Ádildik úshin balasyn ólimge qıdy
Birde Omar (r.a.) men Saad ıbn Ábı Ýaqqas (r.a.) Iranǵa jylqy satýǵa bardy. Qalaǵa kire beriste alaıaqtyqqa basyp oıyn uıymdastyryp, ótken-ketken eldi eliktirip turǵan bir top jastardy kórdi. Ekeýiniń ózderinen kóz almaı qarap turǵanyn baıqaǵan álgi jigitterdiń bireýi dereý kelip, bularǵa aýyr-aýyr sóz aıtyp, satpaq bolyp ákelgen arab attaryn da qoldarynan tartyp aldy.
Omar men Saad ıbn Ábı Ýaqqastyń saýda jasaımyz ba dep kelgen kóńilderi sý sepkendeı basyldy. Jyǵylǵanǵa judyryq degendeı, azyqtary taýsylǵan kezde qaltadaǵy aqshadan da qaǵylyp, ekeýi de pushaıman kúı keshti. Ashtan-ash kesh batýyn kútýge týra keldi. Áne-mine degenshe kesh te bolyp jolaýshylar kerýen saraıǵa baryp túneıdi. Ol jerdegi qonaq kútýshi bul eki kisiniń renjýli ekenin qabaqtarynan birden baıqap, bir reti kelgende sebebin surady. Omardyń júzi tym synyq bolǵandyqtan, esh nársege zaýqy soqpaı úndemegendikten, qalaǵa kelgeli bergi kórgen quqaılary men alaıaqtarǵa qalaısha jem bolǵanyn Ábı Ýaqqas nazalana baıandaıdy.
Ábı Ýaqqasty bastan-aıaq tyńdaǵan saraı kútýshisi olardy jubatyp:
– Sizder qatty qaıǵyrmańyzdar, bizdiń patshamyz óte ádil kisi. Ol kisi sizderden kómegin aıap qalmaıdy, ne jylqylaryńyzdy taptyrady nemese aqysyn tóletip beredi. Sizderdiń aıtqandaryńyzǵa qaraǵanda jylqylaryńyzdy tartyp alǵan jigit patshanyń óz balasy sııaqty. Ol bul máseleni esh qıyndyqsyz-aq sheship berýge tıis. Meniń tilimdi alsańyzdar erteń tań ata bazarǵa baryńyzdar. Óıtkeni ol kún saıyn sol bazarǵa soǵyp halyqtyń muń-muqtajyna qulaq túredi. Sizder de óz aryzdaryńyzdy aıtyp qalyńyzdar, – dep aqyl-keńes berdi.
Tań ata Omar men joldasy bazarǵa baryp patshany kúte bastady. Bir ýaqytta qasyna aýdarmashysyn ertken patsha kúndelikti ádeti boıynsha bazarǵa at basyn burdy. Elden túsken aryz-shaǵymǵa qaraı patsha onyń oryndalýy úshin qyzmetkerlerine ámir berip jatty. Kezek Omar men Ábı Ýaqqasqa kelgende olar da bul qalaǵa kelýdegi nıetterinen bastap, ushyrap otyrǵan qazirgi jaǵdaıǵa deıin jasyrmaı aıtyp, satýǵa ákelgen sol jylqylardy tapqyzyp berýin ótindi. Bulardy tyńdap turǵan patshanyń ishteı qynjylǵany baıqalǵandaı edi. Bulardy tyńdap bolǵan soń, patsha dereý bir kese altyn ustatyp, attarynyń kóp uzamaı tabylatyndyǵyna ýáde berdi. Alaıda, patshanyń qasyndaǵy aýdarmashy jylqyny tartyp alǵan adamnyń patshanyń óz balasy ekendigin aıtpaı jasyryp qalady.
Haziret Omar men Ábı Ýaqqas kesh bata keshegi kerýen saraıǵa qaıta keldi. Bul joly qaltada aqsha bar, qaryn da toq. Túnegen aqylaryn tólep erteńgisin jolǵa jınalmaq. Saraı qyzmetshisi máseleniń qalaı sheshilgendigin surady. Bular patshamen kezdesip mán-jaıdy túsindirgendikterin, attardy taýyp beretin bolyp patshanyń ýáde bergenin aıtty.
Kútýshi birden ashýlanyp:
– Munysy qalaı, kináli óz balasy bolsa jaǵdaıdy basqasha sheshpek pe? – dedi.
Kútýshi tań ata patshaǵa baryp:
– El jamandyq jasasa jazaǵa ushyraıdy, al sizdiń balańyz bassyzdyq jasasa da elenbeı kete bermek pe? – dep aıtyp salady.
Núshirýan máseleniń baıybyna barǵanda, qatty ashýlandy. Sóıtti de:
– At ıeleri erteń qaladan ketsin! Biraq bireýi qalanyń soltústik esiginen, ekinshisi bolsa qalanyń ońtústik esiginen shyqsyn, – dep buıyrdy.
Ertesi kúni patsha Omar men onyń joldasyna satpaq bolyp kelgen attarynyń aqshalarynan da kóp aqsha berdi. Patshamen qosh aıtysyp jolǵa shyqqan olar qalanyń eki jaq betindegi eki bólek esikten shyǵyp bara jatyp, sumdyq bir kóriniske tap boldy: bir esikte attardy alǵan patsha balasy, al ekinshi esikte shyndyqty jasyrǵan aýdarmashy darǵa asýly turǵan edi. Tipti, olardyń denesi sýyp ta úlgergen eken.
Bir ókinishtisi, qara qyldy qaq jarǵan bul ádil basshyǵa ıman násip bolmady. Óıtkeni Paıǵambarymyz (s.ǵ.s.) ımansyz ketken kisilerdiń qatarynda onyń da atyn ataǵan edi.
...Arada biraz ýaqyt syrǵyp, Haziret Omar búkil musylman áleminiń basshysy, al Saad ıbn Ábı Ýaqqas Mysyrdyń ákimi bolyp taǵaıyndaldy.
Mysyrdy Saad ıbn Ábı Ýaqqas basqaryp turǵanda ıslam dinin órkendetý maqsatynda bir jerge meshit turǵyzylýy kerek bolady. Biraq eń yńǵaıly dep tapqan jer bir ıahýdıdiki (evreıdiki) edi. Mysyr ákimi álgi ıahýdıdiń jerine meshit salýǵa buıryq shyǵaryp, meshit qurylysy bastalyp ta ketken-di. Basqa jeri bolmaǵandyqtan, dalada qalǵan ıahýdı sharasyz árkimge bir muńyn shaqqan soń, el oǵan Mádınadaǵy halıfa Omarǵa baryp shaǵymdaný kerektigin aıtyp jón siltedi.
Ol kezde álgi ıahýdı Islam dininen múlde beıhabar bolatyn. Kóp ýaqyt sozbastan Mádına qalasyna jol tartty. Halıfanyń qaıda ekenin surastyryp júrip baqshada ekendigin bildi. Baqshany da tapqanmen, bir qyzyǵy, baqshada bir-aq adam jumys istep júr eken. Qasyna jaqyndap barǵan ıahýdı:
– Maǵan halıfa Omar kerek edi, – dedi. Álgi kisi:
– Iá, Omar men bolamyn. Qandaı sharýamen júrsiń, aıta ber, – dedi jaı ǵana. Haziret Omar ıahýdıdiń shaǵymyn estigende, qatty ashýlandy. Ile-shala jerden bir súıekti ala salyp soǵan birdeńe dep súıkep jazdy da:
– Má, mynany ákimińe aparyp ber, – dep qolyna ustatty.
Iahýdı jazýǵa qansha úńilgenimen, eshteńe uǵa almady. «Sonsha jerden izdep kelgenimde mynaýsy nesi, oıyny ma shyny ma, qajetime jaraı ma, jaramaı ma» degen ekiudaı oımen óz-ózine senimsiz kúıde kelgen izimen salǵyrt qana keri qaıtty. Mysyrǵa kelip súıekti ákimniń qolyna ustatqany sol edi, súıektegi jazýdy oqyǵanda, Saad ıbn Ábı Ýaqqastyń záresi ushyp ketti. Birden ıahýdıdiń úıin ózine qaıtaryp, tipti burynǵysynan da ádemi qalypqa keltirtti. Onymen de qoımaı taǵy biraz kómek te jasady.
Haziret Omardyń sondaǵy súıekke jazǵan jazýy mynaý edi: «Baıqa, men Núshirýannan da ádilirekpin!»
Halyqtyń «Týra bıde týǵan joq, týǵandy bıde ıman joq» deýi tegin be?!
Qudaıberdi Baǵashar
