ÁRÝAQ

Árýaq máselesine qatysty qysqa-nusqa tórt tujyrym aıtqym keledi:

Birinshiden, ıslam dini - taýhıd senimine negizdelgen. Alla Elshisiniń (s.ǵ.s) Haq dindi alyp kelýiniń negizgi syry osynda jatyr. Jahılııat dáýirinde arabtardyń kópshiligi hanıf seniminen aınyp, kóp qudaıshyldyqqa uryndy. Uly Jaratýshyǵa emes, maqluqatqa tabynyp ketti. Islam dini osy qatelikti túzeý úshin túsirildi. Kimde-kim ıslamnyń osy maqasıtin túsinbese, sózsiz aqıdada adasýshylyqqa urynady.

Ekinshiden, Alla ádilettilerdiń ádilettisi. Allanyń quzyrynda jaı pende men asqan taqýa teń emes. Islam dininde Alla-taǵala óziniń súıgen quldarynyń dárejesin arttyryp, olarǵa aıryqsha mártebeler bergen. Sonyń biri, izgi musylmandardyń jaqyn-jýyǵyna shapaǵat etý quqyǵyna ıe bolýy. Bul jóninde Imam Ahmad Hanbaldan jetken hadıste Alla Elshisi (s.ǵ s): "Shynshyldar men shahıtter qalaǵan adamyna shapaǵat ete alady" - deıdi. Demek, Haq-taǵalanyń qalaýymen bolatyn ulyq áýlıelerdiń shapaǵatynan dámetý aqıdada asylyq bolmaıdy.

Úshinshiden, tartysqa tuzdyq bolyp otyrǵan "árýaq qoldasyn" sózi "kýn faıa kýn" maǵynasyn bildirmeıdi. Jaratý men boldyrý (kýn faıa kýn) Allaǵa ǵana tán. Menińshe qazaq aıtatyn "árýaq qoldasyn" sózi joǵarydaǵy duǵa qylý jáne shapaǵat etý maǵynasynda aıtylǵan. Eger, bul sózdi Allaǵa ǵana tán "kýn faıa kýn" maǵynasynda dep oılasaq, onda jańsaq ketken bolamyz.

Tórtinshiden, "árýaq" sózi rýhtyń kópshe maǵynasyn bildiredi. Iaǵnı, "árýaq" degende Adam atadan bastap kúlli paıǵambarlar men áýlıe-ánbıelerdiń rýhy aıtylyp tur. Imam Sýbkı "Aqıdada Paıǵambarǵa ıstıǵasa jasaý - ruqsat", - deıdi. Endeshe, biz "árýaq" degende oıymyzǵa barsha áýlıe-ánbıelerdi sıdyrsaq, onda bulaı aıtý aqıdada sóleket emes.

Túıin: "Árýaq" máselesine ıt-qyrqyljyn bolyp aıtysyp jatqan aǵaıyn Hakim Abaıdyń myna bir óleńin oqyp, táýbesine kelse eken:

Fızýlı, Shamsı, Saıhalı,

Naýaýı, Saǵdı, Fırdaýsı,

Hoja Hafız bý hamması,

Mádát ber ıa sharıǵı fárııad!

(Dintanýshy,teolog Muhan Isahannyń feısbýktegi jazbasy).