastalǵan bolatyn. Bul zań basqa zańdardan ózgeshe edi. Ol úshin talaı adam túnde uıqysyn, kúndiz kúlkisin qıyp, kóz maıyn taýysty. Halqymyzdyń san ǵasyrlyq salt-dástúri men tanym-túsinigin eskere otyryp, álem elderiniń tájirıbelerin de nazardan tys qaldyrmaı, halqymyzdyń ıgiligi men jarqyn keleshegin oılap qabyldanǵan Ata Zańymyz – elimizdiń ilgeri jyljyp, jahandaný zamanyna jutylyp ketpeýinde mańyzdy ról atqaryp keledi.
«Memlekettiń eń qymbat qazynasy – adam jáne adamnyń ómiri, quqyqtary men bostandyqtary» dep bastalatyn (1-bólim, 1-bap) Ata zańymyz, óz azamattaryn eshqashan dalada qaldyrmaq emes. Otanymyzdyń tabıǵatyn da aıalap, ósimdikter men janýarlaryn da qamqorlyǵyna alady (1-bólim, 6-bap).
Allanyń qalaýy, taǵdyrdyń jazýy aıdap kelgen kóp ulttar men ulystardyń ókilderine deıin qaraýsyz qaldyrmaı, olardyń óz tilderi men dástúrlerin úırenýine jaǵdaı jasaıdy, eshkimdi qýmaıdy (1-bólim, 7-bap, 2-bólim, 10-bap).
Qarý men joıǵysh zattardyń shekten tys damyp, bir túımeshege basý arqyly mıllıondaǵan ómirdiń oıranyn shyǵarýǵa bolatyn myna zamanda, álemdik deńgeıdegi máselelerdiń barlyǵyn beıbit jolmen sheshýge, eshkimniń ishki máselesine aralaspaýǵa, qarýly kúshti birinshi bolyp qoldanbaýǵa shaqyrady (1-bólim, 8-bap).
«Dinde zorlyq joq» degen Allanyń sózimen («Baqara» súresi, 256-aıat) úndesken Ata Zańymyz ár adamnyń senim bostandyǵyna qurmetpen qarap, dinı senimin tańdaýǵa erkindik quqyǵyn beredi (2-bólim, 19-bap).
Birde Paıǵambarymyz (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) ben sahabalarynyń janynan bir kisi ótip bara jatady. Onyń kúsh-qýatyn kórgen sahabalar «Shirkin, myna jigit Alla jolynda kúreskende ǵoı» deıdi. Sonda Alla elshisi (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn): «Eger ol kishkentaı balalaryna nápaqa tabý úshin ketip bara jatsa, onda Alla jolynda. Eger qart ata-anasyn asyraımyn dep jumysqa bara jatsa, onda da Alla jolynda. Eger eshkimge muqtaj bolmaıyn dep, óz nesibesi úshin eńbek etýge bara jatsa, taǵy da Alla jolynda. Al eger maqtanysh, rııa úshin osylaı bara jatqan bolsa, onda shaıtannyń jolynda», - dep (Tabaranı, Sahıhý tarǵıb, 1692) adamnyń eńbek etip, otbasyn asyrýǵa quqyǵy bar ekenin, tipti sol úshin saýapqa da keneletinin uǵyndyrady. Basqa bir hadısinde «Jumysshynyń eńbegin teri qurǵamaı turyp berińder!» (Ibn Mája), «Bireýge jumys istetip alyp, aqysyn bermeı qoıǵan kisimen Qııamet kúni Men eseptesemin» (Buharı) dep eńbek etken adamǵa mindetti túrde aqy tólenýi kerektigin eskertedi.
Bizdiń Konstıtýtsııamyz da bul máseleni aınalyp ótpeı, azamattarymyzdyń óz qalaýy boıynsha eńbek etýine jáne etken eńbegi úshin eńbekaqy alýyna da kepildik beredi (2-bólim, 24-bap).
Ata Zańymyzdyń izgiligin osylaı sanamalap kete berýge bolady. Máselen, biz mán bere bermeıtin tegin orta bilim alý, medıtsınalyq qyzmet, jalaqy, zeınetaqy, eńbek demalysy, shetelge baryp bilim alý nemese saıahattaý quqyǵymyz jáne t.b. dúnıelerdiń bári de Ata zańymyzdyń negizinde júzege asyrylyp jatyr.
Elimizdiń táýelsizdigin saqtap, álemde ózindik ornyn ıelenýi de – osy Ata Zańymyzdyń jemisi.
Toq eterin aıtar bolsaq, «Halqymyz – memlekettiń eń basty baılyǵy bolsa, Konstıtýtsııamyz – halqymyzdyń eń basty baılyǵy». Sol úshin Ata Zańymyzdyń qadirin bilip, elimizdiń ár azamat Ata Zańyn jetik bilse, babalar amanatyna adal bolǵanyndaı, Ata Zańǵa da adal bolsa, zań talaptaryn saqtasa, elimiz tek bıikterden kórineri sózsiz. Laıym solaı bolǵaı!
Erbolat JÚSIPOV,
Nur-Sultan qalasynyń jáne «Áziret Sultan» meshitiniń Bas ımamy
