مۇسىلمان جانە ۋاقىت
دىنمۇحاممەد سمانوۆ
ۇيىمدە زاعيپ بار
حاليمە كارابۋلۋت
ۋا الەيكۋم اسسالام!
شىنتۋايتىندا، اللا تاعالا ايەل زاتىن سۇلۋلىقتى ەرەكشە جاقسى كورەتىن ەتىپ جاراتقان. قاسيەتتى قۇراندا: «ساندىك بۇيىمدار، اشەكەيلەر ىشىندە بويجەتىپ...[1]» – دەپ، ايەلدىڭ بالا كەزىنەن زەرگەرلىك بۇيىمدارعا جانە اشەكەي زاتقا اۋەس بوپ وسەتىندىگى ايتىلادى. راسىندا، دىنىمىزدەگى ٴاربىر ۇكىم – ادام بالاسىنىڭ بولمىسىنا ساي. يسلام شاريعاتى ايەل زاتىنا ساندىك جانە اشەكەي زاتتىڭ بارلىعىنا دەرلىك رۇقسات بەرەدى.
يبن قۋداما: «ايەل بالاسىنا التىن، كۇمىس جانە اسىل تاستاردان جاسالعان مويىن، قول، قۇلاق جانە باسقا دا ادەت-عۇرپىندا قالىپتاسقان بىلەزىك، ساقينا، سىرعا سياقتى اشەكەي بۇيىمدى تاعۋىنا بولادى. الايدا، ادەت-عۇرپىندا بولماعان جانە ەر كىسىگە ۇقساپ كەتەتىن بولسا، تىيىم سالىنادى[2]»، – دەپ جازعان.
تۇيىندەي ايتقاندا، فيقھ عالىمدارى ايەلگە ادەت-عۇرىپتا قالىپتاسقان، ىسىراپشىلدىق بولمايتىن سونىمەن بىرگە ەر ازاماتقا ۇقساپ كەتپەيتىن دارەجەدە شەكەگە تاعىلاتىن – شەكەلىك; سامايعا تاعىلاتىن – سىرعالىق، ايشىق، جاق مونشاق، سىرعا; ماڭدايعا تاعىلاتىن – كۇمىس تەڭگەلەر، شىرماۋىق; قۇلاققا تاعىلاتىن – سىرعا، بەت مونشاق; مۇرىنعا تاعىلاتىن – زەرە، زەرەن، زەيىر، زەر; بۇرىمعا تاعىلاتىن – شاشباۋ، شاشقاپ، شولپى، شاشقا تاعاتىن – تۇيرەۋىشتەر، شاشمونشاق; مويىنعا تاعىلاتىن – القا، بويتۇمار، مونشاق، تۇمارشا، ايكەل، ٴدىلدا القا، تۇمار; كەۋدەگە تاعىلاتىن – وڭىرجيەك، تۇيرەۋىش; قولعا تاعىلاتىن – بىلەزىك، ٴمور، ساقينا، بالداق، جۇزىك; كيىمگە تاعىلاتىن – تۇيمەلەر، قاپسىرمالار، جاپسىرمالار، بەلدىك، بەلبەۋ، تانا، تاناكوز، تال مونشاق اشەكەي جانە ٴسان بۇيىمداردى تاعۋعا بولۋى جونىندە ٴبىراۋىزدان قۇپتاعان.