KÓŃIL
Osy qazaqta " kóńil" degen sóz bar. Basqasyn qaıdam, baıaǵy qazaq úshin kóńilden qymbat eshteme bolmaǵan. Kóńilge erekshe mán bergeni sonsha, " qalǵan kóńil- shyqqan janmen birdeı"- degen. Budan asyryp qalaı aıtýǵa bolady.
Qazaq - kóńilge qaraǵan, kóńilge uıyǵan halyq. Kóńil- ulpadan jumsaq, qyldan názik, sútten aq, jibekten ádemi, sýdan móldir, jelden júırik nárse. Qazaq kóp nárseni kóńilge ákelip tiregen. Olardyń mysaly: kóńilin tabý, kóńilin aýlaý, kóńilin kóterý, kóńilin jyqpaý, kóńiline qaraý, kóńilin suraý, kóńil aıtý, kóńil bildirý, kóńilin qaldyrmaý, kóńiline tımeý t.b " Kóńil- kóńilden sý ishedi"- degen qazaq. Qoly ashyq, nıeti taza, kókiregi keń adamdy " kóńili kóldeı" degen. "Kóńil júırik pe, kók dónen júırik pe?"- degen. Árıne, kóńil. " Kóńil bir atym nasybaıdan da qalady", " Kóńil syısa, bári syıady"-- degen de bar. Kóńil shappaǵan nárseden kóp nátıje shyqpaıdy. Burynǵy qazaqtyń " Kóńilsiz k..ten kórdemshe bala týady"- degeni sol. Jaqsy, jaıly otyrysty- kóńil kóterý degen. "Kóńildes" sóziniń negizgi maǵynasy kóńili jeterlik adamdy aıtqany.
" Kóńilshek" degeni ıi jumsaq adamdy aıtqany. Asa kóńilshektik keıde abyroı ápermeıdi. Qý adam paıdasyna asyryp ketedi. " Kóńilshektiń k..i ashyq"- degen de sóz bar. Jaryqtyq Abaı " Kóńilim qaldy dostan da, dushpannan de, aldamaǵan kim qaldy tiri janda"- dep kúızeldi.
Aıtpaqshy Abaıdyń " kóńilsiz qulaq- oıǵa olaq"- degeni de bar. Metaforalyq qoldanys. Abaı " aqpa qulaqty" osylaısha túrlendirdi. Kóńilsiz qulaq - nıettiń, yqylastyń, bilmekke degen qushtarlyqtyń joqtyǵy. Qysqasy bilmekke kóńili shaban. " Kóńil shaban"- degen tirkes halyq áni " Eki jırende" bar. Shaban kóńil - shaldýar, sharshaǵysh, nemquraı, nemketti.
Kóńil - adamnyń aınasy. Ol kirlemesin, ol shytynamasyn deńiz. Ony tazartý, jamaý múmkin emes. Kóńilge qarap sóıleý- izgi, ımandy, kórgendi, mádenıetti adamnyń amaly. Óz kóńilin oılaǵan adam- ózgeniniń de kóńilin oılasa kerek- ti. Qazaqsha aıtqanda " kóńil qalmasyn, kóılek jyrtylmasyn", dostar. Tutamdaı ómirde tumadaı kóńilden qymbat ne bar?
