APAMNYŃ AITQANDARY
1. Jazǵy salqynnan janyńdy aıama.
2. Eshqashan da eshkimdi jamandama. Eń jaman degen adamnyń da óz jaqsylyǵy bolady.
3. Qyz kóıleginiń etegi tizeden joǵary shyqpaýy kerek, sebebi qyzdyń jalańash jerine kóp kóziniń qurty túskish keledi. Al halyqta: «Esti qyz etegin qymtap ustaıdy» degen maqal bar.
4. Áıeldiń jalańash denesi erkektiń qumarlyǵyn qozdyrady. Aqylmen bógep, sabyrmen tusalmaǵan qumarlyq taýdan tóńkerilgen seń sııaqty: jolyndaǵynyń bárin uıpa-tuıpa etip, jaıpap, joıyp ketedi. Sondyqtan áıeldiń erkek qumarlyǵyn qozdyratyn ashyq-shashyq jerdi kóbeıtpeı, jaýyp, jarııa etilmeıtinin qymtap ustaýy abzal. Ásirese etekti qara sanǵa deıin kótermeý, keýdeni jalańashtamaý jón. Sonda erkek eleńdemeıdi, áıel alańdamaıdy, adaldyq buzylmaıdy.
5. Eshkimmen barqyldap uryspa, baǵańdy joıasyń.
6. Qarqyldap kúlý, tarqyldap sóıleý – daraqylyq belgisi.
7. Kemshiliksiz kisi bolmaıdy, ony kórýden ońaı joq. Kisi kemshiligin tez kórýge emes, tez túzetýge kómektes.
8. Qyzǵa qatty kúlýdiń qajeti joq, jigitterge onyń jymıǵany da jetip jatyr.
9. Aýyz sheshendik árkimde bolady. Ásirese qyzdyń aýzy súıreńdep, kóp sóılemegeni abzal. Óıtkeni qyzdyń kúlkisi, jymııýy, bas ızeýi, kózqarasy, júris-turysy – bári de saırap turǵan sóz. Sondyqtan, onyń az sóılep, aınalasyna aqylmen tanylǵany durys.
10. Shoshańdaǵan qyz shesheniń atyna kir keltiredi.
11. Balasy araq ishse, sheshesi ý ishedi. Maskúnem, jaman bala jaqsy anany ajalynan buryn kórge kirgizedi.
12. Jaman týys tisteýik, jaqsy joldas úıirsek. Jaqsy dos jaman ákeden artyq.
. Úmit kútken uly ońbaǵan bolyp ketse – áke sorly; qyzy kúıeýge ótpese – sheshe sorly; sulý dep alǵany súıkimsiz bop shyqsa – jigit sorly; qyran dep tıgeni japalaq bop shyqsa – jar sorly.
14. Aq kóńil men adal nıetten týǵan is ásem bolmasa da súıkimdi. Aıla men aramdyqtan týǵan is ádemi bolsa da jıirkenishti.
15. Qyzdyń jaqsy jigitke shyǵýy, jigittiń jaqsy jar tańdap alýy jeńispen para-par. Aldymen jeńiske jetý qymbat, al jetken jeńisti baıandy etý – odan da qymbat.
16. Kóshede kóldeneń tura qalyp, biriniń ernin biri julyp jerdeı bop jalmap, jurt kózinshe súıisip jatqan qyz ben jigitte ar da, uıat ta bolmaıdy. Ondaı ádetten bez, ondaı qurbydan aýlaq.
17. Keı adam kilt etpe keledi. Biraq ol minez jas balaǵa, sulý áıelge jáne uly adamǵa ǵana jarasady. Bul úsheýinen basqaǵa bitken qyńyrlyq qyrsyqpen teń.
18. Mahabbat barsha baılyqtan kúshti. Biraq kúshtige de kómek kerek. Sol sııaqty mahabbat ta ózin baılyq pen barlyqtyń qosa qoldaýyn unatady.
19. Eki adamnyń bir-birine shyn yqylyspen qaltqysyz qyzmet etýi ne aralaryndaǵy adal mahabbattyń, ne asyl dostyqtyń arqasy.
20. Erkekke júrek kerek, áıelge tirek kerek.
21. Tiri adamnyń bar baqyty, bar qyzyǵy jer betinde. Oǵan kókke umtylýdyń nemese o dúnıeden úmit etýdiń qajeti joq. Sol sebepti bar terdi tógip, barsha oı men aqyldy jqmsap, jer betin, turǵan úıińdi jumaq ete bil.
22. El syılarlyq baǵań bolmasa, elge aǵa boldym deme.
23. Jaqsy adam – magnıt. Magnıttiń birneshe temir shegeni ózine tartyp ala alatyny sııaqty, jaqsy adamnyń da janyna jurt kóp úıiriledi. Óziń jaqsy bolsań – aınalańda dosyń kóp; jaman bolsań – jalǵyz júresiń; ortasha bolsań – sen de bir jaqsyny jaǵalaısyń. Dosty syrttan izdeme, jaqynnan izde, ózińniń ishińnen, ishki dúnıeńnen izde. Janyń jaqsy, júregiń jyly, aqylyń parasatty bolsa – izdegen dosyń alystan úıirilip, ózi keledi.
24. Bizdiń aýyldyń qazaqtary baıaǵy eski ádetpen áli kúnge deıin júzge bólinedi. Sodan soń áli jetkeni álsizin aıaǵynan shalyp, bóten júzdiń balasy dep judyryqtap, julmalap, júndep jatady. Alaýyzdyqtyń atasy – júz joıylsa eken. Júzge bólingenniń júzi kúıse eken!
25. El bılegen jaqsy adamnyń ómirdiń kúndelikti kúıbeńimen ketip, erteńgi urpaqqa mura bolarlyq óz atynan eshteńe qaldyrmaýy ókinishti. Abaı atamyzdyń ózgelerden artyqshylyǵy da osynda – artyna tastap ketken asyl kitabynda ǵoı.
26. Bireýdi pálenshe kóp biledi dep maqtaıdy. Kóp bilgen adam kóp tyndyrsa, maqtaýǵa bolar edi. Kóp bilip, túk tyndyrmaıtyndar da bar. Mundaı iske paıdasyz bilgishtikti bildim deýdiń qajeti joq. Ondaı «bilgishten» az bilip, kóp tyndyratyn qońyrqaı adamnyń ózi artyq.
Ázilhan NURShAIYQOV
«Mahabbat, qyzyq mol jyldar» romanynan
