ADAL EŃBEK – PAIǴAMBAR SÚNNETI

Islam dini masyldyqqa, jalqaýlyqqa salynýdy quptamaıdy.

Islam dini musylman adamnyń dúnıe jáne aqyret úshin adal kásip etýin talap etedi. Alla Taǵala jer betindegi nyǵmetterdiń barlyǵyn adam balasynyń ıgiligi úshin jaratqan. Bul týraly Quran Kárimde: «Biz adamnyń uldaryn qurmetti orynǵa qoıdyq, olardy qurǵaqta jáne teńizde ómir súretin ettik, olardy jaqsylyqqa kenelttik jáne olardy Ózimiz jaratqan barlyq tirshilik ıelerinen joǵary qoıdyq»,(«Isra» súresi, 70-aıat) – deıdi. Osyndaı qurmetti orynǵa ıe adam balasynyń basty mindeti – Alladan adal kásip berýin tilep, eńbek etýi.

Qol qýsyryp, qaıyr tilep ómir súrý – naǵyz uıat is. Alla Taǵala aqyl, sana, densaýlyq, jiger bergennen keıin árbir adam bala-shaǵasyn óz adal tabysymen asyraýǵa qamdanýy kerek.

Qasıetti dinimizdiń bul ámirin eń birinshi bolyp buljytpaı oryndaǵan ár zamandardaǵy paıǵambarlar boldy.  Máselen,

• Haziret Adam (ǵ.s.) eginshi boldy;
• Nuh paıǵambar (ǵ.s.) keme jasaýdy úıretse,
• Idrıs paıǵambar (ǵ.s.) tiginshi;
• Musa paıǵambar (ǵ.s.) shopan;
• Dáýit paıǵambar (ǵ.s.) temirden buıym jasaıtyn usta;
•  Isa paıǵambar (ǵ.s.) medıtsına ǵylymynyń shoqtyǵy bıik ustazy boldy;
• Dáýit paıǵambar (ǵ.s.) patsha bola tura, óz kásibinen basqa nárseden tamaq jemedi. Óz eńbeginen basqa dúnıeni paıdalanbady. Ol usta bolyp, ustalyǵymen kún kórdi;
•  Zákárııa (ǵ.s.) aǵash sheberi boldy;
• Ulyq paıǵambarymyz Muhammed (Allanyń oǵan salaýaty men sálemi bolsyn) árdaıym Alla Taǵaladan ózin jalqaýlyqtan, ózgege qaryz bolýdan, kúpirlikten, bireýge muqtaj bolatyn kedeılikten, sarańdyqtan saqtaýyn tiledi.

Bir hadıste súıikti Paıǵambarymyz (Allanyń oǵan ıgiligi men sálemi bolsyn): «Adal kásippen aınalysyp, sodan sharshap uıyqtaǵan adam kúnálary keshirilgen halde túneıdi», «Dıqanshylyq jasańdar, óıtkeni ol berekeli is. Dıqanshylyqty qorǵaıtyn saqshylardy kóbeıtińder», «Qoı baǵyńdar, óıtkeni bereke sonda», – dep adal kásipkerlikti, dıqanshylyq pen mal baǵýdy ýaǵyzdady. 

Adal eńbekpen nesibesin tabý paıǵambarlardyń daǵdysy.

Islam adamzatty aldymen Allaǵa ıman keltirýge, sosyn sol ımannyń aıasynda izgi jumys isteýge shaqyrady.

Sondyqtan da rızyqty rızyqty Jabbar Haqtyń jazatynyn bilgen musylman balasy qaderı-qalinshe eńbektenedi. Al Uly Jaratýshy tókken teriń, jasaǵan amalyńa qaraı rızyq-nesibeńdi beredi. Ári sol rızyq-nesibeni ıelenýge kúsh-qaırat pen qabiletti beretin de Uly Jaratýshy! Tek jumyr basty pende óz rızyq-nesibesin taýyp jeýde – Alla Taǵala tartý etken qabilet-qarymmen aıanbaı ter tógip, eńbek etýi tıis.

Qazaq halqy jáne halqymyzdan týǵan uly oıshyldar, danalarymyz, ardaqtylarymyz adal eńbek etý týraly ósıet-naqyl sózderdi de molynan aıtyp, urpaǵyn tárbıelegen. Qazaq halqynyń rýhanııatynda ǵasyrlar boıy suryptalyp qalǵan «er» men «eńbektiń» egiz uǵym ekeni týraly:

«Eńbegimen er syıly, ónbegimen jer syıly», «Eńbegine qaraı – qurmet», «Jasyna qaraı – izet», «Eńbegiń egiz bolsa, baılyǵyń segiz bolady. Eńbegiń qatty bolsa, tatqanyń tátti bolady»  degen ulaǵatty sózderinen mysaldardy asa kóptep keltirýge bolady.

Sondaı-aq, Uly Abaı atamyz: «Eńbek etseń erinbeı, toıady qarnyń tilenbeı», «Aqyryn júrip anyq bas, eńbegiń ketpes dalaǵa», «Eńbek – qýanysh, jalqaýlyq – aıyrylmas azap», «Adal eńbekpen mal izdemek – ol arly adamnyń isi», t.s.s kóptegen nasıhattary arqyly óz halqyn órleýge úndegen bolsa, basqa oıshyldar «Bárine qanaǵat qyl da, adal eńbek qyl» (Shákárim Qudaıberdiuly), «Terlep eńbek etpegenniń tilegine jetkenin kórgenim joq» (Baýyrjan Momyshuly), «Adam ózin eńbekten qaldyrmaǵany, Qarttyqqa aıaǵyn aldyrmaǵany» (Ybyraı Jaqaev)  degen sań myńdaǵan naqyldaryn terip jazyp, termelep aıtyp taýysa almaımyz. Osy aıtylǵannyń barlyǵy asyl dinimizdiń muratymen úndesip jatyr.

Munyń bári de sanaly adamǵa adal jolmen mal taýyp, otbasyna, elge adal qyzmet etýdi, otbasyn adal jolmen asyraýdy, eńbek etken adamnyń mereıi tasyp, yrysy kóbeıetinin nasıhattaıdy.

Ár musylman adal kásippen shuǵyldanyp, adal tabyspen kún kórýge jiti kóńil bólýi tıis. Ardaqty Paıǵambarymyzdyń (Allanyń oǵan salaýaty men sálemi bolsyn) adal eńbek jasap júrgen musylmandardy maqtaı otyryp, adal nesibe izdeýge úndeıdi: «Qulshylyq on túrli nárseden quralady. Bul on nárseniń toǵyzy – adal rızyq izdeýde».

Birde Allanyń Elshisi (Allanyń oǵan salaýaty men sálemi bolsyn) bir joly Saǵyd ıbn Mýǵazdy (Alla oǵan razy bolsyn)  joldan kezdestirip, ekeýi qol alysyp amandasqanda, sahabanyń qoly tilimdenip, kústenip ketkenin baıqaıdy. Paıǵambarymyz (Allanyń oǵan salaýaty men sálemi bolsyn) sebebin suraǵanda, Saǵyd ıbn Mýaz (Alla oǵan razy bolsyn) otbasyn asyraý úshin eńbek etip júrgenin, qoly sodan tilimdengenin aıtady. Sonda Paıǵambarymyz (Allanyń oǵan salaýaty men sálemi bolsyn) onyń jaýabyna súısinip: «Mine, Alla osyndaı qoldardy unatady», – degen edi.

Sondyqtan, musylman adam jumysynyń bedeli joǵary ne tómendigine, jeńil ne aýyrlyǵyna, tabysynyń az ne kóbine emes, birinshi kezekte adaldyǵyna mán berýi kerek. Sonda taza, adal eńbek Alla Taǵala aldynda mártebeli bolmaq. Jalpy, sharıǵat boıynsha, adal kásip jasaýdyń ózi qulshylyq bolyp esepteledi. 

Qoryta aıtar bolsaq, Islam dini – adam balasyn eki dúnıede de baqytty etetin din. Eki álemniń baqyty – Allaǵa syıyna otyryp eńbek etýmen bolady. Dinı mátinder adam balasyn eńbek etýge shaqyryp, jalqaýlyqtan qaıtarady.

Adam balasy ár kún saıyn ózin damytyp otyrýy, qajyrlyqpen eńbek etýi tıis. Dinimizde adam balasy ómirin bos nemese paıdasyz ispen ótkizgeni úshin de Allanyń quzyrynda jaýapqa tartylady. Mine, osy turǵydan eńbek etý – dinı mindet ekendigin bilgenimiz jón.

Alla Taǵala barshamyzdy adal kásip taýyp, adal rızyqqa bólenýdi násip etkeı! Ámın!

 

Hýrsan Bertymýratov

 «Kóktal» meshitiniń ustazy