مۇسىلمان جانە ۋاقىت
دىنمۇحاممەد سمانوۆ
ۇيىمدە زاعيپ بار
حاليمە كارابۋلۋت
ۋاعالەيكۋمۋسسالام! قايتىس بولعان كىسىنى كومگەندە ٴقابىردىڭ ۇستىندەگى قازىلعان توپىراعىن «ٴتاسنيم»، ياعني تۇيەنىڭ وركەشى ٴتارىزدى دوڭەس ەتىپ، جەردەن ەڭ كەمى ٴبىر قارىس نە ودان ٴبىرشاما بيىكتەۋ ۇيەدى. ول توپىراق قابىردەن قازىلعان توپىراقتىڭ ٴوزى بولۋى كەرەك، ودان باسقا توپىراق اكەلىپ ٴۇيۋ – ماكرۇھ. ساحيح بۇحاريدە ريۋايات ەتىلگەن حاديستە تابيعين سۋفيان يبن دينار: «پايعامبارىمىزدىڭ ٴقابىرىن «ٴتاسنيم» ٴتارىزدى (تۇيەنىڭ وركەشى ٴتارىزدى) ەكەنىن كورگەن»[1].
ال ٴقابىر ۇستىنە مازار تۇرعىزۋ – ماكرۇھ (حارامعا جاقىن)[2]. ويتكەنى، ساحيح مۋسليمدە كەلگەن حاديستە ساحابا ٴجابيردىڭ ايتۋى بويىنشا: «پايعامبارىمىز (س.ا.ۋ) ٴقابىر ٴۇستىن گيپسپەن سىلاۋدى، قابىرگە وتىرۋدى جانە وعان مازار تۇرعىزۋدى تىيعان»[3] ، – دەيدى ساحابا. بۇل ٴحاديستىڭ تيرميزيدە كەلگەن نۇسقاسىندا بىلاي دەلىنەدى: «پايعامبارىمىز قابىرلەردى گيپسپەن سىلاۋدى، قابىرگە جازۋ جازۋدى، وعان مازار تۇرعىزۋدى جانە ونى اياقپەن باسۋدى تىيدى»[4]. وسى حاديسكە قاراي وتىرىپ يمام اعزام ٴابۋ حانيفا قابىرگە مازار تۇرعىزباق تۇگىلى، ٴتىپتى، بەلگى قويۋدى دا ماكرۇھ ساناسا، يمام ٴابۋ يۋسۋف جازۋدى دا ماكرۇھ دەگەن[5]. دەگەنمەن، ٴابۋ داۋىدتە كەلگەن حاديستە پايعامبارىمىزدىڭ ٴسۇت باۋىرى وسمان يبن ٴمازعۋن قايتىس بولعاندا اللانىڭ ەلشىسى ونىڭ باسىنا تاس قويىپ بىلاي دەدى: «مەن بۇل بەلگىدەن باۋىرىمنىڭ ٴقابىرىن بىلەتىن بولام جانە قايتىس بولعان تۋىستارىمدى ونىڭ قاسىنا جەرلەيمىن»[6]. وسى حاديسكە سۇيەنە وتىرىپ كەيىنگى عالىمدار قاجەتتىلىك تۋىنداپ جاتسا، ٴقابىردىڭ باسىنا بەلگى قويىپ، وعان جازۋدىڭ ەش تەرىستىگى جوق دەگەن توقتامعا كەلگەن[7].
ەندەشە، ٴسىزدىڭ تۋىسىڭىز ٴقابىر باسىنا ٴزاۋلىم كەسەنە تۇرعىزعاننىڭ ورنىنا، قابىردە جاتقان كىسىنىڭ اتىنان ساداقا بەرگەنى دۇرىس. بۇلاي جاساۋ ارقىلى ٴبىر شەتىنەن ىسىراپشىلدىقتان بويىن اۋلاق ۇستاعان بولسا، ەكىنشىدەن، ساداقا بەرۋ ارقىلى ولگەن كىسىگە پايداسىن تيگىزەدى. وكىنىشكە قاراي، قازىرگى تاڭدا ەلىمىزدىڭ كەي وڭىرلەرىندە قابىرلەرگە ٴزاۋلىم ۇيلەر تۇرعىزىپ جاتادى. كەيدە بۇل نارسە باسەكەلەستىككە دەيىن بارىپ، داراقىلىققا ۇلاسادى. بۇنىڭ مايىتكە ەش تيەر پايداسى جوعىن، قۇر اقشا شاشۋ ەكەنىن ەسكەرمەيمىز. سول اقشانى كورشى-قولان، جەكجات-جۇراعات اراسىندا تۇرمىسى تومەن جاندارعا بەرسە، الدەقايدا دۇرىس بولار ەدى.