ەكسترەميزم – ساياساتتاعى ەڭ شەتىن فورما مەن ٴتاسىل رەتىندە جاس دەموكراتيا ٴۇشىن عانا ەمەس، سونداي-اق دامىعان دەموكرا­تيا­لىق ەلدەر ٴۇشىن دە قاتەرلى دەرت. وكىنىشكە قاراي، ەكسترەميزم پروب­لەماسى قازاقستان ٴۇشىن ٴجا­نە تۇتاستاي العاندا، بۇكىل ور­تا­لىق ازيا ٴۇشىن كوكەيكەستى بو­لىپ تابىلادى. قارۋ-جاراقتىڭ جانە ەسىرتكىنىڭ زاڭسىز ساۋداسى، اۋعانستاننان ەسىرتكى ترافيگى، جيىلەپ كەتكەن تەررورلىق اكتىلەر مەن تەررورشىلاردىڭ قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى قىزمەت­كەر­لە­رىنە اشىق شابۋىلى، ٴدىني جانە ۇلتتىق ەكسترەميزم – وسىنىڭ بار­­لىعى جينالا كەلىپ، دەمو­كرا­تياعا ايتارلىقتاي جاڭا سىن-قا­تەرلەر مەن قاۋىپتەر تۋعىزىپ وتىر. اقش اسكەرلەرى مەن ناتو-نىڭ وزگە دە اسكەري كۇش­تەرى اۋعانستاننان شىعارىل­عان­نان كەيىن ەكسترەميزم پروب­لە­ما­سى بۇكىل ورتالىق ازيا وڭىرىندە ۋشىعا ٴتۇسۋى ىقتيمال. 

تاۋەلسىزدىكتىڭ 20 جىلىندا ٴبىز نارىقتىق ەكونوميكا مەن سايا­سي دەموكراتيا قۇرۋدا اۋىز تول­تى­رىپ ايتارلىقتاي تابىس­تارعا قول جەتكىزدىك. ٴبىراق، ەكىنشى جاعىنان، قوعامنىڭ الەۋمەت­تىك كۇرت جىكتەلۋى، بايلار مەن كەدەيلەر ارا­سىن­داعى الشاق­تىق­تىڭ ۇلعايا ٴتۇسۋى، قوعامنىڭ ٴبىر بولىگىنىڭ مارگي­نال­دانۋى، اۋىل تۇرعىندارىنىڭ قا­لاعا جاپپاي ميگراسياسى – وسى­نىڭ بارلىعى ٴارتۇرلى الەۋمەتتىك جانە ساياسي جانجالدار تۋعىزاتىن قۇبى­لىس­تار بولىپ وتىر.

الەمدىك قارجى داعدارىسى وسى پروبلەمالاردى مەيلىنشە ۋشىقتىرا ٴتۇستى. سوڭعى جىلى ەلىمىز بۇرىن ەشقاشان بول­ماعان تەرروريزم پروبلەماسىمەن بەت­پە-بەت كەلدى. تەررورشىلار، ادەت­تەگىدەي، پە­ني­تەنسيارلى ٴجۇ­يە­دەن شىعىپ، سول پەني­تەن­سيار­لى جۇيە ار­قى­لى ٴدىني ەكس­ترە­ميس­تەردىڭ كۇشتى ناسيحاتتىق «ٴتار­بيەسىنەن» ٴوتتى.

بۇل جەردە ٴدىن بار بولعانى بۇركەمە عانا. مەن كەشەگى پلە­نارلىق ماجىلىستە ٴدىني تەرروريزم جوق، ول جالپى بار نارسە دەپ مالىمدەگەن ياگلاند مىر­زا­نىڭ پىكىرىمەن تولىقتاي كەلىسەمىن. تەر­رورشىلاردىڭ ماقساتى – وزدە­ٴرى­ٴنىڭ تالاپتارىن ىلگەرىلەتۋ ٴۇشىن  حالىقتى ٴقورقىتىپ-ۇر­كىتۋ، قو­عام­دا قورقىنىش تۋىن­داتۋ.

ارينە، مۇنداي جاعدايدا قو­عامدىق پىكىردى العا تارتا وتى­رىپ، ساياسي رەجىمدى قاتاڭداتۋدى، ازاماتتاردىڭ قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارىن شەكتەيتىن ٴتو­تەنشە جاعدايلار ەنگىزۋدى تالاپ ەتەتىن بيلىكتىڭ جوعارى ەشە­لون­دارىنداعى ساياسي كۇشتەر اركەز تابىلادى. 

تەرروريزممەن كۇرەستى جەلەۋ ەتىپ، ٴاۆتوريتاريزمدى كۇشەيتۋگە جانە دەموكراتيانى شەكتەۋگە بو­لادى. بىزدە دە مۇنداي ٴجايت­تەر كەزدەستى. ماسەلەن، ەشقانداي تىكەلەي سايلاۋسىز مەملەكەت باس­شى­سىنىڭ وكىلەتتىگىن 2020 جىلعا دەيىن ۇزارتۋ تۋرالى ارە­كەتتەر كو­ٴرىنىس بەردى. ٴبىراق، اقىر اياعىندا، پرەزيدەنت نازاربايەۆ بۇل يدەيادان باس تارتىپ، كەزەكتەن تىس پرەزيدەنتتىك سايلاۋ جا­ريالادى. ول باسەكەلەستىك جاع­دايىندا ٴوتتى. 

دەموكراتيا جولىنداعى ٴبۇ­كىلالەمدىك فورۋمعا قاتىسۋ با­رى­سىندا مەن مىناداي وي ٴتۇي­ٴدىم: قانداي دا ٴبىر كۇردەلى جاع­داي قالىپتاسپاسىن،  قانداي دا ٴبىر جاڭا قاۋىپتەر مەن سىن-قا­تەر­لەر پايدا بولماسىن، – ەش­قانداي جاعدايدا سايلاۋ، ٴسوز بوستاندىعى، ازاماتتىق باستامالار سياقتى دەموكراتيالىق قۇن­دىلىقتاردان باس تارتۋعا بول­مايدى. اۆتوريتارلى دەمو­كرا­تيالىق ەمەس رەجىمدەر، ادەتتە، ٴوز جۇيەلەرى ٴۇشىن قاۋىپتەر مەن سىن-قاتەرلەردى وزدەرى تۋىن­دا­تا­دى. جانە كەرىسىنشە، ەركىن، دە­مو­كراتيالى جانە اشىق قوعام – تەرروريزم مەن ەكسترەميزم با­سيللالارى وزدەرىن جايسىز سەزىنەتىن قۋاتتى سۇزگى سەكىلدى. جال­پىسىندا، بيلىك پەن حالىقتىڭ كەرى بايلانىسىنسىز ٴبىز بۇل قاۋىپ-قاتەرلەرگە لايىقتى جا­ۋاپ قايتارا المايمىز. ال مۇن­داي كەرى بايلانىستى تەك دەموكراتيا عانا بەرە الادى. 

مەن بارلىق دەموكراتيا جو­لىنداعى بۇكىلالەمدىك فورۋمعا قاتىسۋشىلارعا ويتامىزىق بو­لار­لىقتاي دەڭگەيدە سويلەگەن ٴسوز­دەرى ٴۇشىن ريزاشىلىعىمدى ٴبىل­دىرەمىن. شەشەندەردىڭ تاقى­رىپتى جاقسى مەڭگەرگەندىگى عانا ەمەس، سونداي-اق دەموكراتيا مەن جاڭا تاۋەلسىز مەملەكەتتەر جانە اراب الەمىنىڭ تاعدىرىنا، پلا­نە­تامىزدىڭ وزگە دە ىستىق نۇك­تە­لەرىندەگى جاعدايلارعا الاڭ­داي­تىندارى ناقتى سەزىلدى.
مەن بۇكىلالەمدىك فورۋم ما­تەريالدارى تەمىرقازىعى ناق دەموكراتيا بولىپ تابىلاتىن قا­زاقستاندى ودان ٴارى جاڭعىرتۋدا ۇسىنىمدامالار مەن ۇسىنىستار رە­تىندە پايدالانىلاتىنىنا نىق سەنىمدىمىن. قازاقستاندا وسى­دان 20 جىل بۇرىن جان با­سىنا شاق­قانداعى ٴىجو جىلىنا 600 دول­لاردى قۇرايتىن. ٴقازىر جىلىنا 12 مىڭ دوللار. بۇل ور­تاشا­ەۋ­روپالىق ەلدەگى دەڭگەي­مەن تەڭ. 

بۇل ناقتى بەلگىلەنگەن لي­بە­رالدى ەكونوميكالىق رەفور­ما­لار­دىڭ عانا ەمەس، سونداي-اق تمد-نىڭ باسقا ەلدەرىنە قا­را­عاندا ايتارلىقتاي جوعارى تۇر­عان ەلىمىزدەگى ساياسي دە­مو­كرا­تيا­نىڭ دەڭگەيى ناتيجەسىندە مۇمكىن بولدى. قازاقستاننىڭ ەقىۇ-مەن تىعىز ىنتىماقتاستىعى (ەس­تەرىڭىزدە بولسا، قازاقستان وسى­دان ەكى جىل بۇرىن وسى ٴىرى حالىقارالىق ۇيىمعا ٴتوراعالىق ەتتى)، ەۋروپاعا قاراي ين­تەگ­را­سيا­لانۋى ەلىمىزدىڭ ەشقاشان دەموكراتيا جولىنان اينى­ماي­تى­نىنىڭ قۋاتتى ىرگەتاسى بولىپ تابىلادى.