ADAM – ÓTIP BARA JATQAN KÚNDER
Ýaqyt - adamzattyń enshisine berilgen ǵanıbet. Árıne, tek jekelegen adamǵa beriletin ýaqyt túsinigimen aıtqanda. Iá, árbir adamnyń enshisine ólshep berilgen óz ýaqyty bar. Ózine buıyrylǵan sátterdi ǵana qalaı ótkizý adamnyń isi. Odan bólek ýaqytqa jer betindegi eshbir maqluqattyń úkimi júrmeıdi. Kerisinshe, biz Jaratýshynyń ýaqyt úkimimen júrmekpiz. Tek tıesili ómirdi ónegeli ótkizip, ony paıdalanyp qalý – máre. Omar ıbn Abdýlazız: «Kún men tún seniń deneńde óz nátıjesin kórsetip jatyr. Demek, sen de olardy ǵanıbet bilip, paıdalanyp qal», - deıdi. Sondaı-aq, ýaqyttyń bizdiń yrqymyzben júrmeıtini belgili. Ýaqytty adamǵa berilgen múmkindik desek te bolǵandaı. Onyń ár sáti bizdiń atqarýymyz qajet bolǵan ıgi sharýalarymyz ben jasaıtyn amaldarymyzdyń nesibesi úshin berilgen. Al, kerisinshe bolmashy nárselerge uly ýaqytty qor etý – kúpirlikpen teń sanalady. Ony Islam álemindegi ǵulamalar da naqtylaı túsedi. Abdýlla ıbn Masýd (r.a.) aıtady: «Eshbir nársege kún batyp, ýaqytym ótip jáne maǵan berilgen merzim qysqaryp, amalym jasalmaı qalǵan kezimdegideı ókingen joqpyn».
Sahabalardyń biri Aleksandrııa qalasynyń alynýy jaıly habardy hazireti Omarǵa (r.a.) jetkizý úshin bar kúshin jumsap Medınaǵa keledi. Ol túski uıqy (kaılýla) ýaqytynda kelgeni úshin hazireti Omardy (r.a.) da tynyǵyp jatqan shyǵar dep meshitke keledi. Sóıtse, ol kisi de sonda eken. Hazireti Omar oǵan qarata: «Eger kúndizde de dem alsam, halyqtyń aqysyn jiberem. Al, túnde uıyqtasam, Alla taǵallanyń aqysyn jiberem. Osy eki haqtyń ortasynda qalaı uıyqtap dem alam?», - dep aıtypty.
Al, Ábý Súleımen Daranı: «Adam ómiriniń qalǵan bóligine emes, kerisinshe, qulshylyqsyz ótken ómiri úshin jylaǵanda edi. Bul onyń ólimine deıin jalǵasqan bolar edi. Qyzyq, adamzat óz ǵumyrynyń nadandyqpen keshken bóligine zer salsa, qalǵanyn qalaı kútpek?», - dep aıtyp ketken.
Barlyq jerde ýaqyttyń esebi júredi. Onyń bizdiń ómirimizdegi eń mańyzdy bólik ekendigi kúndelikti ómirden-aq kórinip turady. Tańerteń jumysqa keshigýden bastap, alystaǵy týǵan-týystyń habarlasyp halin bilýge jetpeıtin sol ýaqyt. Ótken jyldarymyzdy tizbektesek, onyń da jóni bir bólek. Hasan ál-Basrı ﴾r.a.) aıtady: «Eı, adam balasy, sen ótip bara jatqan kúnderden turasyń. Sen úshin bir kúnniń ótýi bir bólshegińniń ajyralýy ispetti». Al, oıshyldardyń biri aıtqandaı: «Ýaqyt ol ómir. Al, adamzattyń ómiri onyń týylyp, ómirden ótetin sátine deıingi tirshiligi».
Ibn ál-Qaıım: «Asyly, adamzattyń ýaqyty onyń ómiri. Ýaqyt bult sııaqty ótip ketedi. Kimniń ýaqyty Alla úshin jáne Allamen birge bolsa, ýaqyt onyń tirshiligi men ómiri. Áıtpese adamzat tirshiligi esep emes. Kisi óz zamany men ýaqytynyń qadirin bilýi, tipti bir sátin de bosqa ótkizbeýi jáne sáıkesinshe eń abzal sóz ben sharýa atqarýy lazym. Árdaıym nıeti jaqsylyqqa baǵyttalýy jáne oryndaǵan amaldarynda nemqýraıly bolmaýy qajet», - deıdi. Sondyqtan ómir men ýaqyt ekeýin bólip qarastyrý múmkin emes. Bar máseleniń ushy ýaqytpen kelip túıisedi.
Alla Taǵalanyń bizge bergen nyǵmetteriniń biri sol ýaqyt ekendigi de kúmánsiz. Keıde «bizge berilgen sol nyǵmettiń qadirin jiti túsinip, árbir sátimizdi únemdi paıdalana bilsek qoı» degen oı sanadan ótedi. Áıtpese, ol eshkimge aıaldamaıdy. Belgilengen ýaqyty jetip, keshikken jolaýshyny kútpeı júrip ketetin poıyzdy kinalaı almaımyz ǵoı. Ýaqytynda kelmegen ózimiz sebepkermiz. Ár sátti sanaly túrde mándi ete alsaq qana maqsattyń oryndalǵany. Arıfınder (Allanyń maǵrıfatyna qol jetkizgender) jetkizedi: «Eger ólim perishtesi pendege kórinip: «Bir saǵattyq ómiriń qaldy. Ony bir sátke de uzarta almaısyń», dese, pende ókinishpen sondaı kúı keshedi, sol qalǵan bir saǵatty táýbege toly, qateleri túzetilgen basqa bir saǵatqa aıyrbastaý úshin baryn, kúlli dúnıe sonyki bolsa, olardy sarp etken bolar edi». Hafız Ibn Hájar: «Densaýlyǵy men bos ýaqytyn Alla jolynda paıdalanǵan adam baqytty. Al, kerisinshe, kúpirlikke jumsaǵan kisi zııankes», dep aıtady.
Sol sekildi Hazret Bahaýddın Naqyshband: «Kim ýaqytyn zaıa ketirse, ýaqyt onyń dushpanyna aınalady. Olaı bolsa, ár sátińizdiń zaıa bolýyna jol bermeńiz jáne abaılańyz». Aıta bersek, ýaqyttyń quny týraly taǵylymy mol sózderdi kóp kezdestiremiz. Hakimderdiń biri: «Kim kúnin bosqa ótkizse, bir ıgi is ne bolmasa adamdarǵa jaqsy sózben mámile kórsetpegen bolsa nemese óner-bilim úırenbegen bolsa, ol kúnine zábir, ózine zulymdyq jasapty», - dep baıandaıdy.
Ýaqyttyń taǵy bir qasıeti ol óte qysqa. Istegen isimiz ǵana kórinis tappasa, ol kóp jyldardy qonyshyna jasyryp kete bardy. Eger 70 jastaǵy qarttan surasańyz, ol óz ómiriniń sýdaı aǵyp óte shyqqanyn, sol 70 jyldyń jeti kúndeı ótip kete salǵanyn aıtqan bolar edi. Tipti toǵyz júz elý jyl ómir súrgen Nuh paıǵambardyń (ǵ.s.) quzyryna Ázreıil perishte kelip: «Eı, uzaq ómir súrýshi paıǵambar, tirshilik týraly qandaı pikirdesiń?», - dep suraǵanda, «Men úshin bul ómir eki esigi bar aýlaǵa uqsaıdy. Birinshisinen kirip, ekinshisinen shyǵyp bara jatyrmyn», - degen eken. Bul jerde Nuh paıǵambar úshin 950 jyldyń ózi bas aıaǵy qysqa aýla sekildi bolyp qana tur.
Abdýlla ál-Ansarı óziniń «Týhfatýl-mýlýk» shyǵarmasynda árbir máseleni tórt túsinikpen sıpattaǵan. Iaǵnı, tórt nárseni eshqashan keri qaıtarýǵa bolmaıtyndyǵy týraly bylaı deıdi: aıtylǵan sóz, atylǵan oq, ótken ómir men taǵdyrdyń jazmyshy. Hakim Abaı da:
«Saǵattyń ózi ury shyqyldaǵan,
Ómirdi bildirmegen, kúnde urlaǵan.
Tııanaq joq, turlaý joq, keldi, ketti,
Qaıta aınalmas, burylmas, buldyr zaman», - dep ýaqyttyń keri qaıtpas uǵym ekenin sıpattaıdy. Olaı bolǵanda, Alla taǵala ár sátimizdiń qadirin túsinip, ony jelge ushyrmaı, tek paıdaǵa jaratýdy násip etsin!
Qulmahan Salybek
