AShÝRA – MUHARRAM AIYNYŃ ONYNShY KÚNI
Musylman kúntizbesi boıynsha 1446 jyldyń alǵashqy muharram aıy 2024 jyldyń 7 shildesinen bastaldy. Muharram aıyndaǵy qasıetti Ashýra kúni – musylman tarıhyndaǵy aıtýly kúnderdiń biri. Bıylǵy ashýra kúni shilde aıynyń 16-na týra kelip otyr. «Muharram» sózi qasıetti, tyıym salynǵan degendi bildiredi. Bul aı Quranda aıtylǵan qasıetti tórt aıdyń biri bolyp sanalady. Alla Taǵala Quranda «Táýbe» súresiniń 36-aıatynda: «Shyn máninde, Allanyń quzyrynda aılardyń sany on eki. Jer men kók jaratylǵan kúnnen bastap Alla solaı belgilep qoıdy. Onyń tórteýi soǵysýǵa tyıym salynǵan aılar: zulqaǵda, zulhıjja, muharram jáne rajab», – degen.
Alla Taǵala kóp duǵalardy Ashýra kúni qabyl etken. Hazireti Adamnyń táýbesiniń qabyl bolýy, hazireti Nuhtyń topannan qutylýy, hazireti Iýnýstyń balyqtyń qarnynan shyǵýy, hazireti Ibrahımniń otta janbaýy, hazireti Idrıstiń tirideı kókke kóterilýi, hazireti Iaqýbtyń uly hazireti Iýsýfqa qaýyshýy, hazireti Iýsýftyń qudyqtan shyǵýy, hazireti Áıýbtyń aýrýdan qutylýy, hazireti Musanyń qyzyl teńizden ótýi, hazireti Isanyń týylýy jáne ólimnen qutylyp tirideı kókke kóterilýi Ashýra kúni bolǵan.
Abdýlla ıbn Abbas (r.a.) paıǵambarymyzdyń (s.ǵ.s.) aıtqanyn jetkizgen hadıste:
«Kimde-kim Muharram aıynyń 10-shy kúnin, ıaǵnı Ashýra kúnin orazamen ótkizse, on myń perishteniń, on myń qajylyq pen ǵumranyń, on myń sháhıdtiń saýabyn beredi jáne sol kúni bir jetim balanyń basynan sıpasa, sol balanyń basynda qansha shashtyń túgi bolsa, sonshalyqty dárejesin kóteredi, al sol kúni ashýra kúniniń qurmetine oraza ustaǵan adamnyń aýzyn ashtyrsa, paıǵambarymyzdyń (s.ǵ.s.) búkil úmmetine aýyz ashtyryp, toıdyrǵandaı saýap alady. Osyny estigende sahabalar:
«Ia, Rasýlýlla, sonda Alla Taǵala osy kúndi basqa kúnderden artyq qylǵan ba?» – dep suraǵanda, «Álbette, sebebi Alla Taǵala osy Ashýra kúni jeti qat aspan men jeti qat jerdi jáne taýlar men kólderdi, Adam (ǵ.s.) men Haýa anamyzdy, jumaqty jaratqan kún jáne sol kúni pendelerin jumaqqa kirgizetin kún. Ibrahımniń (ǵ.s.) týǵan kúni, ony (ǵ.s.) Namrýdtiń otynan qutqarǵan kún jáne Ibrahım (ǵ.s.) osy kúni:
«Shirkin, balam bolsa, sol balamdy qurbandyqqa shalamyn dep ýáde etken kún. Perǵaýynnyń sýǵa ketken kúni, Aıýbtyń (ǵ.s.) dertinen aıyqqan kúni, Alla taǵala Adamnyń (ǵ.s.) táýbesin qabyl qylǵan kún, Súleımenge (ǵ.s) jer betiniń múlki qolyna berilgen kún, Idrıs (ǵ.s.) pen Isanyń (ǵ.s.) kókke kóterilgen kúni jáne qııamet kúni osy kúni bolady». Abdýla ıbn Abbas rıýaıat etken taǵy bir hadıste:
«Paıǵambarymyz (s.ǵ.s.) Mádına qalasyna hıjret qylyp kelgende, sol jerdegi ıahýdılerdiń oraza ustap júrgenin kórgende olardan oraza ustaýlarynyń sebebin suraıdy. Sonda olar: «Osy kúni Alla taǵalanyń Perǵaýynǵa qarsy Musaǵa (ǵ.s.) jeńis syılaǵan kúni degende, Paıǵambarymyz (s.ǵ.s.): «Musaǵa (ǵ.s.) senderden góri biz laıyqpyz», – dedi jáne bizge sol Ashýra kúni oraza ustaýdy buıyrdy».
Keıbir ǵulamalarymyz aıtqan: «Paıǵambarymyzdyń (s.ǵ.s.) úmmetine on keremet berilgen, olar:
1. Erejep aıy.
2.Shaǵban aıy.
3.Ramazan aıy.
4.Qadir túni.
5.Pitir aıty.
6. Qajylyq aıynyń alǵashqy 10 kúni.
7.Arafa kúni.
8. Qurban aıt kúni.
9.Kúnderdiń myrzasy bolǵan Juma kúni.
10. Ashýra kúni.
Ashýra kúni jasalatyn amaldar
Oraza tutý. Ashýra kúni oraza tutý – súnnet. Hadıs shárıfte: «Ashýra kúni oraza tutqan adamnyń bir jyldyq kúnálary keshiriledi». (Mýslım, Tırmızı, I. Ahmed, Tabaranı)
Paıǵambarymyz osy kúni tús ýaqytynda bylaı dep buıyrdy: «Bárine estirtińder! Búgin bir nárse jegen adam, keshke deıin eshnárse jemesin, aýzy berik sekildi júrsin! Áli eshnárse jemegen adam oraza tutsyn! Óıtkeni búgin ashýra kúni» (Buharı, Mýslım, Ábý Daýd).
Paıǵambarymyz osy kúni bir qurmany mýbárák aýzymen sýlandyryp balalardyń aýzyna beretin. Balalar Rasýlýllanyń muǵjızasy retinde keshke deıin eshnárse iship-jemeıtin edi. Bul kúnde keıbir janýarlar da eshnárse jemeı júretini bildirilgen. Bir ańshy Ashýra kúni bir kıikti ustap alady. Kıik balalaryn emizip keshke qaıtyp kelýi úshin Rasýlýlladan (s.ǵ.s.) shapaǵat suraıdy. Ańshy kıikke keshke deıin qalmaı emizip dereý qaıtyp kelýin aıtqanda kıik:
«Búgin Ashýra kúni. Bul kúnniń qurmetine balalarymyzdy emizbeımiz. Sondyqtan men keshke kelý úshin ruqsat suradym», – deıdi. Muny estigen ańshy kıikti paıǵambarymyzǵa syıǵa beredi. Paıǵambarymyz kıikti bosatyp jibergen eken.
Týysqandarǵa qonaqqa baryp, zııarat etý. Týystarǵa qonaqqa baryp, olarǵa syılyq alyp ártúrli kómektermen kóńilderin aýlaý kerek.
Bilim úırený. Islam – bilim alýdy paryz dep sanaıtyn din. Óıtkeni, dúnıede bilim men ǵylymdy paryz sanaıtyn Islamnan basqa din joq. Demek, bilimdi tek Islam dini ǵana qajet sanap, barsha musylmandardy ilim alýǵa úndeıdi. Paıǵambarymyz (s.ǵ.s.) hadıs sháripinde:
«Bilim alý – árbir musylman er men áıelge paryz, – delinse, taǵy bir hadısinde: «Tal besikten jer besikke deıin bilim úıren», – dep nasıhat aıtylǵan.
Sadaqa berý – súnnet, ıaǵnı ǵıbadat. Sharıǵat boıynsha ál-aýqaty joǵary musylmandardyń sadaqa berip-bermeýi óziniń erkine qaldyrylǵan. Alaıda, aıat-hadısterde joq-jitik pen kedeı-kepshikke qaraılasýdyń saýaby mol ekendigi aıtylady. Isa (s.a.ý): «Qaıyrshynyń qolyn qaqqan jannyń úıine perishteler jeti kún boıy kelmeıdi», – deıdi. Paıǵambarymyz (s.ǵ.s.) “Sadaqa berýge asyǵyńyzdar. Óıtkeni apat sadaqadan oza almaıdy” (Tabaranı, Báıhaqı).
Kóp sálem berý. Jalpy, sálem berýshi adam:
“Ássálámý ǵaláıkým ýa rahmatýllahı ýá bárákáátýh”, – dep aıtýy mýstahab, ıaǵnı jaqsy, al jaýap qatýshy adam: “Ýa ǵaláıkýmýs sálám ýa rahmátýllahı ýá bárákáátýh”, – dep jaýap qatady. Bulaı sálemdesý otyz jaqsylyqqa teń. Bir kúni Alla elshisi (Oǵan Allanyń ıgiligi men sálemi bolsyn) qasynan bir adam ótip bara jatyp:
“Ássálámý ǵaláıkým”, – dep, ótip ketedi. Sonda ol kisi (s.a.s): “On jaqsylyq jazyldy”, – deıdi. Biraz ýaqyttan keıin basqa bir adam ótip bara jatyp:
“Ássálámý ǵaláıkým ýa rahmatýllah”, – dep, ótip ketedi. Sonda Alla elshisi (Oǵan Allanyń ıgiligi men sálemi bolsyn): “Jıyrma jaqsylyq jazyldy”, – deıdi. Biraz ýaqyttan soń úshinshi adam ótip bara jatyp: “Ássálámý ǵaláıkým ýa rahmatýllahı ýá bárákáátýh”, – dep, ótip ketkeninde Alla elshisi (Oǵan Allanyń ıgiligi men sálemi bolsyn):
“Otyz jaqsylyq jazyldy”, – deıdi. (Násáı, Buharı “Ádábýl mýfrad”. Sahıh /senimdi/ hadıs).
Otbasy, bala-shaǵasyn qýantý. Bala-shaǵaǵa jaqsylyq etý kerek! Hadıs shárıfte bylaı buıyrylǵan:
«Bala-shaǵalaryńa ıgilik etińder, ata-analaryńnyń senderde aqysy bolǵanyndaı, balalaryńnyń da senderde aqysy bar» (Tabaranı). Taǵy bir hadıste: «Kimde-kim Ashýra kúni otbasy men úı-ishine syı-sııapat jasasa, Alla taǵala jyl boıy onyń ryzyǵyna bereket pen keńshilik násip etedi».
Ashýra kúni oqylatyn duǵa Hadıs shárıfte bylaı delingen: «Kimde-kim mýharram aıynyń alǵashqy kúninde tómendegi duǵany 3 ret oqysa, Alla Taǵala ol adamdy kelesi mýharram aıyna deıin barlyq bále-jaladan saqtaıdy: «Álhamdýlılláhı Rabbıl-alámın. Ýassalatý ýássálamý ala sáııdına Mýhammadın ýá ala alıhı ýá sahbıhı ájmaın. Allahýmma ántál-ábadıýl-qadım, ál-haıýl karım, ál-hannan, ál-mánnan. Hazıhı sánátýn jádıdátýn. Ásálýka fıhál-ısmátá mınáshshaıtanırrajım, ýál aýná ala hazıhınnáfsıl-ámmaratı bıssýı ýál-ıshtıǵalá bımá ıýqarrıbýnı ıláıká, ıa zál-jálalı ýál-ıkram, bırahmatıká ıa árhamarrahımın. Ýá sallallahý ýá sállámá ala sáııdına ýá nábııná Mýhammedın ýá ala alıhı ýá sahbıhı ýá áhlı báıtıhı ájmaın». Mýharram aıy men osy aıdaǵy Ashýra kúni dinimizde, qala berdi dinder tarıhynda erekshe orynǵa ıe.
Ashýra kúni – Muharram aıynyń onynshy kúni.
Hadıs kitaptarynda bul kúnniń Ashýra dep atalýynyń syry osy kúni Alla Taǵala on paıǵambarǵa on túrli syı bergendiginiń nátıjesi ekendigi aıtylady.
Olar:
Adam (a.s.) paıǵambardyń táýbesi osy kúni qabyl bolǵan.
Musa (a.s.) paıǵambardyń muǵjızasy. Ol osy kúni teńizdi jaryp shyǵyp, Perǵaýyndy áskerimen qosa teńizge batyrady.
Nuh (a.s.) paıǵambar kemesin Jýdı taýynyń ústine osy kúni tiregen.
Iýnýs (a.s.) paıǵambar balyq ishinen osy kúni qutylǵan.
Iýsýf (a.s.) paıǵambar baýyrlary tastaǵan qudyqtan osy kúni shyǵarylǵan.
Isa (a.s.) paıǵambar osy kúni dúnıege kelgen jáne osy kúni kókke kóterilgen.
Dáýit (a.s.) paıǵambardyń táýbesi osy kúni qabyl bolǵan.
Ibrahım (a.s.) paıǵambardyń uly Ismaıl (a.s.) paıǵambar osy kúni dúnıege kelgen.
Iaqýb (a.s.) paıǵambar uly Iýsýf (a.s.) úshin qaıǵyryp soqyr bolǵan kózderi osy kúni qaıta kóre bastaǵan.
Áııýb (a.s.) paıǵambar naýqasynan osy kúni aıyqqan. Aısha (r.a.) anamyz bylaı deıdi:
«Ashýra jáhılııa dáýirinde Quraıysh taıpasy arasynda oraza ustaıtyn kún bolatyn. Paıǵambarymyz da osyǵan sáıkes áreket etetin. Mádınaǵa hıjra jasaǵannan keıin de bul orazany jalǵastyrdy jáne basqalarǵa da ámir etti. Ramazan orazasy paryz etilgennen keıin ǵana Ashýra kúngi orazany tastady. Budan keıin musylmandardyń qalaǵany ustap, qalamaǵany oraza ustamady».
Basqa bir rıýaıatta: «Qalaǵan kisi ustasyn, qalamaǵan ustamasa da bolady», – degendigi aıtylǵan. Osynyń nátıjesinde Ashýra kúngi oraza súnnet oraza retinde qaldy. Ashýra kúngi orazanyń artyqshylyǵy Ramazan aıyndaǵy orazadan keıin turady. Buǵan baılanysty bir kisi paıǵambarymyzdan (s.ǵ.s.): «Ramazannan keıin qaı kezde oraza ustaýyma nasıhat etesiz?» – dep suraǵanynda, paıǵambarymyz (s.ǵ.s.):
«Muharram aıynda oraza usta, óıtkeni ol – Allanyń aıy. Onda sondaı bir kún bar, Alla sol kúni bir qaýymnyń táýbesin qabyl etken jáne sol kúni basqa bir qaýymǵa da keshirim etedi», – degen. Sondaı-aq, Hazreti Hýseın 10 mýharramda sháhıd etildi. Bul uly ımamnyń sháhıd bolýy, árıne, búkil musylmandar úshin úlken qaıǵy. Hazreti Omar, hazreti Osman, hazireti Álı jáne hazreti Hamzanyń sháhıd etilýi de osy sekildi úlken qaıǵy.
Biraq paıǵambarymyz hazreti Hamzanyń sháhıd etilgen kúninde aza (traýr) tutpady. Aza tutýdy da ámir etpedi. Aza tutý tyıym bolmaǵanda, bárinen buryn paıǵambarymyzdyń ólimi úshin aza tutylatyn edi.
Alla Taǵala barshamyzǵa rahmetin jaýdyryp, týralyq pen tazalyq násip etsin, ámın!.
Daıyndaǵan – Turar TÚGELULY
Kazislam.kz
