Ashýra orazasy jaıly 4 derek
Ashýra – Muharram aıynyń onynshy kúni. Bul kúni oraza tutý – úlken saýap. Ibn Abbastan (r.a.) ashýra orazasy jaıly suraǵanda: «Alla Elshisiniń (s.ǵ.s.) bul kúndi ózge kúnderden jáne bul aıdy ózge aılardan artyq kórip tutqan basqa orazasyn kórgenim joq»[1], – dep aıtqan eken. Hadıste bul kún dep – ashýrany, bul aı dep – Ramazandy aıtqan.
Ashýra kúni – orny bólek qasıetti kún. Onyń qasıeti kóneden málim. Bul kúni kóptegen paıǵambarlar (s.ǵ.s.) oraza tutqan. Ábý Hýraıra (r.a.): «Ashýra kúni paıǵambarlar oraza tutqan. Sender de oraza tutyńdar», – degen hadıs rıýaıat etken.
Bul orazany ıahýdı jáne nasaralar da tutatyn bolǵan. Tipti, Quraıysh rýy da bul kúni aýyz bekitetin. Ikrımadan: «Ashýra qandaı kún?» – dep suraǵanda, Quraıysh rýy bir kúná jasap, ol qatelikteri kóńilderinde óte aýyr túıildi. Ol kúnádan qalaı arylýǵa, táýbe etýge bolady dep suraǵanda: «Ashýra orazasymen, Muharram aıynyń onynshy kúni oraza ustaýmen keshiriledi», – dep jaýap bergen eken.
Bul orazany Paıǵambarymyz (s.ǵ.s.) qalaı tutqany jaıly tórt derek bar:
Birinshi derek: Paıǵambar (s.ǵ.s.) Mekkede ashýra orazasyn tutatyn, biraq musylmandarǵa tutýǵa buıyrmaıtyn. Aısha (r.a.) rıýaıat etken hadıste: «Jahılıet zamanynda Quraıysh ashýra degen oraza tutatyn. Paıǵambar da tutatyn. Madınaǵa kelgen soń ózi de tutatyn, musylmandarǵa da tutýǵa buıyratyn. Ramazan aıynda oraza tutý aıaty túskende, Paıǵambardyń tutatyn orazasy ramazan aıy boldy. Ashýrany tárk etti. Qalaǵan tutatyn, qalaǵan ony tutpaıtyn»[2], – delingen.
Ekinshi derek: Paıǵambar (s.ǵ.s.) Madınaǵa kelgende kitap ıeleriniń osy kúni oraza tutatynyn jáne bul kúndi qurmettep qasterleıtinin kórdi. Paıǵambar (s.ǵ.s.) tikeleı buıryq bolmaǵan máselede kitap ıelerimen birge bolýdy qup kóretin. Sondyqtan ashýrada oraza tutýdy musylmandarǵa buıyrdy. Ibn Abbas (r.a.): «Paıǵambar (s.ǵ.s.) Madınaǵa kelgende ıahýdılerdiń ashýra kúni oraza tutqanyn kórdi. Olarǵa Alla elshisi: «Sender oraza tutyp jatqan bul qandaı kún?» – dep surady. Olar: «Bul – ulyq kún. Alla bul kúni Musa men onyń qaýymyn qutqaryp, Perǵaýyn men onyń qaýymyn sýǵa batyrǵan. Musa shúkirshilik retinde osy kúni oraza tutqan. Biz de oraza tutamyz», – dedi. Sonda Alla elshisi (s.ǵ.s.): «Biz senderge qaraǵanda Musaǵa jaqynbyz», – dep, oraza tutty jáne basqalarǵa da buıryq berdi»[3], –delingen.
Ábý Hýraıra (r.a.) jetkizgen hadıste de osy oqıǵa baıandalady: «Paıǵambar (s.ǵ.s.) ashýra orazasyn bekitken bir top ıahýdıdiń janyna ótip bara jatyp: «Bul qandaı kún?» – dep surady. Olar: «Bul kúni Alla Musa men Báný Israıldi sýǵa batyp ketýden qutqaryp, Perǵaýyndy sýǵa batyrǵan. Bul – Nuhtyń kemesi Jýdı taýyna baryp turaqtaǵan kún. Nuh jáne Musa (ǵ.s.) shúkirshilik retinde ekeýi oraza tutqan. Sonda Alla Elshisi (s.ǵ.s.): «Men Musaǵa senderden jaqynmyn», – dep oraza tutyp, basqalarǵa da ámir berdi»[4].
Úshinshi derek: Ibn Omar (r.a.) rıýaıatynda: «Paıǵambar (s.ǵ.s.) ashýra orazasyn tutty jáne musylmandarǵa ámir etti. Ramazan orazasy paryz bolǵan soń ony doǵardy», – delingen. Abdýlla bın Omar (r.a.) bul orazasy tek óziniń ádetki orazasyna saı kelse ǵana tutatyn bolǵan.
Taǵy bir hadıste: «Jahılıette adamdar ashýra orazasyn tutatyn. Ramazan orazasy paryz bolmastan aldyn Paıǵambar (s.ǵ.s.) jáne musylmandar bul orazany tutatyn. Ramazan orazasy paryz bolǵan soń Alla Elshisi (s.ǵ.s.): «Ashýra – Alla kúnderiniń biri. Kim qalasa tutsyn, kim qalamasa tutpasyn»[5], – degen.
Musylmandar anasy Hafsa bınt Omar (r.a.): «Paıǵambar (s.ǵ.s.) ashýra orazasyn jáne ár aıdan úsh kún orazany tastamaýshy edi»[6], – dep eske alady.
Tórtinshi derek: Paıǵambar (s.ǵ.s.) ómiriniń sońynda bul kúndi jeke dara tutpaýǵa sheshim qabyldap, Kitap ıelerimen bul orazadan aıyrmashylyq bolý úshin ashýraǵa taǵy bir kúndi qosyp tutatyn. Ibn Abbas (r.a.): «Alla Elshisi (s.ǵ.s.) ashýra kúni oraza tutyp jáne musylmandarǵa ámir bergen kezde adamdar: «Ýa, Alla elshisi! Bul – ıahýdı men nasaralar qadir tutqan kún», –deıdi. Alla elshisi (s.ǵ.s.): «Kelesi jyly Alla qalasa, toǵyzynshy kúndi qosa tutamyz», – dedi. Alaıda, Paıǵambarymyz (s.ǵ.s.) kelesi jyly dúnıeden ozdy[7].
Ibn Abbas (r.a.) rıýaıat etken hadıste: «Ashýra kúni oraza tutyńdar. Iahýdılerge uqsamańdar. Odan aldyn bir kún jáne keıin bir kún oraza tutyńdar»[8], – delingen.
Ashýra orazasyn Ashýra kúnine deıin bir kún (19 jáne 20-qyrkúıek) nemese keıin bir (20 jáne 21-qyrkúıek) kún qosyp ustaý kerek. Ne bolmasa úsh kún (19, 20, 21-qyrkúıek kúnderi) oraza ustaý kerek.
