"AQTY TÓKPE", "AQTY BASPA"

Aq degenimiz - sút, aıran, kilegeı, qaımaq, qatyq, saýmal, qymyz, shubat...

Bulardy "aǵarǵan" dep te ataıdy. Paryzy da, qaryzy da, ómirlik máni de erekshe ananyń aq sútin qasıetteıtin halqymyz maldyń sútin de ardaqtaıdy. Adam balasy anasynyń aq sútimen jetilse, maldyń tóli de enesiniń sútinen nár alyp ósedi. Náreste úshin ana súti qandaı qajetti bolsa, maldyń tóli úshin de enesiniń súti sondaı qajetti. Ýyzyna, sútke jarymaǵan tóldiń mal bolyp aıaqtanýy ekitalaı.

Qazaqtar tirshilik etý saltyna qaraı maldy kóp ustaǵan halyq ári tórt túliktiń qadirin, babyn jetik bilgen. Aqtyń adam aǵzasyna ushań-teńiz paıdaly ekenin óte erteden uqqandyqtan sút ónimderi qazaq dastarhanynyń máni men sáni, berekeli azyǵy bolǵan. "Aqty qorlaǵandy ant urady" dep "aqty tókpe", "aqty baspa" degen sekildi tyıymdar men aqqa baılanysty yrymdardy turmysta berik qoldanǵan. Aıtaıyq, jolǵa shyǵyp bara jatqan jolaýshyǵa aq ishkizip attandyryp:

"Aq jol bolsyn!" - dep tilek aıtady.

Kóktemde alǵash kún kúrkirep, naızaǵaı oınap, jańbyr jaýǵanda kıiz úıdiń bosaǵasyna, keregeniń basyna aq jaqqan.

Bul - "kókten jaýdyrsyn, jerden óndirsin, aq mol bolsyn" degen izgi nıetten shyqqan yrym. Tipti úıge kirip ketken jylannyń basyna aq tamyzyp shyǵaryp jiberedi. Bosaǵadan bas suqqan jylan ekesh jylanǵa da qastyq jasamaı, kóńildiń túzýligin, peıildiń aqtyǵyn sút arqyly bildirgen. Ózdiginen bále izdemeıtin beıbit halyqtyń, tekti halyqtyń basqaǵa uqsamaıtyn bul da bir ereksheligi edi.

Tilimizde "aq saqaldy ata", "aq jaýlyqty ana", "aq neke", "aq júrek", "aq peıil", "aq nıet" degen sekildi aqpen baılanysty tirkester jıi kezdesedi. Munyń bári - aq súttiń qasıetine, tazalyǵyna, páktigine oraılastyrylǵan uǵymdar. Árqaısysy úlken mán-maǵynany bildiredi.

Búginde ártúrli qospasy bar untaq sútti ishetinder shynaıy aqtyń qadirin bilip, obal-saýapty túsinse eken deımin ǵoı.

Zeınep Ahmetova "Kúretamyr"