Negîzî bûl sırqatqa bas kiîmnîñ qatısı joq jâne onımen tek balalar ğana auırmaydı.

1. Bas kiîm kimey jürse meningitke şaldığadı

Bûl ata-analardıñ tîlazar balaların qorqıtatın süyîktî âpsanası. Bûl bîzdîñ suıqta — suıq tiedî, qattı suıqta — qattı suıq tiedî, köbînese meningitke şaldığadı degen tüsînîgîmîzge baylanıstı. Bîraq şın mânînde olay emes.

Meningit — mi nemese jûlın qabığınıñ qabınuı. Mûnday qabınudıñ sebepterî:

• Virustar. Meningit tûmau, ûşıq, qızılşa, parotittîñ (qûlaq tübî bezderînîñ şoşınuı) asqınuınan payda boluı mümkîn.
• Bakteriyalar. Auru tudıratın «arnayı» meningokokk bakteriyaları boladı. Onıñ üstîne basqa da bakteriyalıq jûqpalar, mısalı tuberkulez, pnevmokokk jâne gemofildî jûqpalar da meningittîñ meñdey tüsuîne alıp keledî.
• Qarapayım sañırauqûlaqtar men parazitter. Ağzalardıñ mûnday türlerînîñ bârî ağzada emdeluî qiın meningit sırqatın tudıradı.

Meningit köbînese aua-tamşılı jolmen berîledî. Bîraq keybîr bakteriyalar men qarapayım parazitter ağzağa jûqpalı su nemese tamaq arqılı enuî mümkîn.

Qûlaq mûzdağanda nemese jalañbas jürgende meningit berîlmeydî.

Alayda, eger qattı jaurap qalğan sebeptî immundıq qorğanıs âlsîrese jâne dâl sol sâtte ağza bakteriyamen nemese viruspen betpe-bet kelîp qalsa,  meningitke şaldığu qaupî payda boladı.

2. Meningitten adam ölmeydî

Bûl da ötîrîk. Meningit – öte qauîptî sırqat. Ârine, köp jağdayda ol aurudı qozdıruşığa jâne nauqastıñ jağdayına baylanıstı. Virustı meningitter bakterialıq meningitke qarağanda cırqatı jeñîlîrek ötedî.

Bakteriyalar âserînen payda bolğan meningitter keyde öte qauîptî jağday — sepsiske alıp keledî. Bûl kezde meningokokktar öte qauîptî boladı. Olar tez meñdep ketetîn meningit tudıradı da, adam bîrneşe sağattıñ îşînde ölîp ketuî mümkîn.

Sırqattıñ auır ötuîne baylanıstı bakteriyalı meningitke şaldıqqan ârbîr onınşı adam qaytıs boladı.

3. Meningit – balalardıñ sırqatı

Joq, meningitpen balalar da, eresekter de auıradı. Bîraq kîşkentay balalardıñ, kârî kîsîlerdîñ jâne immunitetî tömendep ketken (VİÇ-jûqpası nemese himiyalıq em saldarınan) adamdarıñ bûl sırqatqa şaldığu qaupî joğarı. Onıñ üstîne kîşkentay balalarğa, köbînese oğan qarsı ekpe salınbaydı. Nâtijesînde, olar eresekterge qarağanda on ese jiî auradı.

Meningit jaña tuğan, âlî bîr ayğa da tolmağan nâreste üşîn öte qauîptî. Kelesî qauîptî jas — sâbidîñ üşten segîz ayğa deyîngî kezeñî. 

4. Meningit – bastıñ qattı auruı

Rasımen de bas auruı — meningittîñ negîzgî belgîlerînîñ bîrî. Bîraq, tek bûl ğana emes. Sırqattıñ ötuî ârtürlî boluı mümkîn. Öytkenî, ol meningittîñ tuu sebebîne baylanıstı.

Balalar men eresekterde de sırqat ârtürlî ötuî mümkîn. Balalardıñ meningitî eresekterdîkîne qarağanda qauîptîrek. Öytkenî onı kîşkentay balalardan, âsîrese tîlî şıqpağan nemese oyın ayta almaytın balalardan anıqtau qiın.

Balalardağı meningittîñ jalpı belgîlerî:

• Mazasızdıq.
• Tamaqtan bas taru.
• Joğarı temperatura.
• Âlsîzdîk, sılbırlıq, ûyqışıldıq.
• Qûsuı mümkîn.

Yağni, bûl belgîler âdettegî suıq tiiuden ulanuğa deyîngî kez kelgen sırqat kezînde de payda boluı mümkîn.

Eresekterdegî meningit belgîlerî:

• Joğarı temperatura.
• Bas auruı.
• Moyın bûlşıqetterînîñ qataiuı. Qataiu – denenîñ ikemge kelmey, sîresîp qaluı. Nauqas bîr qalıptı jatadı, oğan moynın bûrau qiınğa soğadı.
• Jarıqtan jasqanu. Jarıq közdî tîtîrkendîrîp, bas auruın küşeytedî.
• Adamdı oyatıp aludıñ özî qiın bolatın ûyqışıldıq.
• Jürek aynu jâne qûsu.

Meningokokk jûqpasınıñ negîzgî belgîsî – özîne tân gemorragikalıq börtpe. Mûnday börtpeler qan tamırlarınıñ jarıluına nemese kögeruge ûqsaydı. Olar âuelî jûldızşağa ûqsas kîşkentay bolıp, keyîn bîrtîndep ülkeyîp, daqqa aynaladı. Eger onday börtpenîñ üstîn bassa, ol ağarmaydı.

Keyde sırqattı anıqtau üşîn «staqan âdîsîn» qoldanadı. Ol üşîn möldîr staqandı alıp, onımen börtpe şıqqan terînîñ üstîn basu kerek. Eger daq âynektîñ arğı jağınan körînîp tûrsa, em-şarasın tezîrek bastap ketu üşîn jedel jârdem şaqırğan jön.

Dispetçerge nauqasta sonday börtpe bar ekenîn aytu mañızdı. Bûl tez arada âreketke köşuge kerek erekşe jağday.

5. Meningittîñ emî joq

Bârî meningittîñ türîne baylanıstı.

• Virustı meningitter âdette özdîgînen ketedî. Öytkenî virusqa qarsı âserlî dârîler köp emes. Eger meningit, mısalı tûmau nemese ûşıq virusınan payda bolğan bolsa, onda dârîgerler arnayı virusqa qarsı dârîlerdî qoldanuı mümkîn. Bîraq bûl erejeden görî erekşe jağdayğa köbîrek keledî.
• Bakterialdı nemese sañırauqûlaqtı meningitter antibiotikterdîñ kömegîmen emdeledî.

Qalay bolğanda da meningittî dârîgerdîñ baqılauımen emhanada emdeydî. Antibiotikterden özge infuziyalıq em-şarası – su teñgerîmîn ûstap tûruğa kömektesetîn qorektîk erîtîndîlerdî engîzudî de qoldanadı. Sonday-aq midıñ îsînuîn tömendetetîn dârîler, tınıs alu kezînde qiındıq tusa, ottegî maskaların tağayındaydı. Nauqasqa jeñîl bolu üşîn aurudı basatın jâne qûsudı toqtatatın dârîlerdî paydalanadı.

6. Meningitpen tek kedey elderde auıradı

Tîrşîlîk etu deñgeyî tömen keybîr elderde meningitpen rasında köbîrek jâne jiîrek auıradı. Negîzî, meningit — sirek kezdesetîn jûqpa. Bîraq onıñ bar ekenîn ûmıtıp ketuge de bolmaydı.

Eresekterdîñ 5-ten 10%-î meningokokk taratuşı, bîraq onımen auırmaydı. Esesîne, basqalarğa jûqtıruı mümkîn. Eger adamdar bîr-bîrîmen tığız tîrşîlîk etetîn bolsa, onda onı taratuşılardıñ sanı 60%-ğa deyîn artadı. Sondıqtan sırqattı jûqtırıp alu qaupî şağın aymaqta köp adamnıñ jinalatın jerlerde: balabaqşalarda, mektepterde, kazarmalarda joğarı boladı.

7. Meningitke qarsı ekpe joq

Meningittîñ barlıq qozdıruşılarınan 100% qorğaytın ekpe bolmaydı. Bîraq keybîr virustar men bakteriyalarğa qarsı ekpeler boladı.

Meningokokkqa qarsı ekpe

Meningokokktar — atauı aytıp tûrğanday meningit tudıratın bakteriyalar. Bûl bakteriyalardıñ bîrneşe türî boladı. Olardıñ bîreuînen nemese bîrneşeuînen qorğaytın ekpeler boladı. Qazaqstanda meningokokka qarsı profilaktikalıq ekpe mîndettî ekpeler tîzîmîne enbeydî. Tek epidemiologiyalıq körsetkîşter (auru taralğan jerde) boyınşa ğana ekpe salınadı. Jâne jedel qızmetke jîberîletîn âskerge şaqırılğandarğa ekpe saldıruğa keñes beredî. Bîraq jeke ortalıqtada balalarğa da, eresekterge de ekpe sadırıp aluğa boladı.

Pnevmokokkqa qarsı ekpe

Pnevmokokk meningittîñ sebebî boluı mümkîn. Bûl ekpenîñ ûlttıq küntîzbege engîzîlgenîne köp bola qoyğan joq. Demek, mûnı balalarğa jospar boyınşa saladı, al eresekter ekpenî öz erîkterîmen aladı.

Gemofildî jûqpağa qarsı ekpe

Ol ûlttıq küntîzbege âlî engîzîlgen joq, bûrınğıday adamdardıñ öz jauapkerşîlîgînde qaldı. Onı sâykes litsenziyası bar ortalıqtarda saldıruğa boladı. Ol keybîr bîrîktîrîlgen vaktsinalar (bûl bîr mezette bîrneşe aurudan qorğaytın vaktsinalar) qûramında boladı.

Tûmauğa qarsı ekpe

Jıl sayın egîledî. Vaktsinanı eresekter men balalar özderîne qalay ıñğaylı jâne qalay ûnaydı, soğan sâykes tegîn jâne aqılı türde saldıra aladı. Ekpe tûmaudıñ, sonıñ îşînde meningittîñ asqınıp ketu qaupîn aytarlıqtay tömendetedî.

Qızılşa men parotitke qarsı ekpe

Vaktsinatsiyalaudıñ ûlttıq küntîzbesîne engen, ol qızamıqtan da qorğaydı. Balalarğa jospar boyınşa salınadı. Ekpe salınbağan eresekter onı öz betterînşe saldıruları kerek.

8. Meningitten keyîn mügedek bolıp qaladı

Bakteriyalıq meningitten keyîn sauıqqan adamdardıñ 20%-î mügedek bolıp qaladı. Bûl öte köp. Meningittîñ keñ tarağan asqınuları – estu qabîletînîñ tömendep, müldem sañırau bolıp qalu.

Meningittîñ basqa asqınuları:

• Jadınıñ bûzıluı.
• Üyrenudegî qiındıqtar.
• Midıñ zaqımdaluı.
• Jürîs pen koordinatsiyanıñ bûzıluı.
• Qûrısu.
• Büyrek jetîspeuşîlîgî.
• Eseñgîreu.
• Ayaq-qoldan ayırılu. Keyde midı ğana emes basqa dene müşelerîn de zaqımdaytın meningokokk jûqpasınıñ kesîrînen ayaq-qoldı kesuge tura keledî.
• Ölîm.

9. Meningitpen auırmau üşîn suıq tigîzbeu kerek

Bûl sözde bîraz şındıq bar: JRVİ (sonıñ îşînde tûmau) men meningittîñ aldın alu şaraları bîr-bîrîne qattı ûqsaydı. Bakteriya nemese virus jûqtırıp almas üşîn:

• Qoldı sabınmen jiî jâne mûqiyat juıp jüru kerek. Âsîrese JRVİ beleñ alğan kezeñderde.
• Sırqat adamdarmen aralaspau kerek.
• Auırmas üşîn nemese densaulıqqa köp nûqsan keltîrmey sauığıp ketu üşîn salauattı ömîr saltın ûstanu kerek.

Bîraq eñ bastı şara — bakteriyalar men virustardan qorğaytın barlıq qoljetîmdî ekpelerdî saldıru.