Ákeden balanyń oıy nege ózge?

Hakim Abaı atamydyń «kóp áke balasy jas kezinde basynan qus ushyrmaı pármáná bolyp júrip, eseıgende sýyq tartatyny qalaı?» degen mazmundaǵy sózi bar. Ras, munysy nesi eken? Biz aıtyp otyrǵan áke men bala ortasyndaǵy dıalogtyń kóbi bylaı bolady:
- Sen bardyń ba álgi jerge?
- Iá, bardym,
- Ne qylyp jatyr eken?
- Ne qylýshy edi, jatyr baıaǵy.
- Joq endi aıtsaıshy, ne istep jatyr eken?
- Aıtatyn nesi bar, júr de el qatarly.
- Im im im…
Boldy. Osydan uzamaıdy. Bir-biriniń kókiregine endirmeı keri teýip turǵan bir nárse bar. Ekeýi de jeńe almaıdy. Mahabbatqa salyp áke buzǵysy keledi, aqylǵa salyp bala buzǵysy keledi, buza almaıdy. Asa bir táýekelmen álgi perdeni bireýi buzsa da, kókirek keńistiginde ekeýiniń joldary qıyspaı, bir-biriniń keýdesinen turaq taba almaı, qashyp shyǵady. Nege?

Aqylman Abaıǵa qaıta soǵalyqshy. Ol kisi balalarymen óte etene bolǵan. Ásirese, Ábdirahmanynyń ishki syr-sıpatyn ishek qyryndysyna deıin bilip, tańdanyp, rıza bolady. Asyryp sóz aıtpaıtyn Abaıdyń bir maqtanǵany osy Ábdirahmany shyǵar. Ortalarynda taýsylyp bermeıtin syrlar jatypty. Keıde áńgimeleri kúnniń batysy, tańnyń atysyna qaramaı jalǵasady eken. Al, Maǵashymen aradaǵy súıispenshiligi tipti erekshe. Maǵash bir jaqqa shyqsa «ákem saǵynyp qalady» dep úsh kúnnen asyrmaı qaıtyp oralady eken. Shynymen Maǵash úsh kúnnen keshikse, jaryqtyq Abaı: «meni Maǵash bulaı zaryqtyrmaýy kerek edi» dep attyly jolaýshynyń bárinen úmittenip, tóbe basynan túspeı otyryp alady deıdi. Bul balasymen de kúndiz-túni áńgimeleri bitpeıdi eken. Munyń syry nede?

Aldymen mynaǵan toqtalaıyq. Biz sóz etip otyrǵan keleńsiz jaǵdaıdyń túpki sebebi ne? Nege «ákeden bala oıy ózge» bolady?

Bul «zamany basqanyń» kesirinen eken. Ákeniń júrgen jolymen balanyń júrgen jolynyń eki basqa bolǵandyǵynan eken. Áke kórgen salt balaǵa kelgende basqasha bolyp ózgerip ketkendiginen eken. Ákeniń kezindegi qundylyqtar balanyń dáýirine kelgende túkke jaramaı, qundylyǵynan aıyrylyp qalatyndyǵynan eken. Ony qorǵashtaǵan áke eskiliktiń joqtaýshysy, jaratpaǵan bala jańalyqtyń jaqtaýshysy bolyp joldary eki aıyryla qalady eken. Tipti ekeýine de ortaq bir dástúr ýaqytqa baılanysty ózgeshelenip ketetindiginen eken. Endi ekeýiniń oıy qalaı túıissin? Pikirleri qalaı bir jerden shyǵyp, áreketteri qaıdan uqsasyn?

Já, sonda Abaı zamany men Maǵashtyń ýaqytynda bundaı ózgerister bolmady ma? Ózinen-ózi suraq týylady. Ári óte oryndy suraq. Árıne boldy. Ony aldymen Abaıdyń ózi aıtty. Aıtqanda da, biz qusap buralańdatpaı, taıǵa basqan tańbadaı badyraıtyp turap, aqıqatymen aıtty. «Alla ózgermes adamdar kúnde ózgerer… Nemese, bir Alladan basqanyń bári ózgermek» dedi. Sóıtti de, máńgi ózgermes Quranǵa júgindi. Al, Quranda adamshylyqtyń ýaqytqa táýelsiz ortaq ólshemi bekitilgen. Abaı sony izdedi. Tapty da. Sóıtse, Qunanbaıǵa paryz etilgen namaz, bir útiri ózgermesten Abaıǵa da mindet etilipti. Abaıǵa paryz bolǵan oraza Ábdirahman men Maǵashqa da aınymaǵan qalpynda júktelipti. Endi «zamany basqa» bolsa da Qunanbaı men Abaıdyń, Abaı men Ábdirahmannyń oılary bir núktede toǵysyp, ózderi bir áreketti qaıtalamaǵanda qaıtpek?! Soǵan oraı olardyń qaıǵy-muńy da, arman-muraty, qýanysh-jubanyshy da ortaq bolmaı qaıtsyn? Qýanyshtary da solaı. Endi olardyń biriniń istegen isi birine túsinikti bolady. Áke ózi qylyp júrgen isin balasyna tileıdi. Bir-birine degen mahabbaty júrekteriniń tereń túkpirinen tamyr tartady. Bir-birine rýhanı súıeý bolady.

Bul bir ǵana Abaı emes, musylmanshylyqtyń maǵynasyn shyn túsinip, berik ustanǵan árbir qazaqtyń basynda bolǵan jaı. Ári bul mahabbat ana men balanyń, aǵa men ininiń, ápke men qaryndastyń bárine ortaq. Biz túsinikke jeńil bolmaǵy úshin Abaı men balalaryn alǵa tartyp aıttyq. Ǵasyrǵa jýyq ýaqyt shaıqalyp baryp qaıtadan órken jaıa bastaǵan musylmanshylyqtyń arqasynda, mundaı baqyttyń dámin tatyp úlgergen qazaq shańyraǵy az emes.

Baǵanaǵy áke men balanyń jaǵdaıy endi túsinikti boldy. Ár qaısysynyń ómir jaıly túsinikteri óz tusyndaǵy ózgermeli qaǵıdalarǵa baılanypty. Endi bir-birine qansha mahabbat qylmaqqa talpynsa da, olardyń arasynda ekeýi birdeı taban tirep tura alatyn, ekeýine de ortaq núkte joq eken. Sosyn ár qaısysy óz núktesin orbıta etip aınalyp, bólek bólek sheńber qalyptastyrady. Sóıtip, bir-birine ómirbaqı qaýysha almaıdy. Mahabbatqa qansha shóldese de ekeýi birdeı sýsyndar ortaq sýatty (qaǵıdany) tappaı sandalady eken. Biriniń sýaty birine taǵy jaramaıdy.

Sóıtip, belinen shyqqan ákemen, qursaǵynda jaralǵan anamen, bir qursaqtan órgen aǵa-ini, ápke-qaryndaspen rýhanı dostyq ornata almaı, ár qaısymyz bir jalǵyz bolyp, bir ǵana keletin qamshynyń sabyndaı qysqa ǵumyrdy qor qylyp ótkizedi ekenbiz. Áke – balany, bala – anany, aǵa – ini-qaryndasty, ini – aǵa-ápkeni júrek túkpirindegi týystyq mahabbatpen qandyra almaı kezek-kezegimen qara jerge sińe beredi eken. Birin-biri jer qoınyna tapsyryp turǵanda tirisinde oǵan jetkize almaǵan, qalaı jetkizýdiń mánin bilmegen mahabbat endi ókinishke aınalady.

Alla Taǵala Islamdy adamnyń eki dúnıedegi baqyty úshin jiberdi. Bárine birdeı jaraıtyn hám mahabbatqa bóleıtin ortaq sýat, máńgilik qundylyq osy. Ár musylmannan «musylmansyń ba?» dep suraǵanda, jaı ǵana «ıá musylmanmyn» deı salmaı, «Álhámdýlalla musylmanmyn», ıaǵnı «Allaǵa shúkir musylmanmyn» dep shattanyp turatyny sodan eken.

Endi, lá ılláha ıllá allah (Alladan basqa syıynýǵa laıyqty eshbir táńir joq) dep kálımaǵa til keltirgen ár qazaq, sony aqylmen túsinip, júrekpen bekitse, bir-birine mahabbat qylmaqqa kerek! Sonda ǵana álmısaqtan musylman bolǵan ata-baba taǵylymyna tamyr jibere alamyz.

Ularbek Nurǵalymuly