Aqyret kúnine sengen adamnyń sózi
Ǵaıbat degenimiz – «Ózi joq adamdy syrtynan balaǵattap, onyń jaman qasıetteri men jaǵymsyz isterin ózgege aıtý». Shyndyǵyna kelsek, árbir adamnyń pendeshilik jaman qasıetteri, unamsyz minezi ári ózge jaqpaıtyn is-áreketteri bolady. Ondaı adamdy túzeý úshin ol kisige sózi ótimdi, jasy úlken adamnyń ony shaqyryp alyp, jeke ózine aıtýy tıis. Ózi joqtyń kózi joq dep syrtynan bar kemshilikterin terip, ózgege jaıyp salý sharıǵatymyzda úlken kúná sanalǵan. Ondaı adamnyń bireýge jaǵymsyz isteri bolsa da, basqalarǵa unaıtyn jaqsy isteri de bolatyny talassyz. Sondyqtan da Quran Kárimde: «Bir-birińdi (ózi joqta) syrtynan tildemeńder. Qaısysyń ólgen baýyrynyń etin jegendi jaqsy kóresiń? Árıne, jek kóresińder, Alladan qorqyńdar»[1], – dep mundaı jaman qylyqtan tyıǵan. Paıǵambarymyz (s.ǵ.s) ǵaıbat degen: «Baýyryńdy ózi unatpaıtyn jaman qasıetterimen eske alýyń», – deıdi. Sonda janyndaǵylar: «Eger sol aıtqanymyz rasynda onyń boıynda bar bolsa she?» – degende, «mine sonda ǵaıbat bolady. Al, eger ol aıtqandaryń onyń boıynda bolmasa, onda jala japqan bolasyńdar»[2], – dep sózdiń túıinin aıtqan.
Ózgeniń syrtynan aıtylǵan mundaı sózdiń kúnási sonshalyqty úlken, ony táýbe etpese, basqa ister eshqashan onyń kúnásin jýyp kete almaıdy. Qazaqta tildiń apattaryna saq bolýǵa shaqyrǵan danalyq sózder de jetkilikti. Solardyń bir mysaly Shal aqynnyń sózi:
«Oılasań myń bir pále tilden týǵan,
Sheshender top ishinde tildi býǵan.
Bir adam qatelikpen sóz sóılese,
Jabylyp myń bir pále sony qýǵan», – dep tildiń kesapatyn kórsetken.
Mundaı iske urynatyn adamdar kóbinese eki túrli bolady. Biri – maqtanshaq, ekinshisi – tákáppar bolǵandar.
Maqtanshaq adam ózin-ózi maqtaımyn dep ózgeniń qateligin aıtyp, ony dattap, ózi ǵaıbatqa urynady. Al, tákáppar adam mensinbegennen kisiniń aıybyn ashyp berýge de arlanbaıdy. Tek óziniń ǵana isin jón kórgendikten, ózgeni jamandadym degen oı da kelmeıdi. Osylaısha ǵaıbat jasaý arqyly Allanyń jek kóretin adamdarynyń qatarynan bolady.
ADAM MUNDAI JAMAN ÁDETTEN ARYLÝY ÚShIN:
1. Quranda úlken kúná ekendigine baılanysty aıat[3] bar dep Alladan qorqýy kerek.
2. Onyń aıtqan árbir sózin ańdyp, jazyp turǵan perishtelerdiń bar ekenin[4] eskerýi tıis.
3. Paıǵambarymyzdyń (s.ǵ.s) «Allaǵa jáne aqyret kúnine sengen adam jaqsy sóz sóılesin nemese sóılemesin»[5] hadısin jadynda tutýy qajet.
4. Eger aıtqan sózi ol adamnyń qulaǵyna jetken bolsa, baryp keshirim suraýy mindet.
5. Al, eger ol kisiniń qulaǵyna jetpegen bolsa ol kisige duǵa jasap, oǵan jaqsylyq tileýi kerek.
Ómirden óter-ótkenshe «úmmetim» dep qamyn jegen ardaqty Alla elshisiniń (s.ǵ.s.) bizge qaldyrǵan ósıetteriniń biri osy – «jaqsy sóz sóılesin nemese sóılemesin». Dana halqymyz da «júıeli sóz júıesin tabady, júıesiz sóz ıesin tabady» dep, ejelden eki eli aýyzyna tórt eli qaqpaq qoıa bilgen. Otyz tisten shyqqan sózdiń otyz rýly elge taraıtynyn da tereń túsingen danyshpan halqymyz ár sózin ádepke saı, súnnetke sáıkes juptaǵan. Endeshe, babalar jolynan jańylmaı, Paıǵambar (s.ǵ.s.) súnnetin tiriltkenderdiń qatarynan bolýǵa tyrysaıyq! Sebebi, aqyret kúni haq!
