Amal ımannyń bir bóligi me?

«Amal ımannyń bir bóligi me?» degen suraqqa ımannyń anyqtamasyn aıtý arqyly jaýap berýge bolady.  Imannyń anyqtamasyna qatysty Islam dininiń senim negizderine qatysty qalyptasqan mektepter men aǵymdar ártúrli pikir bildirgen.

Mysaly, Mýrjııa men Kárramııa sekildi aǵymdar «Iman degenimiz – senim negizderin tilmen aıtý» degen anyqtama aıtqan, ıaǵnı júrekpen rastaýdy shart qylmastan, tek tilmen aıtýdy ıman úshin jetkilikti dep eseptegen. Al, keıbir aǵymdar tilmen aıtýdyń da qajeti joq, tek bilý jetkilikti deıdi.

Áhlý súnnet mektebiniń negizgi ókilderi – Matýrıdıler men Áshǵarılar ıman úshin júrekpen rastaýdy jetkilikti sanaǵan. Ábý Hanıfa (r.h.) bolsa, buǵan tilmen aıtýdy qosqan. Sebebi, adamnyń musylman ekenin bilý úshin júregimen senip, rastaǵan nárselerin tilimen aıtýy qajet dep sanaıdy.

Al, Harıjıler men Mýǵtzaıla ımandy – júrekpen rastaý, tilmen aıtý jáne Islamnyń negizgi amaldaryn oryndaý dep tanıdy, ıaǵnı amaldy ımannyń bir bóligi dep sanap, amal joq bolsa, ıman da joǵalatyndyǵyn aıtqan. Degenmen, Harıjıler paryzdy tárk etip nemese haram nárseni isteý arqyly úlken kúná jasaǵan adam dereý ımannan shyǵyp ketetindigin aıtsa, Mýǵtazılanyń pikirinshe úlken kúná istegen, ıaǵnı Quran aıattary nemese mýtáýátır hadıster arqyly bekitilgen dinniń ámirlerin oryndamaǵan jáne tyıym salǵan nárselerin istegen adam ımannan shyǵady. Alaıda, kúpirge de kirip ketpeıdi. Ekeýiniń ortasynda turady. Oǵan «fasyq» dep aıtylady. Táýbe etpesten ólip ketetin bolsa, tozaqqa kirip, onda máńgilikke qalady[1]. 

Imam Málık, Shafıǵı, Ahmed ıbn Hanbal syndy ǵalymdar kámil ımannyń anyqtamasyn: «Tilmen moıyndaý, júrekpen rastaý jáne denesimen amal etý», – dep bergen. Alaıda, bul kisilerdiń pikiri boıynsha, amal etpegen adam kápir bolmaıdy. Óıtkeni, amal – ımannyń negizgi bólshegi emes. Ony qýattap, tolyqtyratyn nárse.

Qoryta aıtqanda, Áhlý súnnet ǵalymdary amaldy ımannyń bir bólshegi dep eseptemeıdi, amaldy tárk etken adam ımannan shyqpaıtyndyǵyn, úlken kúná jasaý kúpirlik bop sanalmaıtynyn aıtady. Degenmen, denemen jasalǵan amal júrektegi ımannyń belgisi bolyp tabylatyndyǵyn, júrekte senim bar ekenin kórsetetin nárse ekenin de eskertedi[2].

Imam Ábý Hanıfa «Ál-Ýasııa» atty kitabynda ıman men amaldyń ara jigin aıyryp, ekeýiniń eki bólek nárse ekendigin túsindiredi. Iman adamnyń moınynan eshqashan túspeıtindigin, al, amaldardyń keı kezde túsetindigin aıtady. Mysal retinde, kedeı adamǵa zeket paryz emes ekendigin, alaıda, ıman oǵan árdaıym paryz ekendigin, ádeti kelgen áıel kisiniń moınynan oraza-namaz túskenimen, ıman eshqashan túspeıtindigin aıtady. Sondaı-aq, oraza sekildi ǵıbadattardyń qazasy ótelgenimen, ımannyń qazasyn óteý degen nárseniń joq ekendigin shegeleıdi. Osyndaı dálelderdi keltire otyryp, amal ımannyń bir bólshegi emes, óz aldyna bólek uǵym ekenin jetkizedi.

         Iman men amaldyń bólek nárseler ekenin Quran aıattary da qýattaıdy. Quran Kárimde kóptegen aıattarda[3] ıman etkender men izgi amal istegenderdiń «jáne» degen shylaý arqyly bólinip kelýi de – ıman men amaldyń bir-birinen bólek nárseler ekenin bildiredi.

         Iman keltirgen kisiler úshin ımany az nemese kóp degen sóz qoldanylmaıdy. Al, amaldar úshin az-kóp degen sıpat qoldanylady. Mysaly, Alla Taǵala Quranda «Ol kúni amaldardyń tarazyǵa tartylary anyq. Kimniń saýaby aýyr bassa, sol qutylady», - degen (Aǵraf súresi, 8 aıat).

         Alla Taǵala Hýjýrat súresiniń 9-aıatynda «Eger, múminderden eki top bir-birimen soǵyssa, dereý aralaryn jarastyryńdar», - deıdi. Musylmandardyń bir-birine qarý kóterýi haram is ekeni belgilin. Eger, amal ımannyń bólshegi bolsa, mundaı úlken kúná istegen adamdar «múminder» dep atalmas edi.

         Quranda «Ýa, ıman keltirgender! Senderge oraza paryz qylyndy», - delinse (Baqara súresi, 183 aıat), basqa bir aıatta «Namaz – múminderge belgili bir ýaqyttarda paryz etildi», - dep keledi (Nısa súresi, 103 aıat). Bul ıman – amaldyń mindet bolýynyń sharty ekenin kórsetedi, ıaǵnı, adamǵa amal mindet bolý úshin – ıman qajet. Endeshe, taǵy da ekeýiniń eki túrli uǵym ekenin baıqaımyz.

         Paıǵambarymyz (s.ǵ.s.) «Maǵan Jebireıil perishte «Úmmetińnen Allaǵa ortaq qospastan dúnıeden ótkender jumaqqa kiretindigin aıtyp súıinshile!», - dedi. Men ««Zına jasa da, urlyq qylsa da jumaqqa kire me?», - dep surap edim. Ol «Iá», - dep jaýap berdi», - deıdi. Sonda Ábý Zárr (r.a.) «Zına jasa da, urlyq qylsa da jumaqqa kire me?» - dep suraıdy. Alla elshisi (s.ǵ.s.) «Iá, tipti, araq ishse de», - dep jaýap beredi[4].

         Bul hadısten de úlken kúná jasaý adamdy ımannan aıyrmaıtyndyǵyn, demek, amal men ıman eki bólek nárse ekenin túsinýge bolady.

         Degenmen, Áhlý súnnet ǵalymdarynyń pikiri boıynsha «Amal men ımannyń eki bólek nárse bolýy – olardyń arasynda eshqandaı baılanys joq» degendi bildirmeıdi. Adam ıman negizderin shyn júrekpen qabyldaǵannan keıin, dinniń mindetteriniń eshbirin oryndamaýy nemese tyıym salynǵan nárselerdi op-ońaı isteýi múmkin emes. Bulaı isteý – Islam dinin tek qana tanymdyq júıe retinde shektep qoıar edi. Sondaı-aq, eshqandaı amaly joq ımannyń ýaqyt óte kele joǵalyp ketý qaýpi de bar. Sondyqtan, amaldy ımannan tolyqtaı bólek nárse deýge kelmeıdi. Amal – ımannyń jemisi bolyp sanalady.

Qoryta aıtqanda, ıman – amaldyń qabyl bolýynyń sharty. Al, amal – ımannyń qýattylyǵy úshin qajetti nárse.