ALLA TAǴALANY ESKE ALÝ (Zikir etýdiń mańyzdylyǵy)
Zikir sózi sharıǵı mátinderde «Quran», «namaz», «bilim» «Alla Taǵalany eske alý» degen sııaqty túrli maǵynalarda kelgen. Degenmen, zikir sóziniń negizgi qoldanylý aıasy «Allany eske alý» degen maǵynany bildiredi. Alla Taǵala qasıetti Qurannyń «Mýzammıl» súresi, 8-aıatynda:
«Rabbyńnyń atyn (únemi) jadyńda ustap, (kúndiz-túni) aýzyńnan tastamaı zikir et ári Oǵan jan-tánińmen bet bur», – dep aıtqan.
Ibn Ato ál Iskandarıı (Alla oǵan razy bolsyn): «Zikir degenimiz – Haq Taǵalany únemi júrekte saqtaý arqyly qapersizdikten arylý, Allanyń esimin, sıpattaryn, úkimderin, isterin jáne Oǵan jaqyndata túsetin nárseni tilmen de, júrekpen de únemi qaıtalaý», – dep anyqtama bergen.
Jalpy «Zikir» sózi qazaq halqyna tansyq sóz emes. Iassaýı babamyz:
Eı, ynsapsyz, dúnıe – jalǵan, Haqqa qaıtqyn,
Pende bolsań, Haq zikirin jatpaı aıtqyn, – dep ósıet aıtqan.
Máshhúr Júsip babamyz:
Qaıyrdy olaı bolsa, kóp berip qal,
Demeıdi ólim kelse: jas, kári shal.
Paıǵambar hadısinde aıtqan eken,
Jigitter myna sózge qulaǵyń sal:
Ujmaqdyq – shyryn sózdi, jyly júzdi,
Tilinde Haq zikiri sóıler sózdi, – dep, nasıhat qaldyrǵan.
Alla Taǵalany eske alý – Jaratýshyǵa ıman keltirgen pendeniń eń jıi atqaratyn amalyna aınalýy tıis. Alla Taǵala qasıetti Qurannyń «Ahzab» súresi, 41-aıatynda:
«Ýa, ıman keltirgender! Allany óte kóp eske alyńdar!» – dep aıtqan.
Zikir – pendeniń Jaratýshysynyń razylyǵyn bólenýine, júreginiń tazarýyna, kúnálarynyń keshirilýine sebepshi bolady. Ardaqty Paıǵambarymyz (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) bylaı dedi: «Allany eske alýdy maqsat etip, tek Onyń rızalyǵyn ǵana qalap jınalǵan qaýymǵa kókten: «Kúnálaryń keshirilgen kúıde oryndaryńnan turyńdar, senderdiń jamandyqtaryńnyń barlyǵy da jaqsylyqtarǵa almastyryldy» dep aıtylady», – degen (ımam Ahmad).
Qasıetti Quran aıattary men ardaqty Paıǵambarymyzdyń (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) hadısterinde zikir etýdiń kóptegen artyqshylyqtary jóninde aıtylǵan. Olardyń negizgilerine toqtalatyn bolsaq, mynadaı:
Birinshi: Zikir – júrek tynyshtyǵynyń kilti
Allanyń nazary júrekte. Júrektiń durys, saý bolýy úshin qajetti amaldardyń negizgisi – zikir. Sol sebepti pendeniń aıtatyn zikiri tek tilimen ǵana emes, onyń júregimen, bar bolmysymen oryndalýy tıis. Solaı bolý arqyly pendeniń júregine tynyshtyq ornap, jaı tabady. Alla Taǵala qasıetti Qurannyń «Raǵyd» súresi, 28-aıatynda:
«Mine, solar ıman keltirgen ári Allany eske alý arqyly júrekteri jaı tabatyn izgi jandar. Endeshe, bilip qoıyńdar! Júrekter Allany eske alý arqyly ǵana jaı taýyp, tolyq tynyshtalady (qanaǵattanady)», – dep aıtqan.
Imam Naýaýı (Alla ony raqymyna alsyn): «Allany eske alý tilmen de, júrekpen de oryndalady. Eń abzaly – til men júrekti qatar qoldaný. Eger bireýimen ǵana shektelý kerek bolsa, júrekpen eske alǵany abzal. Maqtanshaqtyqtan saqtaný maqsatynda tek júrekpen eske alyp, tilmen eske alýdy nazardan tys qaldyrýǵa da bolmaıdy. Allany eske alǵanda tek Onyń rızalyǵyn ǵana nıet etý kerek», – deıdi.
Alla Taǵalany eske alǵan adamnyń júreginde qaıǵy-muń bolmaıdy. Kerisinshe, Jaratýshysyn eske almaǵan adamnyń júregi ýaıymǵa, qaıǵy-muńǵa batady. Tipti, túrli dertterge shaldyǵyp, júrektiń rýhanı ólýine sebep bolady. Alla Taǵala qasıetti Qurannyń «Zúmár» súresi, 22-shi aıatynda:
«Allany eske alýda júrekteri qataıǵan pendelerge nendeı ókinish! Olar ashyq adasýda», – dep eskertken.
Ardaqty Paıǵambarymyz (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn):
«Rabbysyn eske alatyn adam men Rabbysyn eske almaıtyn adamnyń mysaly tiri men ólgen adamnyń mysalyna uqsaıdy», – degen (ımam Buharı).
Imam ál-Jáýzı (Alla ony raqymyna alsyn): «Mys pen kúmisti tot basqandaı, júrekti de keıde tot basady. Buǵan esh kúmán joq. Júrek tek Allany eske alýmen ǵana jarqyraıdy. Allany eske alý júrekti appaq aına sekildi etip jarqyratady. Allany eske almaǵan júrekti tot basady. Júrektiń tot basqany eki nárse arqyly kórinis tabady. Birinshiden, qapersiz bolady. Al ekinshiden, kúnáǵa boı aldyrady. Júrektiń jarqyraýy da eki nárse arqyly kórinis tabady: birinshisi, Alladan keshirim suraý, ekinshisi, Allany eske alý arqyly», – degen.
Ekinshi: Allany zikir etken kisi keshirim men úlken syıǵa bólenedi
Alla Taǵalany kóp eske alǵandar úshin kóptegen uly nyǵmetter ýáde etilgen. Alla Taǵala qasıetti Qurannyń «Ahzab» súresi, 35-aıatynda:
«Allany kóp eske alatyn erler men Allany kóp eske alatyn áıelder (bar ǵoı). Mine, Alla osynaý izgi jandarǵa erekshe keshirim men úlken syı-sııapat daıyndap qoıdy», – degen.
Ibn Abbas (Alla olarǵa razy bolsyn): «Allany kóp eske alady degen aıattyń maǵynasy mynadaı: olar namazdan soń tańerteń, keshke, uıqydan oıanǵanda, tań atqanda nemese sapardan úıine oralǵanda únemi Allany eske alady», – degen.
Al ǵalym Mujahıd (Alla ony raqymyna alsyn): «Turǵanda, otyrǵanda jáne jatqan kezde Allany eske almaǵan adamdar Allany kóp eske alatyndardyń qatarynan bola almaıdy», – dep aıtqan.
Ibn Salahtan (Alla ony raqymyna alsyn): «Alla Taǵalany kóp eske alýshylar degen kimder?» – dep suraǵanda, ol: «Kimde-kim, tańerteń jáne keshke sharıǵat bekitken ári Alla elshisinen (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) jetken zikir sózderin aıtýmenen Allany eske alatyn bolsa, onda ol, Allany kóp eske alýshy erler men áıelderdiń qatarynan bolyp esepteledi», – degen.
Ardaqty Paıǵambarymyz (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn): «Mýfrıdýn ozyp ketti», – deıdi. Sonda bul sózdiń mánisin túsinbegen sahabalar: «Ýa, Allanyń elshisi! Mýfrıdýn degen kimder?» – dep suraıdy. Sonda Alla elshisi (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn): Olar Allany kóp zikir etetin áıelder men erler», – dep jaýap beredi (ımam Ahmad).
Endeshe, adamnyń aqyrette mol saýapqa kenelýine sebepshi bolatyn zikir sózderin ár adam shamasy kelgeninshe kóbirek aıtyp júrýge tyrysýy qajet.
Allany eske alý úshin eshbir ýaqytqa da, eshbir jaǵdaıǵa da shekteý qoıylmaǵan. Allany otyrǵan kezde de, turǵan kezde, jalǵyz da, kópshilik jamaǵatpen de eske alýǵa ruqsat etilgen. Ardaqty Paıǵambarymyz (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn): «Eger jánnat baqshalarynyń janynan ótseńder lázzat alyńdar», – degen. Paıǵambarymyzdan: «Jánnat baqshalary degenimiz ne?» – dep suraǵanda, Alla elshisi (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn): «Allany eske alatyn májilister», – dep jaýap beredi» (ımam Tırmızı).
Ǵalymdarymyz atalmysh hadısti: «Allany eske alyp jatqan toptardyń qasynan ótken kezde sender de solarmen birge Allany eske alyńdar nemese olardyń zikirlerin tyńdańdar», – dep túsindirgen.
Qasıetti Quranda jáne de ardaqty Paıǵambarymyzdyń (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) hadısterinde kelgen zikirlerdiń túrleri óte kóp. Degenmen, keıbir mynadaı zikir túrlerin aıtýdy árbir musylman kúndelikti ádetke aınaldyrǵany durys:
- Istıǵfar aıtý. Kúnálarymyz úshin Alladan keshirim tileý. Bul «Astaǵfırýlla» sózin qaıtalaý arqyly oryndalady. Qatelesken nápsini esepke alyp, amal paraqtaryn kúnádan tazalaý úshin qoldanylady. Alla Taǵala qasıetti Qurannyń «Hýd» súresi, 3-aıatynda:
«Rabbylaryńnan jarylqaý tileńder. Oǵan táýbe etińder. Ol senderdi keremet nesibelermen rızyqtandyrady», – dep aıtqan.
Ardaqty Paıǵambarymyzdyń (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) kúnine jetpis márte, bir rıýaıatta júz márte ıstıǵfar aıtqandyǵy jetken.
- Salaýat aıtý. Alla Taǵala qasıetti Qurannyń «Ahzab» súresi, 56-aıatynda:
«Rasynda, Alla jáne Onyń perishteleri Paıǵambarǵa salaýat aıtady. Ýa, ıman keltirgender! Sender de oǵan salaýat aıtyp, sálem joldańdar», – dep buıyrǵan. Ardaqty Paıǵambarymyzdyń (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) ózi de bizderdi salaýat aıtýǵa shaqyryp:
«Kim maǵan bir salaýat aıtsa, Alla Taǵala oǵan on salaýat aıtady», – degen (ımam Múslım). Sondyqtan da musylmannyń kúndelikti aıtatyn zikir sózderiniń ishinde salaýat sózderi de bolýy qajet.
- Taýhıd sózi. «Lá ıláhá ıllallahý» nemese «Lá ıláhá ıllallahý ýahdahý lá shárıka láh, láhýl múlký ýá láhýl hamdý, ýá hýá alá kúllı sháıın qadır» degen sózdi aıtý. Alla Taǵala «Taha» súresiniń 14-aıatynda:
«Men Allamyn, buǵan esh kúmániń bolmasyn! Menen basqa táńir joq. Olaı bolsa, Maǵan qulshylyq qyl hám Meni zikir etip, namaz oqy», – dep aıtqan.
Ábý Hýraıradan (Alla oǵan razy bolsyn) jetken hadıste ardaqty Paıǵambarymyz (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn): «Kimde-kim:
«Alla Taǵaladan basqa táńir joq. Ol jalǵyz. Ielik pen maqtaý tek Oǵan tán. Onyń qudireti barlyq nársege jetedi» dep kúnine 100 ret aıtsa, on quldy azat etkenniń saýabyn alyp, oǵan júz izgi amaldyń saýaby jazylyp, júz qateligi óshiriledi. Ári sol aıtqany úshin kún batqanǵa deıin shaıtannan qorǵan bolady. Qııamet kúni tek bul duǵany odan kóbirek aıtqan kisi ǵana odan abzalyraq nársemen keledi», – degen (ımam Buharı, Mýslım).
Úshinshi: Zikir etýshini Alla Taǵala esine alady
Alla Taǵalany únemi eske alýshy pedeni Jaratýshymyz da esine alady. Alla Taǵala qasıetti Qurannyń «Baqara» súresi, 152-aıatynda:
«Meni eske alyńdar, Men de senderdi eske alamyn jáne Maǵan shúkirlik etińder, qarsy bolmańdar (kúpirlik etpeńder)», – dep aıtqan.
Bir taqýa kisi: «Alla Taǵalanyń atymen ant eteıin, men, Rabbymnyń meni qashan esine alatynyn bilemin», – depti. Sonda adamdar odan: «Iá, Rabbyń qashan seni esine alady eken?» – dep surapty. Sol kezde ol: «Men ony, esime alǵan kezde. Sebebi Alla Taǵala qasıetti Quranda: «Meni eske alyńdar, Men de senderdi eske alamyn», – dep aıtqan», – dep jaýap bergen eken.
Qudsı hadıste ardaqty Paıǵambarymyz (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) bylaı degen: «Alla Taǵala aıtady: «Qulym Men jaıly qandaı oıda bolsa, Men sondaı bolamyn, ári ol Meni esine alǵan kezde, Men onymen birge bolamyn. Eger ol meni ishteı esine alatyn bolsa, Men de ony jasyryn esime alamyn. Al eger ol meni májiliske jınalǵan kópshilik adamdar arasynda esine alatyn bolsa, onda Men de ony olardan da jaqsyraq májiliste esime alamyn. Al eger qulym Maǵan bir qadam jaqyndaıtyn bolsa, Men oǵan bir shyntaq jaqyndaımyn. Eger pendem maǵan júrip kelse, Men oǵan júgirip baramyn» degen» (ımam Buharı Múslım).
Únemi Alla Taǵalany eske alyp júretin adamnyń duǵasy qabyl bolyp, suraǵanyna jaýap beriletin bolady. Júnis paıǵambardyń (oǵan Allanyń sálemi bolsyn) qıssasyn eske alar bolsaq, ol balyqtyń ishinde jatyp: «Senen basqa eshqandaı da Qudaı joq. Seni túrli kemshilikterden pákteımin. Rasynda men zalymdardan boldym», – dep Jaratýshysyn zikir etýmen bolady. Keıin Júnis paıǵambar (oǵan Allanyń sálemi bolsyn) jaǵaǵa shyǵarylyp, bul synaqtan qutqarylady. Qutqarylýynyń sebebi de Jaratýshysyn kóp zikir etip, dáripteýi edi. Alla Taǵala qasıetti Qurannyń «Saffat» súresi, 143-144-aıattarynda: «Eger ol Rabbysyn únemi laıyqty deńgeıde ulyqtap, dáripteıtin jan bolmaǵanda, qaıta tiriltiletin kúnge deıin sol balyqtyń qarnynda qalar edi», – dep aıtqan.
Alla Taǵala qasıetti Qurannyń «Álı Imran» súresi, 191-aıatynda:
«Olar tike turyp, otyryp, jambasynan jatyp (ár halde) Allany eske alady. Sondaı-aq olar kókter men jerdiń jaratylýy jaıynda oılanady da: «Rabbymyz! Sen muny bosqa jaratpadyń, Sen páksiń, bizdi tozaq azabynan saqta!» – dep jalbarynady», – degen.
Alla Taǵala bizderdi árkez Ózin eske alyp, dáripteıtin quldary qatarynan etip, duǵa-tilekterimizdi qabyl etkeı!
