ADAM ÓLTIRÝ TARIHY QAIDAN BASTAÝ ALDY?
Quran tálimine súıensek, Ibilistiń tarıhy adamdardyń dúnıege senimsizdikpen qaraýyna jáne álemdegi jalpy jaýyzdyqqa kózqarastarynyń oń jaǵynan qalyptasýyna yqpal etkenin kóremiz. Máselen, adamdar arasyndaǵy qandy qaqtyǵys Adam atanyń (a.s.) tuńǵyshy Qabyldyń óz baýyry Ábildi óltirip, «qandy qol» atanýynan bastaý alǵan. Adam (a.s.) Qabyl men Ábildiń óz egizderimen úılenýlerine tyıym salyp, kerisinshe biri ekinshisiniń syńaryna nekelesýin buıyrdy. Qabyldyń syńary Ábildiń syńaryna qaraǵanda sulý edi. Qabyl bolsa, Ábildiń sulý qyzǵa qosylýyn kóre almaı, qyzǵanyshy oıandy. Súıtip, ázázil Ibilistiń azǵyrýyna erip, ata zańyn buzyp, baýyry Ábildi óltirdi[1] .
Qasıetti Qurannyń Maıda súresiniń 28-aıatynda Ábil aǵasy Qabylǵa: «Eger meni óltirý úshin maǵan qol jumsasań, seni óltirý úshin men saǵan qol jusamaımyn. Shúbásiz, men álemderdiń Rabbysy Alladan qorqamyn» («Máıda» súresi, 28-aıat) dep qarsylyq kórsetý múmkindigi bola tura súıispenshilik pen zulymdyqtyń, adaldyq pen aramdyqtyń shekarasyn buzbaý kerektigin esine salyp, aǵasyn jamandyqtan qaıtarý úshin nasıhattaıdy. Qurandaǵy málimetterdi taldaı kele Ábildiń Allany tanyp, Onyń buıryǵyn buljytpaı oryndaǵanyn kóremiz. Al, nasıhatqa qulaq aspaǵan Qabyl baýyry Ábilge qol jumsap, óltiredi.
Qasıetti Qurannyń basqa bir aıatynda: «Kimde-kim kisi óltirmegen nemese jer betinde búlik shyǵaryp, buzaqylyq jasamaǵan beıkúná jandy naqaqtan-naqaq óltirse, búkil adamzatty óltirgendeı bolady» («Máıda» súresi, 32-aıat) delinse, Alla elshisi (s.a.s.) bir hadısinde: «Kimde-kim Islamda bir izgi iske bastamashy bolyp, sol isti keıin basqalar istese, saýapty isti jasaǵan kisiniń saýaby esh kemimesten bastamashy bolǵan adamǵa da týra sondaı saýap jazylyp turady. Al kimde-kim Islamda bir kúnáli iske bastamashy bolyp, sol isti keıin basqalar istese, kúnáli isti jasaǵan kisiniń kúnálary esh kemimesten bastamashy bolǵan adamǵa da týra sondaı kúná jazylady»[2] degen. Iaǵnı, bir adamǵa baıashatty ómir syılaý – búkil adamzattyń ómirin qutqarýmen birdeı bolsa, bir adamdy óltirý – búkil adamdy óltirýmen birdeı degen qaǵıda dinniń negizgi bolyp tabylady.
Muhammed (s.a.s.) paıǵambardyń tarıhtaǵy árbir soǵysynyń bireýge álimjettilik jasap, dúnıege ústemdik ornatý úshin bolmaǵany, kerisinshe álemge meıirimdi jáıip, ozbyrlyqqa qarsy turý turǵysynan bolǵanyna tárıh kýá. Sodan birer mysal keltirer bolsaq, Alla rasýly (s.a.s.) Mádına qalasyna alǵash hıjret etip kelgende basqa din ókilderimen ózara suhbattyq kelisim jasasady. Islam tarıhyndaǵy ıahýdı Nadyr taıpasyna qarsy jasalǵan Handaq, Haıbar sııaqty soǵystarǵa sebep ıahýdılerdiń Alla elshisimen (s.a.s.) jasaǵan kelisimderin buzýynan týyndady. Ol kelisimderde: Islamǵa, musylmandarǵa qarsy shyqpaý, bul máselelerde dushpanǵa qoldaý kórsetpeý qatarly ózara odaqtastyq sharttar bekitilgen. Alaıda, olar Mekke múshrikterine: «Senderdiń dinderiń Muhammedtiń dininen álde qaıda jaqsy» dep musylmandarǵa qarsy soǵysýǵa qoldaý kórsetip, jol nusqaǵan bolatyn[3]. Iaǵnı, Islam árdaıym bergen ýáde de turyp, beıbitshilik jolynan aýytqyǵan emes. Búkil bolmysy beıbitshilikten turatyn ıláhı dinderden jan túrshigerlik qandy qaqtyǵysqa qalaı bas buıda bolmaq?!
Qoryta aıtar bolsaq, Islam – topyraq astyna kómgen bir ýys dánniń bir talynyń ósip shyǵýyn, bárin kómbeı qolǵa ustap otyrýdan joǵary baǵalaıtyn din. Árbir adam boıyndaǵy izgi qabiletterin jetildirip, ózara jaýlastyratyn jaman oıy men isinen saqtanǵan jaǵdaıda dushpandyq dostyqqa, qaqtyǵys sılastyqqa aınalary sózsiz. Adamzattyń jer betine halıfa (murager) bolýynyń syry da osy bolsa kerek.
Samet OQANULY
Islamtanýshy
[1] Ál-bıdáıa ýán-Nıhaıa lı Ibn Kásır, 1-tom, 143-152 bb.
[2] Ál-Mınhaj fı sharhı sahıh Múslım ıbn Hajjaj sharhý Náýáýı ǵálá Múslım, Kıtábú ǵılım, 15.
[3] Nurlan Saılaýuly, Ákim Alymýddınuly, Allah elshisi (s.ǵ.s) jaly 111 suraq, 235 b.
