AQYL EŃ ÚLKEN BAILYQ
Paıǵambarymyz (s.a.ý.) bir hadısinde:
«Alla Taǵala jer betinde aqyldan baǵaly eshbir nárseni jaratpaǵan. Jer betindegi (minsiz) aqyldyń aqymaq sáıkestikten de kem ekendigi kúmánsiz» -degen.
Alla Taǵala dinniń negizi, dúnıeniń tiregi etken adamdyq izgilik pen ádeptiliktiń taptyrmas kózi – aqyl. Óıtkeni dinniń adamdarǵa paryz bolýy, dúnıelik úkimderdi qoldaný olardyń aqyl-oıynyń kemeldigine baılanysty.
Paıǵambarymyz (s.a.ý.):
«Adamnyń eń jaqsysy – ıesin týra jolǵa salatyn nemese ony joıylýǵa aparatyn isterden tyıatyn aqyl-oı» – degen.
«Ár nárseniń tiregi bar, al adamnyń is-áreketiniń tiregi – onyń aqyl-oıy. Adamnyń Rabbysyna qulshylyq jasaýy onyń aqyl-oıynyń mólsherine qaraı. Estimediń be, kúnáharlar azaptalǵanda:
«Olar: «Eger biz moıynsunǵan nemese aqyldaryn durys paıdalanǵan adamdar bolsaq, tozaqtyqtardan bolmas edik» - dep olar ókinedi» («Múlk» súresi, 10-aıat).
Sahabalar Paıǵambarymyzdyń (s.a.ý.) aldynda bir adamdy jaqsy esine alǵanda:
«Onyń aqyl-oıy qandaı?» dep suraıdy.
Buǵan jaýap retinde sahabalar:
«Ýa, Allanyń Elshisi! Ol bylaı ǵıbadat etedi, mynandaı ahlaqy bar, ol osyndaı ónegeli, mynandaı ádepti» - dep onyń izgi qasıetterin sanaı bastaıdy.
Paıǵambarymyz (s.ǵ.s.):
«Onyń aqyl-oıy qalaı?» dep taǵy da suraıdy.
Sahabalar tań qalyp:
«Ýa, Allanyń Elshisi! Biz onyń ǵıbadattary men moıynsunýlary týraly aıtyp otyrmyz, biraq siz onyń aqyl-oıy týraly suraısyz. Biz munyń hıkmetin túsine almadyq» - degende:
«Aqyly az bolǵan abıd kúnáhar bireýdiń kúnálary kesirinen túsetin basyna keletin pálelerge ushyraıdy. Adamdar Alla Taǵalaǵa aqyl-parasatynyń shamasynda jaqyndaıdy» - deıdi.
Imam Tırmızı (r.a.):
«Adamnyń eń úlken baılyǵy – onyń aqyl-oıy men ýaqyty. Usaq-túıek istermen aınalysyp, sanasy men júregin búlingen oı-pikir jaýlap, baılyǵynan aırylǵan adam qalaısha paıdaly bolmaq" - degen.
