Ata zań hám musylmannyń muraty

Serikbaı qajy ORAZ
QMDB tóraǵasy, Bas múftı

30-tamyz – memleketimiz ben elimizdiń árbir azamaty úshin eleýli kún. Bul – barshaǵa ortaq aıtýly mereke – Konstıtýtsııa kúni. Ár azamat úshin óz eliniń zańy, memleketiniń nyshany men rámizderi asa qasıetti de ardaqty. Ata Zańymyz adamǵa jaýapkershilik júkteýmen qatar, onyń quqyqtaryn da qorǵaıdy.

Islamda zań shyǵarý, el arasynda bılik etýdi qazılyq deıdi. Bul jaýapty mindetti atqarýshyny qazı (bı) dep atalǵan. «Ádilqazy» degen sóz osydan shyqqan. Qazylyqtyń mindeti – el arasyndaǵy daý-damaıdy sheshý, tórelik etý. Qazy óz tóreligin Quran nemese hadıske súıene otyryp jasaıdy. Bul qyzmetti eń birinshi bolyp basqaǵa tabystaǵan musylmandar ámirshisi Omar bın Hattab (r.a.) edi. Ol Madına qazıy etip Ábý Dardany, Basraǵa Shýraıhty, Ábý Musany Kýfa qazılyǵyna taǵaıyndady. Sondaı-aq, halıfa Ábý Musaǵa nusqaý hat jazdy. Bul keıinnen barlyq qazılarǵa baǵyt-baǵdar berýshi ósıetke aınaldy.

Hattyń mátini mynadaı: «Qazylyq – aıqyn mindet, árdaıym júginetin zańdylyq. Eger saǵan usynylsa uǵyp alyp, aıqyndalsa júzege asyr. Oryndalmaǵan haqtyń paıdasy joq.

Ádiletsizdigińnen baı-shonjar paıdalanyp, ádildigińnen jarly-jaqybaı úmitin úzbes úshin otyrysyńda jáne júzińde adamdar arasynda týralyq tanyt....

Keshe shyǵarǵan úkimiń ony qaıta oılanyp durysy anyqtalǵan jaǵdaıda (ıaǵnı keshegi úkimin qate ekendigi belgili bolǵan kezde) aqıqatty aıtýǵa kedergi bolmaýy kerek.

Óıtkeni, aqıqat aıqyn, ony eshnárse joıa almaıdy. Aqıqatqa qaıtý burys nársede qalýdan qaıyrly...».

Qazılyq laýazymǵa paıǵambarymyzdyń (s.ǵ.s.) janynda kóp bolǵan sahabalar saılandy. Bul qazılar Alla Elshisinen (s.ǵ.s.) tálim tárbıe alǵan. Olar Alla men Onyń elshisi unatpaıtyn árbir isten aýlaq edi. Tipti, olar syı-sııapat qabyldaýdan da qashatyn. Qazılar óz mindetin atqarýda zulymdyq pen paraqorlyqty atymen bilmeıtin. Alla Taǵala qasıetti Quranda: «...jáne adamdar arasyna bılik qylsańdar, ádildikpen bılik qylýlaryńdy ámir etedi...»,[1] – degen.  

Qazaqstan Respýblıkasy Ata Zańynyń I-bólimi, Jalpy Erejelerdiń 1-babynda:«Qazaqstan Respýblıkasy ózin demokratııalyq, zaıyrly, quqyqtyq jáne áleýmettik memleket retinde ornyqtyrady, onyń eń qymbat qazynasy – adam jáne adamnyń ómiri, quqyqtary men bostandyqtary», – dep kórsetilgen. Ata Zańda jazylǵan osy uǵymdardyń ata dinimizde alar orny qandaı? Sony salystyryp, tarazylap kóreıik.

«Ýa, adamdar! Senderdiń qandaryń (jandaryń), mal-múlikteriń Rabbylaryńnyń quzyryna barǵansha (qııametke deıin) bir-birińe (qol suǵýǵa), osy kúnniń qurmetindeı, osy aıdyń qurmetindeı, haram (tyıym) etildi. Sender Rabbylaryńmen kezdesesińder, Ol amaldaryńnyń esep-qısabyn suraıdy».

Bul – Alla Elshisiniń (s.ǵ.s.) musylman balasyna, óz úmbetine aıtqan sońǵy nasıhaty. Ata Zańda da adam jáne onyń ómiri (ar-namysy t.b.) jaıly birinshi kezekte aıtylyp tur. Dinimiz de adam ómirin joǵary baǵalaıdy. Buǵan adamnyń ómirine nemese densaýlyǵyna qaýip tónse, paryz amaldardan bosatylatyndyǵy, sharasyz jaǵdaıda haram bolǵan dońyz etin jeýge de ruqsat ekendigi aıǵaq. Tipti, janyn saqtaý úshin tilimen «dinnen bas tarttym» degen sııaqty sózderdi aıtýy kúná bop eseptelmeıdi. Munyń barlyǵy Islamnyń adam ómirin qanshalyqty deńgeıde qorǵaıtyndyǵyn bildiredi.

Ata Zańnyń 1-babynyń alǵashqy joldaryna nazar aýdarsaq, onda: «Qazaqstan Respýblıkasy ózin demokratııalyq, zaıyrly, quqyqtyq jáne áleýmettik memleket retinde ornyqtyrady», – delingen.

Musylmandardyń alǵashqy halıfasy Ábý Bákir (r.a.) el tizginin qolyna alǵan kúni minberge shyǵyp Alla Taǵalaǵa madaq, paıǵambarǵa salaýat aıtqan soń:

«Eı, adamdar! Men senderge basshy boldym. Alaıda, senderden artyq jerim joq. Eger bir jaqsylyq istep jatsam, járdemshim bolyńdar. Al, jamandyq istesem, meni túzetińder. Shyndyq – amanat, al jalǵan – qııanat.

Senderdiń álsizderiń meniń quzyrymda kúsh-qaıratty. Onyń aqysyn ózim alyp beremin. Al, senderdiń kúshtileriń, meniń quzyrymda álsiz. Odan japa shekkenniń aqysyn qaıtaramyn.

Senderdiń eshbiriń Alla jolyndaǵy kúresti tastamańdar. Áıtpese, ondaı eldi Alla Taǵala qor etedi.Bir el ishinde buzyqtyq jaılasa, olarǵa Alla Taǵalanyń páleketi jalpyǵa jappaı keledi.

Men Alla Taǵala men Onyń elshisine ıtaǵat etken amalda sender de maǵan boıusynyńdar. Al, eger men Alla Taǵalaǵa boıusynbasam, sender de maǵan baǵynbańdar. Alla barshańdy raqym etsin, al endi namazǵa turyńdar», – degen.

Mine, asyl dinimizdegi naǵyz demokratııalyq quqyqtyq ustanym osy. Musylmandyq sharıǵatymyz úshin adam quqyǵy, basshynyń halyqqa, al halyqtyń basshyǵa adaldyǵy degen uǵymdar qanshalyqty qadirli bolsa, memleketimizdiń zańy da bul uǵymdy sonshalyqty qorǵaýda.

Ata Zań mátinin oqyǵan jáne Islam tarıhynan habardar adam, musylmannyń óz memleketiniń zańyna baǵynýy jáne qasterleýi mindet ekenin uǵynary haq.

Alla Elshisi (s.ǵ.s.) Ábý Hýraıraǵa (r.a): «Saǵan qıyn jáne jeńil kúnderde, jaqsy jáne aýyr shaqtarda jáne senen basqa bireýdi joǵary qoıǵan jaǵdaıda basshyǵa qulaq asyp, oǵan boıusynýyń mindet», – dep ósıet aıtqan eken.

Alla Elshisi (s.ǵ.s.) zamanynda mahzým rýynyń bir áıeli urlyq jasap, jazaǵa tartylmaq bolǵanda jurt arasha túsip, qolyn kespeýge ótinish jasaıdy. Sonda Alla Elshisi (s.ǵ.s.): «Rasynda, senderden aldyńǵy jurttyń qurdymǵa ketýine sebep bolǵan jaıt: olar aralarynda aqsúıek bireý urlyq jasasa, tıispeıtin, al álsiz bireý urlasa, qolyn kesetin. Ýallahı, eger Muhammedtiń qyzy Fatıma urlyq jasasa, men onyń qolyn kesemin», – dep qadap aıtqan.

Omar (r.a.) halıfanyń zamanynda Ǵassannyń sońǵy patshasy Jabala bın Aıham shekten shyǵyp, bir bádaýıdi soqqyǵa jyǵady. Jábir shegýshi halıfaǵa aryzdanyp barady. Ǵassan áýletiniń ulyǵy qun tólemek bolady. Alaıda, halıfa aıyptyǵa aryzdanýshy ese alýyn jaza etip kesedi. Sondyqtan aımaq pen ólkege taǵaıyndalǵan ákimder men bıleýshiler musylman turmaq, ózge din ókiline jábir kórsetýden qorqatyn. Óıtkeni, mundaı jaǵdaı bolǵan kúnde, onyń jazasydúıim jurt aldynda beretinin bek biletin. Sebebi, zań adamdardy násiline nemese dinine qaraı bólip qaramaıdy.

Buǵan, mysal Omar (r.a.) araq ishkeni úshin óz ulyna dúre soqtyrǵan. Tipti, sol dúre urý ústinde jantásilim etken. Onyń ákelik jumsaqtyǵy Alla zańyn oryndaýǵa eshbir kedergi bolmady. Jalpy aıtqanda, olardyń júris-turysy túgeldeı Quran men súnnetke saı boldy. Olar bul joldan bir súıem shamasyndaı da aýytqymady. Olar árbir áreketinde paıǵambarymyzdyń (s.ǵ.s.) izimen júrýge bar kúsh-qaıratyn saldy.

Zań jalpyǵa birdeı. Zań eshkimdi alalamaıdy jáne bólip jarmaıdy. Barlyq adam: basshy da, qarapaıym azamat ta zań aldynda teń quqyly jáne bir dárejede jaýapty.

Musylmandar óz ámirlerine boıusynbaýdy – dinnen, shekten shyǵý dep bildi. Bul basshylar jaǵynan týyndaǵan tákapparlyq nemese ózderin joǵary sanaýdyń saldary emes edi. Alla odan saqtasyn. Kerisinshe, qoǵamdaǵy eń eleýsiz adamnyń muń-muqtajyn tyńdap, sheshimin taýyp berýde halıfalar paıǵambarymyzdy (s.ǵ.s.) joǵary dárejede úlgi tutqan tulǵa boldy.

Mine, bul – musylman balasynyń óz basshysyna degen kózqarasy. Al, basshylar ózderin qarapaıym musylmannan joǵary sanamaǵan. Musylman ámirshileri halyqtan oqshaý ómir súrmedi. Kez kelgen adam basshymen tildesýge múmkindigi boldy. Olar el basqarýda ardaqty paıǵambarymyzǵa (s.ǵ.s.) qatty uqsaıtyn. Ábý Bákir men Omar túndeletip halyq arasyndaǵy muqtaj jandardyń hal-jaǵdaıyn óz kózderimen kórip, ony sheshetin. Erteńgi kúni Alla quzyrynda moınynda qaryz bolmaýyn oılaıtyn. Omar (r.a.): «Muhammedti aqıqatpen jibergen Alla atymen ant! Eger bir túıe Fýrat ózeni jaǵasynda joǵalyp ketse, ony Hattab áýletinen (ózin meńzep) suraıdy ma dep qorqamyn», – deıdi eken.

Halıfalar halyqqa qanshalyqty meıirimdi bolsa, jazaǵa laıyqty bolǵandaryna da sol dárejede qatal boldy. Jazaǵa laıyqty adamnyń qoǵamdaǵy bedeli men abyroıyna esh mán bermedi.

Álı bın Ábý Tálip (r.a.) saýytynyń qıssasyn eske alaıyqshy. Ardaqty sahaba ol shaqta el bıleýshi halıfa edi. Álı (r.a.) joǵalǵan saýytyn bir ıahýdıdiń qolynan kórip, ony qaıtaryp almaq bolady. Iahýdı «ózimdiki» dep moıyndamaıdy. Ekeýi qazı Shýraıhtyń quzyryna keledi. Máseleniń mán-jaıyn surap bolǵan soń, qazı: «Ýa, musylmandar ámirshisi! Sózińizdi rastaıtyn dálelińiz bar ma?» – dedi. Halıfa Álı (r.a.): «Iá, bul saýyttyń meniki ekenin ulym Hasan rastaıdy», – deıdi. Qazı Shýraıh: «Ýa, ámirshi! Balanyń kýáligi ákege júrmeıdi», – dep aıǵaǵyn qabyldamady.
– Ýa, sýbhana Alla! Jánnattyq dep aıtylǵan adamnyń kýási qabyl etilmeı me?
– Ýa, ámirshi, ol aqyrette kýáligi júredi, al bul dúnııede balanyń kýáligi ákege júrmeıdi.
– Durys aıtasyń. Bul saýyt – ıahýdıdiki.

Osy oqıǵany óz kózimen kórip turǵan ıahýdı: «Bul qalaı? Musylman ámirshisi meni qazıǵa alyp kelip tur, al qazı tóreligi ámirshiniń paıdasyna emes, men bul dinniń aqıqat ekendigine kýálik etemin. Men Alladan basqa Qudaıdyń joqtyǵyna jáne Muhammed Onyń elshisi ekendigine kýálik etemin», – dep ıman keltiripti. Sodan keıin: «Ýa, ámirshi! Shyndyǵynda, myna saýyt – sizdiki. Túnde kóligińizden túsip qalǵan», – depti.

Halıfa eshbir kúsh qoldanbaı, qazyǵa shaǵymdandy. Óz bıligin paıdalanyp, ıahýdıdiń sazaıyn berse bolar edi. Biraq ol olaı etpedi. Óıtkeni, aqıqat jolynan taıyp, Allanyń aldynda kúná arqalaýdan qoryqty.

Alla Taǵala jurtymyzǵa tynyshtyq, elimizge amandyq bersin! Ata Zańymyzdy ardaqtaǵan beıbit súıer halqymyzdyń berekesi tasyp, yrysy molaısyn. Yntymaqqa uıysqan birligi bekem elimizge tatýlyq máńgilik turaqtasyn dep tileımiz.