ٴپىتىر ساداقانى بەرۋ حيجرەتتىڭ ەكىنشى جىلى، رامازان ورازاسى پارىز ەتىلگەن جىلى مىندەتتەلدى. زەكەتتەن بۇرىن ٴپىتىر ساداقاسى ٴۋاجىپ بولدى.
ٴپىتىر ساداقاسىن بەرۋ ٴاربىر داۋلەتتى مۇسىلمان ەر مەن ايەلگە – ٴۋاجىپ. ساحيح بۋحاريدە كەلتىرىلگەن ٴبىر ريۋاياتتا ابدۋللا يبن ومار (ر.ا.) بىلاي دەيدى:
«اللا ەلشىسى قۇرمادان ٴبىر سا نەمەسە ارپادان ٴبىر ساٴ پىتىر ساداقاسىن بەرۋدى ٴار ٴبىر مۇسىلمان قۇل مەن ازاتتىعا، ايەل مەن ەركەككە، ۇلكەن مەن كىشىگە ولشەپ بەكىتتى. جانە ونى ايت نامازىنا شىقپاي تۇرىپ بەرۋدى بۇيىردى». (ٴبىر «سا» شامامەن 2 كگ 918 گرامم).
بۋحاري - №1432
قال رسول الله صلى الله عليه وسلم صاع من بر أو قمح على كل اثنين...
ٴابۋ داۋىدتە كەلتىرىلگەن ٴبىر ريۋاياتتا، پايعامبارىمىز بىلاي دەگەن: "ٴبىر سا بيداي - ەكى ادامعا (ەسەپتەلىپ بەرىلەدى)" . (ٴبىر «سا» شامامەن 2 كگ 918 گرامم).
ٴپىتىر ساداقانىڭ ٴمانى
ساحابا ابدۋللا يبن ابباس (ر.ا.) ٴپىتىر ساداقانىڭ ٴمانىن بىلاي دەپ تۇسىندىرگەن:
عَنْ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ فَرَضَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ زَكَاةَ الْفِطْرِ طُهْرَةً لِلصَّائِمِ مِنْ اللَّغْوِ وَالرَّفَثِ وَطُعْمَةً لِلْمَسَاكِينِ
«پايعامبارىمىز ٴپىتىر ساداقانى ورازا كەزىندە اۋىزدان شىققان ۇنامسىز سوزدەر مەن جاعىمسىز ىستەردەن تازارۋ ٴۇشىن ٴارى كەدەيلەرگە ىشەر اس بولسىن دەپ مىندەتتەدى...».
سونداي-اق، قۇران كارىمنىڭ "اعلا" سۇرەسىندە بىلاي دەلىنەدى:
«قَدْ أَفْلَحَ مَن تَزَكَّىٰ ﴿١٤﴾ وَذَكَرَ اسْمَ رَبِّهِ فَصَلَّىٰ
«ٴوزىن تازارتۋمەن قاتار، راببىسىن ەسكە الىپ ناماز وقىعان كىسى ٴسوزسىز قۇتىلدى».
وسى اياتتى ومار يبن ابدۋلازيز (ر.ا.) «ٴپىتىر ساداقاسىن بەرىپ، ارتىنان ايت نامازىن وقىعان كىسى ٴسوزسىز قۇتىلدى»، - دەپ تاپسىرلەگەن.
ٴحاديسشى ۋاكي يبن ٴال-جارراح تا (ر.ا.) ٴپىتىر ساداقاسىنىڭ ماڭىزدىلىعىن بىلايشا تىلگە الادى:
«رامازان ايىنداعى ٴپىتىر ساداقا – نامازداعى ٴساھۋ ساجدەسى ىسپەتتى. نامازدا جىبەرگەن قاتەلىكتى ٴساھۋ ساجدەسىن جاساۋ ارقىلى جوياتىن بولساق، ورازاداعى كەم-كەتىكتەردى ٴپىتىر ساداقاسىن بەرۋ ارقىلى تولىقتىرامىز».
ەندەشە، ٴپىتىر ساداقا بەرۋ ارقىلى ٴبىر شەتىنەن ورازا كەزىندە جىبەرىپ العان انشا-مۇنشا قاتەلىكتەرىمىزدى جۋىپ-شايىپ، كەم-كەتىگىن تولىقتىراتىن بولساق، ەكىنشىدەن، اللا ريزالىعىن ٴۇشىن مۇقتاج ادامعا جاردەم ەتكەنىمىز ٴۇشىن دە دۇنيەمىزگە بەرەكە كىرەدى. اللا تاعالا قۇراندا: «سەندەر جاقسى كورگەن نارسەلەرىڭنەن ساداقا بەرمەسەڭدەر، جاقسىلىققا قول جەتكىزبەيسىڭدەر»[4]، - دەيدى.
ونىڭ ۇستىنە، ٴپىتىر ساداقا قالتالى جانداردى جومارتتىققا باۋلىپ، وسىلايشا قوعامدا باۋىرمالدىلىق پەن جاردەم بەرۋشىلىكتى قالىپتاستىرادى.
ٴپىتىر ساداقاسى كىمدەرگە ٴۋاجىپ؟
ٴپىتىر ساداقاسىن بەرۋ - ٴاربىر ازاتتى ٴارى قالتالى مۇسىلمانعا ٴۋاجىپ. پايعامبارىمىز (س.ع.س.): «(ٴپىتىر) ساداقانى بەرۋ باي ادامدارعا مىندەتتەلەدى»، – دەگەن[5]. تۇرمىسى ناشار كىسىگە ٴپىتىر ساداقا بەرۋ مىندەت ەمەس. ايتسە دە، ساۋاپ ٴۇشىن ٴپىتىر ساداقا بەرەم دەسە، ٴوز ەركى.
بۇل جەردە «قالتالى كىسى» دەپ، نەگىزگى قاجەتتىلىگىنەن تىس 85 گرامم التىنعا تەڭ كەلەتىن ارتىق دۇنيە-مۇلكى بار مۇسىلمان ادامدى ايتامىز. دالىرەك ايتقاندا، الدەكىمنىڭ تىرشىلىگىنە قاجەتتى دۇنيەلەرىنەن تىس «85 گرامم التىنعا» تەڭ كەلەتىن قانداي دا ٴبىر ارتىق، قاجەتىنە قولدانبايتىن مۇلىككە يە بولسا، وعان ٴپىتىر ساداقاسىن بەرۋ پارىز. مىسالى: ٴبىر كىسىنىڭ ەكى اۆتوكولىگى بار دەلىك. ٴبىرىن ٴوزى جانە وتباسى مىنسە، ەكىنشىسى قاجەتسىنبەي جاي تۇر دەلىك. مۇنداي جاعدايدا، اۆتوكولىك يەسىنە ٴپىتىر ساداقاسىن بەرۋى - ٴۋاجىپ. كۇندەلىكتى ىشىم-جەمىنەن، كيىم-كەشەگىنەن، وتباسىنىڭ ٴناپاقاسىنان ارتىلىپ جينالعان اقشانىڭ مولشەرى 85 گرامم التىنعا جەتكەن بولسا دا ۇكىم سول[6].
ٴپىتىر ساداقانى كىمدەر ٴۇشىن بەرەدى؟
1. ٴپىتىر ساداقانى وتاعاسى ٴوزى ٴۇشىن جانە باليعاتقا تولماعان جاس بالالارى ٴۇشىن جەكە-جەكە ەسەپتەپ بەرەدى.
2. ايەلى، ۇلكەيگەن ۇل-قىزدارى، اتا-اناسى، اتا-اجەسى، تۋعان-تۋىستارى، باۋىرلارى، جاتىرداعى ٴالى دۇنيەگە كەلمەگەن بالاcى ٴۇشىن ٴپىتىر بەرۋ مىندەتتەلمەيدى[7]. ٴبىراق، ساۋاپ ٴۇشىن ايەلى مەن ۇلكەيگەن ۇل-قىزدارىنا دا ەسەپتەپ بەرەم دەسە، ٴوز ەركى. ازىرەتى وسمان مىنگەن اتى ٴۇشىن دە ٴپىتىر ساداقا بەرگەندىگى دەرەكتەردە ايتىلعان[8].
3. ساۋاپ ىزدەگەن جانعا ٴوزىنىڭ قاراۋىنداعى ۇلكەيگەن بالالارى مەن ايەلى ٴۇشىن دە بەرۋىنە بولادى[9][10].
4. اقىل ەسى دۇرىس ەمەس كەدەي اتا-اناسى مەن اقىل ەسى دۇرىس ەمەس ۇلكەن بالالارىنىڭ ورنىنا ٴپىتىر بەرۋگە دە مىندەتتەلەدى[11].
5. باقۋاتتى ٴايەل تەك ٴوزى ٴۇشىن ٴپىتىر ساداقاسىن بەرەدى. باسقا جاقىندارى ٴۇشىن، ولاردىڭ اتىنان ٴپىتىر ساداقا بەرۋگە مىندەتتەلمەيدى. ايەل كىسى ٴوزىنىڭ كىشكەنتاي بالالارى ٴۇشىن بەرۋگە مىندەتتى ەمەس. دەگەنمەن، ساۋاپ ٴۇشىن بەرىپ جاتسا ول باسقا.
6. ٴپىتىر ساداقاسىن بەرۋ مىندەتتەلگەن كىسى ساداقاسىن بەرمەي تۇرىپ قايتىس بولسا، ارتىندا قالعان دۇنيەسىنەن ەسەپتەپ بەرۋ شارت ەمەس. دەگەنمەن، مۇراگەرلەرى ساۋابى تيە بەرسىن دەپ، بەرىپ جاتسا، رۇقسات[12]. بۇل - ايت كۇنىنەن بۇرىن قايتىس بولعان ادامعا قاتىستى.
7. ٴپىتىر ساداقانى ايت كۇنى تاڭ اتىسىمەن بەرۋ ٴۋاجىپ بولعاندىقتان، ايت كۇنى قايتقان جاننىڭ تۋىستارى ارتىندا قالعان مالىنان وتەيدى. (كەدەي كىسى ٴۇشىن شارت ەمەس).
8. انا قۇرساعىنداعى بالاعا ٴپىتىر ساداقا بەرىلمەيدى.
ٴپىتىر ساداقانىڭ مولشەرى
ٴپىتىر ساداقاسىن ٴتورت نارسەنىڭ كەز-كەلگەن بىرەۋىنىڭ وزىنەن نەمەسە قۇنىنان بەرىلەدى.
1. بيداي نەمەسە بيداي ۇنىنىڭ ٴۋاجىپ بولعان مولشەرى: 1 كگ 459 گرامم نەمەسە وسى مولشەردىڭ قۇنى.
2. ارپا نەمەسە ارپا ۇنىنىڭ ٴۋاجىپ بولعان مولشەرى: 2كگ 918 گرامم نەمەسە وسى مولشەردىڭ قۇنى.
3. قۇرعاتىلعان ٴجۇزىمنىڭ ٴۋاجىپ بولعان مولشەرى: 2كگ 918 گرامم نەمەسە وسى مولشەردىڭ قۇنى.
4. قۇرعاتىلعان قۇرمانىڭ ٴۋاجىپ بولعان مولشەرى: 2كگ 918 گرامم نەمەسە وسى مولشەردىڭ قۇنى[13].
وسى جەردە مىنانى ەسكەرگەن ٴجون: كەدەيلەردىڭ كەز-كەلگەن قاجەتىنە ىڭعايلى بولعاندىقتان ٴتىزىپ وتكەن داقىلداردىڭ ٴوزىن ەمەس، اقشالاي قۇنىن بەرۋ – ابزال. بۇعان دالەل ساحابا مۋعاز يبن ٴجابال يەمەن حالقىنان ٴپىتىر ساداقا رەتىندە، ٴارى ولارعا جەڭىل ٴارى مەدينەدەگى مۋحاجير ساحابالارعا قايىرلى بولادى دەپ، ارپانىڭ ورنىنا كيىم العانى ساحيح بۋحاريدە ريۋايات ەتىلەدى[14].
(ەسكەرتپە: بيىلعى جىلعى (2016) ٴپىتىر ساداقانىڭ مولشەرى ادام باسىنا 200-دەن دەپ بەلگىلەندى).
ٴپىتىر ساداقانىڭ بەرىلۋ ۋاقىتى
ٴپىتىر ساداقانىڭ بەرىلۋى - ورازا ايت كۇنى تاڭ اتىسىمەن ٴۋاجىپ بولادى. (ودان ەرتە بەرسە دە بولادى). ٴتۇرلى سەبەپتەرمەن اتالمىش مەرزىمنەن قانشا كەشىكتىرىلسە دە، ٴپىتىر ساداقا مىندەتتى تۇردە بەرىلۋى ٴتيىس.
ايت كۇنى كەلمەي تۇرىپ تا، رامازان ايى ىشىندەگى كۇندەردىڭ بىرىندە بەرۋگە بولادى. (حالىق اراسىندا ٴپىتىر ساداقاسىن رامازان ايىنىڭ ٴۇشىنشى ون كۇندىگىندە بەرۋ ادەتكە اينالعان).).
ٴپىتىر ساداقانى ايت نامازى باستالماي تۇرىپ بەرۋ – مۇستاحاب. ويتكەنى، پايعامبارىمىز ٴپىتىر ساداقانى ايت نامازىنا شىقپاي تۇرىپ بەرەتىن بولعان[15]. پايعامبارىمىز (س.ا.ۋ.): «وسىنداي كۇندە (ايت مەيرامى كۇنى) كەدەيلەردى قايىر ساداقا تىلەۋگە مۇقتاج ەتپەڭدەر»، – دەگەن. بۇكىل ەل قۋانىپ، تويلايتىن مەيرام كۇنىندە بەرىلگەن ٴپىتىر ساداقاعا قاجەتتى نارسەلەرىن الۋ ارقىلى كەدەيلەردىڭ دە جۇرت قاتارلى جادىراۋىن كوزدەيدى ٴدىنىمىز[16].
ٴپىتىر ساداقاسىن كىمدەرگە بەرەدى؟
قۇران كارىمدە ايتىلعان زەكەت بەرىلەتىن ورىندارعا ٴپىتىر ساداقانى دا بەرسە بولادى. ولار: 1. پاقىرلار; 2. مىسكىندەر; 3. زەكەت جيناۋعا تاعايىندالعان ارنايى ادامدار; 4. كوڭىلدەرى ٴجىبىتىلۋى ماقسات ەتىلگەندەر; 5. قۇلداردى ازات ەتۋگە; 6. قارىزعا باتقاندار; 7. اللاھ جولىنداعىلار; 8. قارجىلارى ٴبىتىپ، جولدا قالعاندار[17].
پاقىر دەپ، نيساپ مولشەرىنە جەتەتىن بايلىعى جوق ادامدارعا ايتىلسا، مىسكىن دەپ – تۇگى جوق ادامدارعا ايتادى.
قارىزعا باتقاندار دەپ، قارىزىنان تىس نيساپ مولشەرىندەگى دۇنيەگە يە بولماعان ادامدى ايتامىز.
جولدا قالعاندار دەپ، نەگىزگى تۇرعىلىقتى جەرلەرىندە اقشالارى بار بولا تۇرا، جولشىباي اقشاسىز قالىپ، ەلىنە جەتە الماي قالعان كىسىلەردى ايتامىز.
بۇلارمەن قاتار الىس-جاقىن تۋعان-تۋىستارى، باۋىرلارى اراسىنداعى تۇرمىسى-ناشار كىسىگە دە ٴپىتىر ساداقاسىن بەرۋىنە بولادى. ٴتىپتى ولارعا بەرۋ - وزگەلەرگە بەرگەننەن ەكى ەسە ساۋابى كوپ. ويتكەنى پايعامبارىمىز (س.ا.ۋ.) ٴوزىنىڭ ٴبىر حاديسىندە: «ساداقانى تۋىسىنا بەرگەن ادامعا ەكى ساۋاپ بار: ٴبىرى - تۋىستىق ساۋابى، ەكىنشىسى - ساداقا ساۋابى»، - دەگەن[18].
الايدا، ٴپىتىر ساداقاسىن ٴوزىنىڭ تۋعان اتا-اناسىنا، اتا-اجەسىنە، ايەلىنە، ٴوزىنىڭ ۇل-قىزدارىنا، ولاردان تۋعان نەمەرەلەرىنە بەرمەيدى.
[1] بۋحاري - №1432
[2] ٴابۋ ٴداۋىد - №1619 حاديس.; قال رسول الله صلى الله عليه وسلم صاع من بر أو قمح على كل اثنين...
[3] ٴابۋ ٴداۋىد - №1371 حاديس.
[4] ٴالي عيمران سۇرەسى – 92 ايات.
[5] فاتحۋل باري، كيتابۋز زاكات – 1432 حاديس تۇسىندىرمەسى.
[6] ٴال-بينايا شارحۋل حيدايا – 3/484 بەت.
[7] يمام مۇحاممەد:ٴال-اسل – 2/215 بەت.
[8] ٴال-ايني، ٴال-بينايا – 3/489 بەت.
[9] ٴبادايع – 2/539-540 بەت.; حيدايا: ٴبابۋ ساداقاتيل فيتر.
[10] ٴال-فاتاۋا ٴال-ھينديا – 1\212 بەت; ٴال-مۋحيت – 2/412 بەت.
[11] ٴاس-سامارقاندي: تۋحفاتۋل فۋقاحا – 1/336 بەت. تاتارحانيا – 2/425 بەت.
[12] ٴال-فاتاۋا ٴال-ھينديا – 1\213 بەت; مۋحتاسارۋ ات-تاحاۋي – زاكاتۋل فيتر.
[13] م. يسا ۇلى، ق. جولدىباي ۇلى: يسلام عىلىمحالى – ٴپىتىر ساداقا.
[14] ساحيح بۋحاري – ٴبابۋ ٴالارز فيز زاكات (تاليقان)
[15] ٴال-مارعيناني، حيدايا – 1/297 بەت.
[16] م. يسا ۇلى، ق. جولدىباي ۇلى: يسلام عىلىمحالى – ٴپىتىر ساداقا.
[17] تاۋبە، 60.
[18] بۋحاري، زاكات.; يبن ٴماجا، زاكات
